په هېواد کې له سیاسي بدلونونو راپدېخوا ګڼشمېر ځوانان د یوې ښې راتلونکې او اقتصادي ستونزو سربېره د نورو لاملونو له امله هېواد پرېښود او خپلو موخو ته د رسېدو لپاره ګاونډیو هېوادونو په ځانګړې توګه ایران ته وکوچېدل.
سلاموطندار په دې اړه یاد راپور کې له ۳۸ ځوانانو سره مرکې کړې چې له ډلې یې، ۲۷ د کارموندلو لپاره، څلور یې اروپا ته د رسېدو، پنځه د ناامنیو او دوه هم د زدهکړو دوام لپاره ایران ته تللي دي.
ایران ته تللي افغان ځوانان د بېلابېلو ستونزو سربېره، د یاد هېواد او اسراییلو ترمنځ د جګړې له امله اوس هېواد ته له جبري راستنېدو سره مخ دي.
د سمنګان اوسېدونکی ۲۸کلن خېبر چې د لېسانس تر کچې یې، زدهکړې کړي او اوس ایران کې پر کرنه بوخت دی، د ورځې ۱۴ ساعته کار کوي او د کار په پرتله کمې پیسې ورکول کېږي. «زموږ د کار ساعتونه له ایرانیانو څخه ډېر توپیر لري. موږ ۱۴ یا ۱۵ ساعته کار کوو، ایرانیان ۸ یا ۱۰ ساعته کار کوي؛ زموږ معاشونه هم توپیر لري. د ایرانیانو معاشونه د ۲۰،۰۰۰ څخه تر ۳۰،۰۰۰ پورې دي، د هغو افغانانو په پرتله چې ساعتونه کار کوي؛ زموږ معاشونه له ۱۰،۰۰۰ څخه تر ۱۵،۰۰۰ پورې دي.»
رضا محمدي بیا پخوا بامیان کې ښوونکی و او د اقتصادي ستونزو او د کار ځای کې له دوهګوني چلن کیسه لري. : « د کار ساعتونه د ایرانیانو څخه توپیر لري. دوی د سهار له اتو بجو څخه تر څلورو بجو پورې کار کوي، بیا دوی یوه ورځ رخصتي لري. د افغان کډوالو لپاره، دا توپیر لري. هر سهار له شپږو بجو څخه تر دولسو بجو پورې دی؛ په هر ځای کې توپیر لري. معاش هم توپیر لري. ځینې یې ډیر لري، ځینې یې د کار په پرتله کم وي. هر څه چې وغواړي، پر افغانانو یې کوي. د کډوالو ستونزې له روغتیا او طبي ستونزو څخه نیولې تر کرایې او ډوډۍ پورې دي. هرڅه ستونزمن دي.«
د ننګرهار اوسېدونکی ۲۴کلن فریدالله سلاموطندار ته وايي چې له تېر یوه کال راهیسې له اقتصادي ستونزو سره لاس او ګرېوان دی. «ډېر بد چلند کوي، دا ایرانیان ډېر بې احترامه دي. دوی هر هغه سخت کارونه پر افغانانو کوي چې له وسله یې کېږي او پر ایرانیانو یې نه کوي. که موږ لږ ځواب ورکړو، دوی پولیس ته زنګ وهي، دوی بې احترامي کوي، پېغور درکوي، دوی درته سپکاوی کوي، وايي وطن ته مو وګورئ او زموږ هیواد ته راغلي یاست.»
په ورته مهال اتو نورو کسانو بیا سلاموطندار ته ویلي چې ایران کې د ناامنیو او سیاسي بېثباتۍ له امله د ستنېدو پرېکړه کړې، خو په وینا یې، د پولې تړلکېدو، د قانوني اسنادو او پیسو نشتوالي، یې دا چاره ستونزمنه کړې وه.
د کندوز اوسېدونکی ۲۴کلن میلاد او د کاپیسا اوسېدونکی منیب وايي چې د اقتصادي ستونزو له امله څلور کاله وړاندې ایران ته تللي، خو اوس دغه هېواد کې له سیاسي جګړې سره هممهاله یې، پرېکړه کړې چې بېرته هېواد ته ستون شي.
میلاد وویل: «څلور کاله کېږي ایران کې کار کوم. ما په شیراز کې کار کاوه. له هغې ورځې راهیسې چې زه تهران ته راغلم، پر تهران د اسراییلو د غاصب رژیم له خوا برید وشو. اوس زه لاهم په تهران کې یم. زموږ کار د جګړې له امله بند شوی دی. زه اوس د خپل کار د مالک کور کې ژوند کوم. که وضعیت خراب شي، موږ به افغانستان ته لاړ شو. دلیل یې امنیتي ستونزې دي، ځکه چې هلته جګړه ده.»
منیب وویل: «زه په تهران کې ژوند کوم او کار کوم. په تهران کې امنیتي وضعیت ډېر خراب دی. جګړه روانه ده. زه پلان لرم چې لاړ شم؛ پیسې مو هم بندې دي. هڅه کوو چې له کار خاوند څخه یې ترلاسه کړو. او افغانستان ته راشم. زما د راتګ دلیل په ایران کې د جګړې له امله دی. که جګړه نه وای، نو زه به نه وای راغلی.»
