مولوی قلم‌الدین در زمان حکومت طالبان وزیر «امر به معروف و نهی از منکر» بود. شماری تحریک طالبان را با نام «امر به معروف و نهی از منکر» می‌شناسند و عملکرد ادارۀ زیر فرمان قلم‌الدین در زمان امارت اسلامی، تا هنوز بحث‌برانگیز است. قلم‌الدین در سال ۲۰۰۴ به فرمان حامد کرزی آزاد شد و اکنون رهبر حزبی به نام «حرکت انقلاب اسلامی افغانستان» است. او به این عقیده است که سیاسیون افغانستان همه مسلمان هستند و به گفتۀ او «نظام اسلامی» می‌خواهند. این عضو پیشین طالبان می‌گوید، فورمول اسلام «شورای اهل حل و عقد» است که با دموکراسی مشابهت‌هایی دارد. این عضو پیشین امارت اسلامی که صراحتاً از موضع آنان دفاع می‌کند، با تمرکز به موضوع «امر به معروف و نهی از منکر» با سلام‌وطندار گفت‌وگویی داشته است.
شما می‌دانید که در مورد امارت اسلامی و تحریک طالبان برداشتهای متضادی وجود دارد؛ شماری طالبان را گروه مرتجع، بازدارنده و لکۀ ننگ بر جبین تاریخ معاصر افغانستان می‌دانند، دیدگاه‌تان در این زمینه چیست؟
قلم‌الدین: این داوری را به تاریخ واگذار می‌کنیم. امارت اسلامی و حکومت ما صفحۀ طلایی در تاریخ جهان است. آن‌هایی که دورهای خود را دورۀ طلایی می‌خوانند، میلیون‌ها تن را شهید کرده‌اند، باز هم قهرمان هستند. تمام کابل ویران شده، دربه‌در و خاک بر سر شدیم. باز هم دورۀ آن‌ها طلایی‌ست. در دورۀ طالبان که چیزی نشده، باید سیاه باشد؟!. این را به تاریخ واگذار می‌کنیم؛ چه کسی را سیاه می‌داند و چه کسی را سفید.
دیدگاه شما در مورد تحریک طالبان قابل توجه است. می‌خواهم تعریف شما را در مورد یکی از مباحثی که در کانون توجه گروه طالبان قرار داشت/دارد بدانم که در زمان امارت اسلامی، شما مسئولیت تطبیق آن را بر عهده داشتید؛ «امر به معروف و نهی از منکر» چه مفهومی دارد؟
قلم‌الدین: مسأله‌یی ساده است. یک؛ امر به معروف، امر خدا و قرآن است و از ملا و طالب نیست. دوم؛ در امر به معروف تعزیرات است، حدود نیست. حدود حق قاضی است و تغزیرات حق امر به معروف و نهی از منکر. امر به معروف از خود اصولی دارد. اگر مطابق اصول، امر به معروف اجراء شود، هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد. به گونۀ مثال، شما (اشاره به مجری) ریش ندارید، من شما را با شلاق می‌زنم و مجازات می‌کنم، با وصف این که این کار «نهی از منکر» است، اما حق من نیست. نخست باید اقامۀ معروف شود و باید به اهمیت، کیفیت و کمیت ریش پی ببرید. اگر باز عمل نکردید، آمر امر به معروف، حق اخطار دارد و در نتیجه بازداشت خواهید شد، «برای یک یا دو روز.» و یا این که کمیسیونی علمی، از کتب فقهی کتابی تدوین می‌کند تا مطابق آن عمل شود. اگر در یک عمل چند بار خلاف‌ورزی صورت گیرد، در آن صورت تعزیرات اجراء می‌شود.
عملکرد ادارۀ زیر فرمان شما در زمان امارت اسلامی چه‌گونه بود؟
قلم‌الدین: در آن زمان ما اقامۀ معروف می‌کردیم، نه نهی از منکر. ما «وفود» داشتیم. به این معنی که ملاها را در گروپ پنج نفری در هر مسجد می‌فرستادیم تا برای مردم وعظ و تبلیغ کنند. اما مداخلات زیادی وجود داشت. هر کس در امر به معروف مداخله می‌کرد. در پیش‌روی حوزه‌های امنیتی، حوزه‌های استخباراتی تناب می‌انداختند، تیپ (رادیو کاست) را می‌شکستاند. در امور امر به معروف مداخلۀ فوق‌العادۀ نظامیان و وزارت‌خانه‌ها وجود داشت. ما می‌دانیم که چه‌گونه امر به معروف را اقامه کنیم. امر به معروف که انجام شود، منکرات به خودی خود از بین خواهد رفت.
