در این بیابان توفان‌زدۀ بی‌قانون، مردان برای تریاک و خدا و سوخت جنگیده‌اند، اما حالا سید محمد، کشاورز گندم‌کار، احساس می‌کند جنگی بر سر آب در پیش است.
این مناقشۀ آبی در مرزهای ایران و افغانستان رخ می‌دهد ـــ جایی‌که رودخانۀ هلمند همچون رشتۀ حیات از میان دو سرزمینِ آشوب‌زده می‌گذرد. ساختِ سد/بند کمال‌خان که روبه اتمام است، برای کشاورزان افغانستان آبیاریِ منظمی را در فصول خشک تضمین خواهد کرد. اما ایران مدعی‌ست که این سد می‌تواند جریان آب پایین‌دستی را شدیدا کاهش دهد و برای همین همواره سعی کرده مانع اجرای این پروژه شود.
سید محمد می‌گوید، «آب کافی برای تمام سال نداریم. امسال به ما گفتند که سدِ جدید تمام می‌شود و با احداث کانال‌های آبیاری، آب‌رسانی هم سروسامان می‌گیرد. اما همسایۀ ما [ایران] قوی‌تر است و ممکن است مانع کار شود. همین الان دارند آب ما را می‌دزدند. ما در جنگِ آب هستیم، و وضع خوبی نداریم.»
محمد می‌تواند خاک ایران را از مزرعه‌اش ببیند. او درست بیرون شهر زرنج مرکز ولایتِ نیمروز زندگی می‌کند ـــ شهری با بناهای گلی و مردان خشن؛ سرزمین جاسوسان و فرصت‌طلبان. این شهر مرزی، دروازۀ ورود صدها انسان است که هرروز قاچاقی وارد ایران می‌شوند، و صدها نفر که به افغانستان برگردانده می‌شوند. نگهبانان مرزی افغانستان معمولا کالاها، غذاها و بنزین قاچاقی را که از ایران می‌آید، نادیده می‌گیرند؛ اما تریاک و هروئین به سمت غرب می‌رود ـــ اول وارد ایران و بعد بازار جهانی می‌شود.
رودخانۀ هلمند، شاهراه حیاتی افغانستان است که بیش از %۴۰ از آب‌های سطحی این کشور را تامین می‌کند و درنهایت به ایران می‌ریزد. مناقشۀ آبی که بین دو کشور وجود داشته، همچنان روبه افزایش است چون افغانستان قرار است امسال سد کمال‌خان را تکمیل کند. انتظار می‌رود که این پروژه بتواند ۱۷۵۰۰۰ هکتار از مزارع ولایت نیمروز را آبیاری کرده و هشت مگاوات برق برای این ولایت تولید کند. الان برق از ایران وارد می‌شود.
مرحله سوم پروژه بند کمال‌خان بر روی رودخانه هلمند در اوایل سال ۱۳۹۶ در ولسوالی چهاربرجک نیمروز آغاز شد. این بند قرار است حدود ۸۰ هزار هکتار زمین را آبیاری و حدود ۹ مگاوات برق تولید کند. ظرفیت ذخیره آب این بند ۵۲ میلیون متر مکعب برآورد شده است.
ایران می‌گوید که این سد، خشکیِ تالاب هامون را تشدید خواهد کرد. این تالاب از رودخانۀ هلمند تغذیه می‌کند و زمانی از تنوع زیستی بالایی برخوردار بوده و سرشار از ماهیان بود. بیشترِ این تالاب حالا خشک و نابود شده است. افغانستان روی رود هلمند سه سد احداث کرده است که یکی از آن‌ها سد کمال‌خان است و هنوز تکمیل نشده است. البته خودِ ایران تا به‌حال روی رودخانه‌هایی که به افغانستان می‌ریزند، بیش از ۳۰ سد ساخته است.
طی دو دهۀ گذشته، آب مایۀ مناقشاتی بین این دو کشور بوده است. اما ترکیب خشکسالی و تغییر اقلیم دارد فضای تهدیدآمیزتری برای دولت افغانستان (که موردحمایت آمریکاست) ایجاد می‌کند؛ فضایی که سرشار از سوءظن و اتهام‌متقابل است. مقامات افغانستان ایران را متهم کرده‌اند که سعی می‌کند به مقامات افغانستان رشوه بدهد تا تکمیل سد را به تاخیر بیندازند. سال ۲۰۱۱ یکی از فرماندهان طالبان ادعا کرد که ایران ۵۰ هزار دلار به او پیشنهاد داد تا این سد را منفجر کند.
طی دو دهۀ گذشته، آب مایۀ مناقشاتی بین ایران و افغانستان بوده است. اما ترکیب خشکسالی و تغییر اقلیم دارد فضای تهدیدآمیزتری برای دولت افغانستان ایجاد می‌کند؛ فضایی که سرشار از سوءظن و اتهام‌متقابل است.
سید سلطان، فرماندار ولایت نیمروز، گفته است، «ایران این‌جا کلی جاسوس دارد و خیلی نگران سد است. به‌خاطر جنگ در افغانستان، ایران از توافقِ آب سوءاستفاده کرده است و بیشتر آب برمی‌دارد. آن‌ها [ایرانی‌ها] خواستار نابودی سد شده‌اند که الان صدها نیروی امنیتی از آن محافظت می‌کند. چهارده سال خشکسالی، کشاورزی ما را نابود کرد. این سد امسال تکمیل می‌شود و به مددِ کشاورزانِ نیمروز خواهد آمد.»
