تورموش گه چیقریلیش تعریفی
تورموش گه چیقریلیش، عایله‌‌وی و اجتماعی حیات نینگ اساسی تملی دیر که عیال و ایرکک نینگ رضایتی بیلن اجتماعی بیر کیلیشوو اساسیده صورت تاپه‌دی؛ یا-ده تورموش گه چیقریلیش بیر ایرکک و عیال نینگ توی قیلیب، قرشی طرف حقوقی و نیازلرینی بوینیگه آله‌دیگن بیر کیلیشوو دیر.
شونینگدیک اسلامی و قانونی نقطه‌ی نظری‌دن تورموش گه چیقریش، ایکی کیشی «اعیال» و «ایرکک» حیاتی نینگ ینگی بیر مرحله‌سی باشلنیشی خصوصیده‌گی بیر مراسم گه ایتیله‌دی.
مسئله بیانی
افغانستان نیچه ییل اوروش و ناتینچ‌لیک نی تجربه قیلیب و اوشبو اوروشلر و ثبات‌سیزلیکلر طفیلی اهالی‌دن کوپ قطاری سواد و معلومات‌دن اوزاق قالیب و شونینگدیک اجتماعی علاقه‌لردن کوپ قطاری دینی، حقوقی و مدنی قاعده-قانون نظر گه آلینمه‌ی و حاکم عنعنه‌لر اساسیده صورت تاپه‌دی و بو عنعنه‌لر ایسه حتی تورموش گه چیقریلیشلر نینگ نوعیتی گه اثر قویگن؛ لیکن افغانستان ده تورموش گه چیقریلیش نینگ قنچه سنتی و جبری شکلده صورت تاپیشی و عیاللردن قنچه‌سی نینگ رضایت بیلن توی قیلگنلری، اوشبو تیکشیروده جوابی بیریله‌دیگن بیر سوراق دیر.
افغانستان ده اویلنیش حاکم عنعنه‌لر سبب، ییگیتلر اوچون کوپینچه قیین‌چیلیکلردن اوتیش و قیزلر و عیاللر اوچون هم کوپراق جبر دیر که اونینگ عاقبتیده اویلنیش نینگ موفقیت میزانی و توی قیلیش‌دن کیین ایکی تامان رضایتی گه تاثیر قویه‌دی. انه شوو سبب بو تیکشروده توی قیلیش‌دن آلدین و کیین عیاللر نینگ رضایتی میزانی، تورموش گه چیقیریلیش نوعیتی و بو عیاللر نینگ اویلنیش یاشی تیکشیریلگن.
افغانستان ده تورموش گه چیقریلیش عنعنه‌لری خصوصیده کوپینچه تدقیقات و تیکشیرولر صورت تاپگنی بیرحالده؛ لیکن عیاللر و قیزلر نینگ توی قیلیشی‌دن آلدین و کیینگی حیاتی حقیده یازیلیشی کیره‌ک بولگن نرسه جوده‌یم آز دیر.
شونینگدیک اوشبو نظر سورهشده، قیزلر نینگ اویله‌نیشیدن آلدین و اویله‌نیشیدن سونگ قوشمه تیریکچیلیک قیلیش گه تاثیری بولگن تورلی ساحه‌لری تیکشیریلگن. بو نظر سورهش ایچیده قیزلرنی جبری اویله‌نیشی تاثیرلری و اوز طلبی‌گه قیزلر نینگ اویله‌نیشی تاثیرلری همده مشترک حیات نی باشقه بولیملری خصوصیده توجه قره‌تیلگن.