در آن زمان تنها مأموران ما نبودند، بلکه کسانی که به سمت خط‌های جنگ هم می‌رفتند، مردم را شکنجه می‌دادند. ما حکومت طالبان را در اصول تأیید می‌کنیم، اما در فروعات نه. ما مشکلاتی داشتیم اما مهم این بود که امنیت در سراسر افغانستان تأمین بود. در حکومت طالبان فساد وجود نداشت، زمین غصب نمی‌شد و بی‌ناموسی نبود. این‌ها دستاوردهای بزرگی به شمار می‌روند.
شواهد نشان می‌دهد که در زمان طالبان مداخله در امور شخصی افراد بیش از حد بوده، مردم گاهی زیر فشار مأموران ادارۀ امر به معروف چند بار، یک وقت نماز را اقامه می‌کردند، زنان شکنجه می‌شدند، اجازه بیرون‌شدن از خانه را نداشتند و موارد بسیار که مجال فهرست‌کردن آن نیست، پاسخ شما به این موارد چیست؟
قلم‌الدین: یک؛ از تمام رسانه‌ها خواهش می‌کنم که به عقب نروند، زیرا باعث آسیب‌دیدن روند صلح می‌شود و ذهنیت مردم مخدوش می‌گردد. جایی که جنگ باشد، مسائل خلاف اصول پیش می‌آید. اگر دیده شود، روس‌ها چه کردند؟ کمونیست‌ها چه کردند و در نهایت نجیب، قاتل مردم افغانستان که هزارن تن را در زندان پلچرخی زنده به گور کرد چه شد؟ به این ترتیب، دو باره به عقب برمی‌گردیم و دو باره جنگ شعله‌ور خواهد شد. گذشته را صلوات، کسی که ادعا دارد می‌تواند به ارگان‌های عدلی مراجعه کند.
دوم؛ در بارۀ آینده به مردم خود اطمینان می‌دهیم. برای زنان اطمینان می‌دهیم. زنان ما هیچ تشویش ندارند، زنان ما مجاهد هستند، جهاد کردند، برادران‌شان شهید شده، فرزندان‌شان و همسران‌شان در این راه به شهادت رسیده‌اند. زنان ما از اسلام نمی‌ترسند. محدود زنانی‌اند که از اروپا و غرب آمده و متأثر از محیط هستند. چادری پوشیدن به نظرشان «تعجب‌آور» است. چادری نپوشند، اما حجاب ضروری و فرض است. مشکلات حل می‌شود، ما و شما هر روز ۲۰۰ تا ۳۰۰ فرزند خود را از دست می‌دهیم. حداقل چادری را باید قبول کنیم. این‌قدر بی‌ایمانی که در خانۀ ما اگر مصیبت باشد، همسایۀ ما رقص و پایکوبی کند؛ کدام عقل این موارد را می‌پذیرد.
اما به نظر می‌رسد ما ناگزیر تاریخ را مطالعه کنیم، تصویر شلاق‌زدن زنان، اعدام‌های خیابانی، بستن دروازه معارف، به آتش‌کشیدن کتاب‌ها و ویرانی میراث‌های فرهنگی در برابر ما قرار دارد. به هر حال، پرسش من این است که در بستۀ مورد نظر شما تفرد و اختیار فرد چه جایگاهی دارد؟
قلم‌الدین: در جهان مدنیت‌های مختلفی وجود دارد و اسلام یکی از این مدنیت‌هاست. ما اسلام را با اختیار خود قبول کرده‌ایم و مملکت ما اسلامی‌ست. هر انسان مطابق شریعتی که خدا برایش داده، آزادی دارد. این انسان خود، دین اسلام را قبول کرده است و باید در چوکات اسلام پیش برود. حقوق و وجایب همه را اسلام تعیین کرده است.