اگر در زمستان برف سنگین ببارد، در بهار رود هلمند از برفابِ کوه‌های هندوکش پر می‌شود. اما نصف این آب قبل از رسیدن به مرز، بخار می‌شود. سال ۱۹۷۹، ایران و افغانستان توافق کردند که در سال‌های بارندگی معمولی، ایران ۲۶ متر مکعب در ثانیه از این رودخانه آب بردارد. درعوض، ایران بنادر خود را به‌روی تجارتِ افغانستان باز کرده و از این کشور حمایت‌هایی خواهد کرد.
یکی از مذاکره‌کنندگان ارشد آب افغانستان، با اشاره به مناقشۀ افغانستان با شوروی سابق و جنگ داخلی با طالبان، گفت، «بعد از امضای قرارداد آبی، افغانستان دچار هرج‌ومرج و جنگ شد. جریان آب کنترل نمی‌شد، و ایران از این وضعیت سوءاستفاده کرد.» او همچنین گفت که الان خیلی بیشتر از ۲۶ متر معکب در ثانیه از مرز رد می‌شود.
این مذاکره‌کنندۀ افغانستانی که خواست نامش فاش نشود، گفت، «ایران با احداث کانال‌های اضافی، از تالاب‌های مرزیْ آب بیشتری را به دریاچه‌های مصنوعی ریخته است. [ایران] حتی با استفاده از پمپ‌هایی، از مسیرهای کوتاهِ آبی در ۳۰ کیلومتری امتداد مرز طبیعی بین دو کشور، آب استخراج کرده است.»
ایران می‌گوید به‌ندرت سالی سه ماه جریانِ پُرآب دریافت می‌کند. عیسی بزرگ‌زاده مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آبی مشترک (ایران) گفته است که «بعد از پرآبیِ اخیر، ما هنوز نیازمند آب هستیم و آن‌ها [افغانستانی‌ها] قادر به تامین آن نیستند. … هرنوع ساخت‌وساز تازه در حوضۀ هلمند، خواه در افغانستان باشد یا در ایران، باید به توان اکولوژیک، تحمل محیط‌زیستی و توسعۀ پایدار توجه کند.»
سد کمال‌خوان در ناحیۀ چهاربرجک در ولایت نیمروز واقع شده و حداقل ۶۰۰ نیروی امنیتی و پلیس از آن محافظت می‌کنند. این سد ظرفیت ذخیرۀ بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب آب را دارد و بعد از تکمیل‌شدن، همچنان قرار است میزان آب توافق‌شده را به ایران برساند. اما احتمالا به‌جای آن‌که مقادیر عظیمِ آب را به تالاب‌های ناحیۀ دلتا در انتهای هلمند بریزد، به مناطقِ زراعی داخل افغانستان خواهد ریخت. افغانستان می‌گوید که زهکشیِ غیرقانونیِ ایران باعث خشک‌شدن تالاب‌های متعدد مرزی شده است.
اما حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، از افغانستان انتقاد کرد و گفت، «سدسازی بدون مطالعۀ جنبه‌های محیط‌زیستی، برای منطقه مضر است.» او همچنین گفت که اگر این آب خشک شود، افغانستان هم در خطر خواهد بود. این ترس آمیخته شده است با تهدیدِ اقلیمی و توفان‌های شن مرگباری که هردو طرف را درمی‌نوردد.
دولت افغانستان با واشنگتن و تهران روابطی حیاتی دارد؛ ازطرفی برای ثبات خود به نیروهای آمریکایی و سرمایه‌گذاری این کشور نیاز دارد، و ازطرفی برای واردات کالا به ایران محتاج است.
غلام نبی، معاون فرماندهی پلیس نیمرز گفته است که، «اوضاع آب هروز مشکل‌تر می‌شود. ایران به افرادی رشوه داده تا پروژه‌های آبی را نابود کنند، و آب‌های بیشتری را به سمت خودش پمپاژ کرده است. قطعا ایران در این منطقه خیلی نفوذ دارد. خیلی.»
تشدید درگیری‌های اخیر بین ایران و آمریکا، مسئله را پیچیده‌تر کرده است. ترور قاسم سلیمانی، ژنرال ایرانی، و حملات تلافی‌جویانۀ ایران در ماه ژانویه به پایگاه‌های آمریکا در عراق، موجب نگرانی اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان شده که هشدار داد «از خاک افغانستان علیه هیچ کشور خارجی استفاده نخواهد شد.»
دولت افغانستان با واشنگتن و تهران روابطی حیاتی دارد؛ ازطرفی برای ثبات خود به نیروهای آمریکایی و سرمایه‌گذاری این کشور نیاز دارد، و ازطرفی برای واردات کالا به ایران محتاج است؛ حدود ۳ میلیون پناه‌جوی افغانستانی هم در ایران زندگی می‌کنند که بیشترشان کارت شناسایی ندارند و در شرایط بدی به‌سر می‌برند.
بزرگ‌زاده می‌گوید، «افغانستان و ایران تاریخ و زبان و فرهنگ مشترک دارند. این به ما کمک می‌کند تا برای مسائل مشترک‌مان راه‌حل‌های موثری پیدا کنیم.» طی سال گذشته، مسئولانِ آبِ هردو کشور تلاش کرده‌اند تا این مناقشه را حل و فصل کنند.
اما کشاورزانی چون محمد، از تشدید تنش‌ها و وقوع مسائل تازه در هراسند. مزرعۀ او، قوتِ هفت فرزندش را فراهم می‌کند و او نگران رشوه‌ها و خرابکاری، و خون‌ریزی بر سر سد است. او می‌گوید، «به ما گفتند که امسال سدمان آماده می‌شود، ولی باور نمی‌کنم. اگر آبیاریِ منظم داشتیم، می‌توانستیم بیشتر زراعت کنیم ـــ حتی می‌توانستیم به ایران غذا صادر کنیم. اما فعلا این فقط یک رویاست.»