نظر سورهش نینگ سوراقلری
۱: اویله‌نیش خصوصیده عیاللر نینگ رضایتی قنچه دیر؟
۲: نظر سوره‌ش‌گه شرکت قیلگن عیاللر اویله‌نیشی نوعیتی قنده‌ی دیر؟
۳: نظر سوره‌ش‌گه شرکت قیلگن عیاللر قنچه یاش‌دن تورموش گه چیقریلگن؟
۴: تورموش گه چیقریلیش‌دن عیاللر نینگ رضایت‌سیزلیگی سببی نیمه دیر؟
۵: عایله‌لر فرزند‌لری نینگ توی قیلمسدن آلدین قیسی موضوعلر گه توجه قیلیشلری کیره‌ک؟
۶: جبری اویله‌نیشلر آلدی آلینیشی اوچون بویروغلر؟
تیکشیرو اوتمیشی:
افغانستان ده اویله‌نیش وضعیتی، نوعیتی و عنعنه‌لری حقیده ییتکرمه‌لردن قطاری‌ده بیر قطار گزارشلر ترقه‌تیلیب و افغانستان ده اویله‌نیشلر نینگ تورلی تامانلری تیکشیریلگن؛ بیراق سونگی اوچ ییل‌ده اویله‌نیش خصوصیده عیاللر رضایتی میزانی و وضعیتی‌دن ارقاملی تیکشیرولر صورت تاپمه‌‌گن. انه شوو سبب بو توغریده معلوماتی بوشلیق نی تولدیریش اوچون سلام‌وطندار بو نظر سورهش نی انجام بیریب و اونینگ نتیجه‌سی ایسه افغانستان یشاوچیلری آره‌سیده کیله‌سی اویله‌نیشلر کیفیتی گه تاثیر قویه‌دی.
مذکور نظر سورهشده قوشمه حیات نینگ تورلی بولیملری و اویلنیش‌دن عیاللر رضایتی میزانی، عامل‌لری و جبری تورموش گه چیقیریلیش عاقبتلری تیکیشیریلگن که اونینگ نتیجه‌سیده اویله‌نیشلر نینگ عمومی پروسیه‌سی خصوصیده تاثیرلی بولیشی ممکن.
نظر سورهش مقصدی:
۱: مملکت‌ده اویله‌نیش وضعیتی و نوعیتی خصوصیده‌گی نامعلوم موضوعلر نینگ حل بولیشی؛
۲: صورت تاپگن اویله‌نیشلردن عیاللر رضایتی میزانی تیکشیریلیشی؛
۳: ناموفق اویله‌نیشلر گه تیگیشلی عامللر نی تانیش؛
۴: موفق اویله‌نیشلر اوچون مناسبت روشلرنی تانیش؛
نظر سورهش نینگ باشلنیش و یکونلنیش تاریخی:
بو نظر سورهش ۲۰۲۴ ییل ۲۲-فبروری باشلنیب و اوشبو ییل ۲۰-اپریل‌ده یکونلگن.
نظر سورهش تحلیلی
مذکور نظر سورهشده رقملر و معلوماتلر نی تحلیل قیلیش اوچون «SPSS» دستوری‌دن فایده‌لنگن.
نظر سورهش قیین‌چیلیکلری
افغانستان کبی سنتی بیر جمعیت‌ده بو موضوع نینگ تیکشیریش قیین‌چیلیگی بولمس‌دن بولمه‌ی و بو تیکشیرو تورلی قیین‌چیلیکلر بیلن دوچ بولیب و نیچه موردی ایسه قویی‌ده یازیلگن دیر.
۱: افغانستان ده عیاللردن قطاری عایله‌لری نینگ سنتی بولگنی اوچون اوز شخصی حیاتلری خصوصیده صحبت قیلیش نی ایستمه‌یدیلر و اوز قوشمه حیاتی قیین‌چیلیکلریدن صحبت قیله‌دیگن بیر عیال نینگ تاپیش قیین دیر.
۲: افغانستان ده قیزلر و عیاللر تحصیلی و ایشی خصوصیده چیکلاولر بولگنی بیرحالده، نظر سورهشده شرکت قیلیش اوچون عیاللر و قیزلر نی تاپیش قیین ایدی و عیاللردن قطاری عایله سرپرستی و بیر قطاری ایسه جمعیت‌ده‌گی چیکلاولر سبب بو نظر سورهش گه شرکت قیلیش نی ایستمه‌گنلر.