در حکومت آینده که احتمالاً پسا از صلح به وجود خواهد آمد، ایجاد ادارۀ امر به معروف و نهی از منکر تا چه اندازه الزامی‌ست؟
قلم‌الدین: من نمی‌گویم، خدا می‌گوید، (استناد به آیت ۴۱ سورۀ حج)که یکی از مسلمان‌ها را در روی زمین حاکم می‌گردانیم که وظیفۀ اقامۀ نماز را دارد. «اقامه» تنها به این معنی نیست که خودش بخواند، بلکه دیگران را به نمازخواندن وادارد. هم‌چنان زکات را جمع کند، امر به معروف و نهی از منکر کند. این نه حکم ملا است و نه حکم طالب، بلکه ما از قانون خدا حراست می‌کنیم. وجود این اداره ضرور‌ی‌ست و باید باشد.
به نظر شما آیا منکرات در ۱۸ سال پسین گسترش یافته و باید در جامعه از نظر دینی اصلاحات به عمل آید؟
بلی! صددرصد. بسیار ساده و آسان است. من اگر در خانۀ خود از کسی از دین بپرسم، معلومات نخواهد داشت. بر ما فرض است و حق مردم است که باید دین به آن‌ها رسانده شود.
من پرسشی شرعی از شما دارم. در واقع درخواست می‌کنم در ادارۀ فرضی امر به معروف و نهی از منکر تکلیف من را مشخص کنید. من ریش خود را می‌تراشم، به سلیقه و علاقۀ خود زنده‌گی می‌کنم، دستار نمی‌بندم و ظاهر فرنگی دارم؛ با من چه معامله‌یی خواهید داشت؟
قلم‌الدین: فرق دارد. در حالت کنونی، در زمان حکومت حامد کرزی، ادارۀ امر به معروف و نهی از منکر ایجاد نشد. در این صورت امر به معروف و نهی از منکر استحبابی است. علمای کرام در منابر، مساجد و قبرستان‌ها وعظ می‌کنند، اگر قبول کردید، خوب و اگر نکردید، مرتکب گناه شده‌اید که بخشیدن آن به خدا تعلق دارد. اما اگر ادارۀ امر به معروف از طرف حکومت ایجاد شود، بر ما واجب می‌شود وادارتان کنیم تا ریش خود را بگذارید. تراشیدن ریش گناه بزرگی‌ست. اگر تکلیف جلدی دارید و دکتر تشخیص کرده، در این صورت هیچ کس نمی‌تواند کسی را مکلف کند. معذورات مباح است.
خیر عذر شرعی ندارم، اما ریش نمی‌گذارم؟
قلم‌الدین: اگر ادارۀ امر به معروف و نهی از منکر وجود داشته باشد، مکلف هستید و باید ریش بگذارید.
در زمان حکومت شما زنان اجازۀ رفتن به بیرون از خانه را نداشتند و بر خلاف دوران شما در طول ۱۸ سال گذشته تغییرات چشمگیری رونما شده، بر فرض اگر حکومتی پس از صلح به میان آید، آیا شما آزادی‌های زنان را مورد بازنگری قرار خواهید داد؟
قلم‌الدین: وضعیت فرق می‌کند. وضعیت امنیتی و اضطراری فرق می‌کند. مکلف هستید در حالت اضطرار که امنیت نباشد و زنان مورد اذیت قرار می‌گیرند، راهی برای محافظت زنان پیدا شود تا عفت و عزت آنان محفوظ بماند. در وضعیت کنونی ما نمی‌توانیم.
هزاران مورد زنان و دختران در مکاتب و دانشگاه‌ها مورد تجاوز قرار گرفته‌اند. یک مرد مسلمان با عفت چه‌طور می‌تواند دختر خود را در حالت کنونی به دانشگاه بفرستد. فساد و فحشا به اوج خود رسیده است، باید صنوف دختران و پسران از هم جدا شود.
چه‌گونه یک دختر و پسر اجنبی که در عنفوان جوانی قرار داشته و به یکدیگر میلان فوق‌العاده دارند، دور یک میز بنشینند و با هم رفاقت نکنند؟ منطقی نیست. در صورتی که ما صاحب یک حکومت با ثبات و امنیت فوق‌العاده شویم، هیچ حرفی در این زمینه باقی نمی‌ماند.
سپاسگزار از این که در این گفت‌وگو حضور یافتید.