سلاموطندار پر اېکسپاڼه هم وڅارئ
د سلاموطندار پښتو فېسبوکپاڼه وڅارئ
د اقتصادي چارو کارپوه عبدالنصیر رښتیا وايي چې هېواد ته په ناڅاپي توګه د افغان کډوالو ستنېدل به د وزګارتیا کچه لاپسې پراخه کړي.
د اقتصادي چارو کارپوه عبدالنصیر رښتیا وايي: «که دا جګړې اوږدې مودې دوام وکړي، نو د افغانستان سوداګري ګډوډولی شي او زموږ لپاره به په لنډ وخت کې د بدیل لارې موندل خورا ستونزمن وي. که څه هم افغانستان په یوه لاره تکیه نه کوي، له ډېرو هېوادونو سره سوداګري کوي، خو ایران د افغانستان سره نږدې هېواد دی. هغه لویه ستونزه چې موږ یې نن ورځ ورسره مخ یوو هغه بېکاري ده چې د افغانستان لپاره یو جدي ګواښ کیدی شي او د کډوالو د بېرته راستنېدو شمیر کولی شي اندېشنې رامنځته کړي.»
ټولنپوه شعیب احمدي هم وویل: «هرچیرې چې تبعیض شتون ولري، دا یقینا د افرادو په هویت، ځان باور او د تړاو په احساس باندې د پام وړ اغېزه کولی شي، ځکه چې دا افراد ممکن سند ترلاسه نکړي او یو نامعلوم راتلونکی ولري، کوم چې د دوی انفرادي هویت کمزوری کوي او دوی نهپوهېږي چې په ټولنه کې څه ځای لري. هرکله چې موږ د ټولنې اساسي اړتیاوې پوره کړې، دا هغه وخت دی چې موږ کولی شو خلک قانع کړو چې په خپل هېواد کې پاتې شي، ټولنیز عدالت، د قانون مساوي تطبیق، د کار فرصتونه، تعلیمي او روزنیز خدمات او په پای کې، ټولنیز امنیت او ثبات، څو خلک اړ نهشي چې نورو هېوادونو ته لاړ شي.»
بلخوا د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت مسوولان وايي چې ایران او ګاونډیو هېوادونو کې د افغان کډوالو د وضعیت ښهوالي لپاره له یادو هېوادونو سره په اړیکه کې دي.
د یاد وزارت ویاند عبدالمطلب حقاني وايي: «په دې کې شک نشته چې په ایران کې جګړهییز وضعیت دی او د افغانانو لپاره لا هم خطرونه شته، خو د کډوالو ساتنه زموږ لپاره لومړیتوب لري. موږ په تهران، زاهدان او مشهد کې د ایران د کډوالو چارو دفتر سره په تماس کې یوو، موږ دوی ته اړین چمتووالی وړاندې کړی دی. موږ په هېواد کې هم په بشپړ ډول چمتو یوو. موږ هر هغه افغانان چې د ساتنې لپاره هېواد ته راستانه کېږي، هرکلی یې کوو. د افغانستان ټولې دروازې د سفر لپاره خلاصې دي. هرڅوک کولای شي په آزاده توګه خپل هېواد ته راستانه شي.»
د اسلامکلا د کډوالو چارو سرحدي امریت مرستیال عبدالظاهر رحماني وايي چې د افغان راستنېدونکو د شمېر زیاتوالي سره سرپرست حکومت له ټولو کورنیو ملاتړ کوي. د نوموړي په وینا، د ورځې هرې کورنۍ ته دوه زره افغانۍ ورکول کېږي او د ټرانسپورټ، خدمات رسولو او بایومټریک ځانګړې کمېټې فعالې دي.
نوموړي وویل: «په دې وروستیو ورځو کې، د کډوالو شمېر زیات شوی دی. د ایران حکومت د دوی لپاره یوه وروستۍ نیټه ټاکلې وه او اوس چې جګړه پای ته رسېدلې، شمېر زیاته شوی دی. په اوسط ډول، موږ ویلای شو چې هره ورځ له ۸۰۰۰ څخه تر ۱۰۰۰۰ پورې خلک هېواد ته راستنیږي. دا پدې مانا ده چې هغه کسان چې له پولې پرته له اسنادو تیریږي په ورته شمیر کې دي. له دې څخه، له ۴۰۰۰ څخه تر ۵۰۰۰ پورې کورنۍ دي. پاتې نور مجرد دي. کله چې دوی دلته راځي، د اسلامي امارت له لارې کمېټې جوړې شوي دي. چمتو شوي خدمات ثبت کېږي او د دوی تر کورونو لېږدول کېږي.»
که څه هم د سرپرست حکومت د کډوالو او راستنیدونکو چارو وزارت د کډوالو د راستنیدو لپاره د چمتووالي خبره کوي، خو شواهد ښیي چې په ټولنه کې د ځوانانو د منلو او بیا یوځایکېدو لپاره اړین ملاتړي جوړښتونه شتون نهلري. د کارموندنې پروګرامونو، روغتیا، ښوونه او امنیتي خدماتو نشتوالي بېرته راستنیدنه په یوه بند حالت بدله کړې ده.