اوزگرووچی‌لر
عیاللر، سوادسیزلیک، حاکم عنعنه‌لر و جبری توی قیلیشلر، یاش‌لیکده تورموش گه چیقریلیش بو نظر سورهش نینگ اوزگرووچیلری دیر.
گزارش نینگ قیقسه‌سی
بو نظر سورهشده ۳۸۹ عیال بیلن صحبت قیلینگن که کابل ۱۳ فایز، میدان‌وردک ۱۲ فایز، غزنی ۸ فایز بیلن شرکت قیلگنلر نینگ اینگ بویوک رقمی و غور، بدخشان، زابل و پکتیا ایسه ۰.۵ فایز بیلن اینگ آز شرکت قیلگنلر نی تشکیل بیره‌دی.
مذکور نظر سورهشده ۳۸۹ عیال و قیز بیلن صحبت قیلینیب و اولر ارا ۲۹۰ ته‌سی اویلنگن دیر. بو نظر سورهش گه شرکت قیلگن و اویله‌نگن عیاللردن ۴۵.۵ فایزی جبری شکلده توی قیلگن، ۴۱.۷ فایزی عایله مصلحتی بیلن توی قیلگن و ۱۲.۸ فایزی ایسه اوز ایسته‌کلری بیلن توی قیلگنلر.
اویله‌نگن ۲۹۰ عیال‌دن ۶۳ فایزی توی قیلگنلریدن ناراض و ۳۷ فایزی ایسه توی قیلگنلریدن رضایتلی بولیب و اویله‌نیش‌دن رضایتی بولمه‌گن عیاللردن ۵۸ فایزی توی قیلگنلریدن پشیمان و ۱۲۵ ته‌سی ایسه بیراز ناراض دیر. شونینگدیک اویله‌نیش‌دن رضایتی بولگن عیاللردن ۲۸ ته‌سی جوده کوپ و ۷۹ ته‌سی ایسه اویله‌نیشلریدن کوپراق رضایتلری بار.
نظر سورهش نینگ تولیق گزارشی
سلام‌وطندار افغانستان نینگ ۲۳ ولایتی‌ده عیاللر آره‌سیده اویله‌نیش وضعیتی نی تیکشیریش خصوصیده بیر نظر سورهش نی انجام بیریب و اونینگ نتیجه‌سیده، ۳۸۹ عیال بیلن مصاحبه قیلگن که اولر ارا کابل ۱۳ فایز بیلن اینگ کوپ مصاحبه بولگنلر گه ایگه بولیب و ۰.۵ فایز بیلن غور، بدخشان، زابل و پکتیا ایسه اینگ آز مصاحبه بولگنلر گه ایگه دیر.
سلام‌وطندار آرقه‌لی مصاحبه قیلینگن کیشی‌لردن ۳۳.۷ فایزی، ۱۸-۲۴ یاش آره‌سی، ۳۲.۴ فایزی ۲۵-۳۰ یاش آره‌سی و ۲۰.۸ فایزی ایسه ۳۰-۳۵ یاش آره‌سی دیر.
اوشبو نظر سورهشده ۱۳.۱ فایز ۴۰ یاشر بولگنلر هم شرکت قیلگن؛ شونینگدیک مصاحبه قیلگنلردن ۶۶.۱ فایزی اویلنگن، ۲۵.۴ فایزی قیزلر و ۸.۵ فایزی ایسه نامزدلیک دوره‌سیده بولگن کیشیلر دیر.
مذکور نظر سورهشده مصاحبه قیلگنلردن، ۳۲.۱ فایزی ۱۲-صنف، ۳۱.۱ فایزی لیسانس، ۲۱.۶ فایزی سواد‌سیز، ۱۲.۶ فایزی باشلنغیچ دوری و ۱.۸ فایزی ایسه ماستری دوری گه ایگه بولگن عیاللر دیر.
بو نظر سوره‌ش‌دن توپلنگن معلوماتلر اساسیده، اویلنگن عیاللردن ۴۵.۵ فایزی جبری، ۴۱.۷ فایزی عایله مصلحتی و ۱۲.۸ فایزی ایسه اوز ایسته‌کلری بیلن توی قیلگنلر.
جواب بیرگنلردن ۴۳.۱ فایزی توی قیلگنلریدن آزراق رضایتلی، ۲۷.۲ فایزی کوپراق رضایتلی، ۲۰.۰ فایزی ناراض و ۹.۷ فایزی ایسه راضی دیر.
اویلنگن و بو نظر سورهش گه شرکت قیلگن عیاللردن ۱۱ فایزی ۱۶ یاش‌ده توی قیلیب، ۲۰ فایزی ۱۶-۲۰ یاش آره‌سیده توی قیلیب، ۳۰.۳ فایزی ۲۰-۲۵ یاش آره‌سیده توی قیلیب و ۳۸.۶ فایزی ایسه ۲۵ یاش‌دن یوقاری یاش‌ده توی قیلگنلر. بو رقملر اساسیده مذکور عیاللردن ۳۱ فایزی ۲۰ یاش قویی و ۶۹ فایزی ایسه ۲۰ یاش یوقاری‌لیگیده توی قیلگنلر.
مذکور نظر سورهشده مصاحبه قیلگنلردن ۴۸.۵ فایزی مجرد بولیب و اولر گه کوره، اویله‌نیش خصوصیده عیاله‌لری نینگ اولر بیلن مصلحت قیلینیشی کیره‌ک دیگنلر، ۲۵.۳ فایزی اویله‌نیش خصوصیده مصلحت بولینیشی نینگ کیره‌کلی بولگنی گه تاکید قیلگنلر، ۱۳.۱ فایزی اویله‌نیش خصوصیده سوراق سوره‌یلمه‌یدی دیب و ۱۳ فایزی ایسه اوز ایسته‌کلری اساسیده توی قیلیشلری نی بیان قیلگنلر.
تکلیفلر
ایشانچلر گه کوره، موفق قوشمه بیر حیات نینگ باشلش اوچون توی قیله‌دیگن کیشیلر «قیز و ایرکک» نینگ رضایتی بولیشی و اوز ایسته‌کلری بیلن توی قیلیشلری کیره‌ک.
بو توغریده عایله‌لر و جمعیت بویوک‌لری و حکومت، اوشبو اونملی و حیاتی موضوع خصوصیده معلومات بیریش گه مسئولیتلری بار که بو رقم جمعیت‌ده‌گی باشقه کیشیلر هم توی قیلیش قاعده-قانونی حقیده کیره‌کلی معلومات گه ایگه بولسینلر؛ چونکه توی قیلیش حیاتده‌گی اونملی بیر نرسه دیر. بو مسئله خصوصیده معلومات گه ایگه بولیش بیر تاماندن جبری توی قیلیش نینگ آلدی نی آلیب و باشقه بیرتامانده جمعیت معلومات گه ایگه بوله‌دی. انه شوو سبب، بو تکلیفلر نی نمونه صفتیده بو ییرگه یازه‌میز.
۱: عیاللر اوچون اسلام دینی آرقه‌لی بیریلگن حقوق رعایت بولیب و شونینگدیک اسلامی قاعده-قانون اساسیده اویله‌نیش اوچون اولر نینگ حقوقی خصوصیده قانون وضع و اجرا بولیشی کیره‌ک.
۲: مملکت‌د جبری توی قیلیش آلدی آلینیشی اوچون جدی اقدام بولیب و قانونی یوللر بیلن بو ایش نینگ آلدی آلینسین.
۳: قانون اساسیده عیاللر برچه حقلریدن فایده‌لنه آلسینلر.
۴: کیچیک یاش‌دن تورموش گه چیقریلیش آلدی آلینشی مقصد، جدی شکلده ایشلنیش کیره‌ک.
۵: اهالی قیزلر نینگ تورموش گه چیقریلیشی و اونگه تیگیشلی مسئله‌لر خصوصیده ییترلی معلومات گه ایگه بولیشی کیره‌ک.
