عاقله نینگ سرغه‌یگن یوزی و ضعیف تنه‌سی کسل‌لیگیدن حکایت قیله‌دی؛ او افغانستان سرپرست حکومت عالی محکمه‌سیده حجتی اوچون حل یول ایزله‌ماقده. عاقله یاشلی کوزی بیلن مینگه قره‌یدی؛ گویا مینگ سوالی بولسه. او بیلن سلام‌لشه‌من. عاقله حیران و قورقیب علیک آله‌دی، چادرینی ییغیب و قیته دن مینگه قره‌یدی. بیر آز سۉزلردن کیین او مینی خبرنگارلیگیمنی پیقب و اونگه همدرد بولیشیمنی سېزه‌دی.
عاقله حکایتینی اۉتمیشی و حجتی‌دن باشله‌یدی. ایاغ‌لریده‌گی یاره گه اشاره قیلیب ایتیشیچه، هر کونی حجتی حلی اوچون بو ییرگه کېله‌دی؛ بیراق اونینگ حل بولیشیدن هېچ خبر یوق. اونگه کوره، معده سرطانی گه چلینگن و تېریک قالیش اوچون اونچه‌لیک وقتی بولمسلیگینی بیله‌دی؛ لېکن فرصت یکونلنمسدن آلدین هېچ بولمسه حجتی حل بولیب و کیچیک یاشلی قیزی نینگ تقدیری بیللی بولیشنی اېسته‌یدی.
عاقله گه کوره، بیش ییل آلدین ییتّی آی‌لیک حامله‌دار اېدی که اېری تورکیه گه تامان یول آلیب و استه-سیکین او و باله‌سینی اېسدن چیقرگن. او اۉتمیشی و حیات قیینچیلیکلریدن بونده‌ی حکایت قیله‌دی: «اۉیلنیشدن کیین ایکّی آی مین بیلن یخشی اېدی؛ کیین اېسه آره‌میزده جنجل باشلندی. چیت‌ایل کېتیش گه قرار قیلدی؛ بیراق کېتیشیدن هېچ خبریم یوق اېدی؛ اوندن هېچ احوالیم یوق. ییتّی آی‌لیک حامله‌دارلیگیمده بیزنی ترک قیلدی؛ چقه‌لاغیم اوچون حتا کییمیم یوق اېدی نهایت سرطان گه چلیندیم.»
عاقله نینگ دردی و تقدیری بو ییرده خلاصه بولمه‌یدی. او اېری عایله اعضالری نینگ ظلمی و شفقت‌سیز یانده‌شوولریدن حکایت قیلیب ایتیشیچه، اېر نینگ عایله‌سی کېلین گه ظلم قیلیشی بیر «عنعنه» دیر. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، اېری نینگ عایله اعضالری اونی بری-بیر اوی دن چیقرگنلر؛ چونکه عاقله نی اېری اېسدن چیقرگن و اېر نینگ عایله‌سیده اونینگ حضوری، «آلتینچی برماق» کبی اېدی.
عاقله گه کوره، حاضر تورت یاشر قیزی بیلن آته‌سی نینگ اوی ده تیریکچیلیک قیلماقده و اېری نینگ قیتیشی‌دن امیدینی کېسگن؛ شونی اوچون تقدیرینی بیلگی‌لش مقصدیده عالی محکمه گه مراجعت قیلگن. بیراق عالی محکمه خادم‌لری حجتی تېکشیریلیشی اوچون باشقه بیر ییل کوتیشنی ایتگن؛ اما عاقله بیر ییل یکونلنمسدن دنیادن کېتیشیدن قورقه‌دی. اونینگ ایتیشیچه: «محکمه گه مراجعت قیلدیم، خادم‌لری اۉتگن ییل دن قالگن حجت‌لرنی تېکشیریشلرینی ایتدیلر. کېله‌سی ییل مینگه نوبت تیگیشی ممکن دیدیلر.»
افغانستان عالی محکمه‌سی؛ مینگلب کیشی نینگ حجتی بولگن مکان و عیاللر اوشبو نهاد نینگ کتّه قسم مراجعتچیلری سنله‌دی و اولر دن بیرقطاری حجت‌لری ایشینی آلغه آلیب باریش اوچون بو ییرگه کیلگنلر.
«اېریم مینگه خبر بیرمسدن اۉیلندی و بیرگه‌لیکده امریکا کېتگنلریدن ایکّی یریم ییل بولماقده.» بو توقیز ییل قوشمه تیریکچیلیک قیلیب و توزوم اۉزگریشیدن کیین اېری اونی ترک قیلیب امریکا کېتگن ثریا نینگ سۉزلری دیر. ثریا حاضر ییتّی یاشر و تورت یریم یاشر ایکّی قیزی بیلن تیریکچیلیک قیلماقده و اېری نینگ تقدیری دن هېچ خبری یوق. اونگه کوره: «اېریم قچان اۉی‌لنگنینی بیلمه‌ی من. امریکا کېتگنیدن ایکّی یریم ییل بولماقده؛ اول ده کېتگنیدن خبریم یوق اېدی.»
عالی محکمه یقینیده، حجت‌لرینی اېزلش اوچون کوپ سانده عیاللر حضور تاپگنلر؛ بیراق عایله‌وی و اجتماعی چېکلاولر طفیلی صحبت قیلیش گه حاضر بولمه‌دیلر. زحل نی هم عالی محکمه یقینیده کوردیم؛ او باشقه اونلب عیال کبی حجتینی اېزلش اوچون سرگردان و سراسیمه دیر. اونینگ ایتیشیچه: «۱۲ ییل آته‌م تنور گه کویسنگ هم بو کیشی بیلن اۉی‌لنیشیمنی ایتدی.»
جمعیت‌ده بولگن ناتوغری عنعنه‌لر قربانیسی بولمیش زحل (مستعار آت) نینگ ایتیشیچه، باله‌لیک چاغیدن تورموش اورتاغی گه اَیتیلگن ایکن و ۱۲ ییل آلدین اونینگ رضایتی بولمس‌دن توموش اورتاغی بیلن توی قیلگن. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، ۱۲ ییل تورموش اورتاغی آرقه‌لی زوره‌وانلیک، ظلم و کلتک‌لنیش بیلن یالغیز او ایمس؛ بلکیم اوچ باله‌سی هم روپه‌ره بولگن، بیراق تورموش اورتاغی نینگ اخلاقی ضعیف‌لیگی اولر نینگ قوشمه حیات‌لری قیینچیلیکلریدن باشقه بیری ایدی.
زحل گه کوره، ایکی ییل آلدین تورموش اورتاغی بیر عیال بیلن نامشروع بیر عمل جریانیده اسلام امیرلیگی سرپرست حکومتی نینگ امر بالمعروف و نهی عن‌المنکر وزیرلیگی ایشلاوچیلری آرقه‌لی قولگه آلیگن. زحل نینگ بیان قیلیشیچه، تورموش اورتاغی نیچه مدت حبس گه قالیب و حبس‌دن چیقیشی اوچون نامشروع رابطه قورگن عیال بیلن توی قیلگن. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، تورموش اورتاغی نینگ اخلاق‌سیز ایشلری سبب، ایکی‌دن بیری اجره‌لیش نی ایسته‌گن و حاضرگچه دوسیه‌سی نینگ تقدیری بیللی بولمه‌ی؛ لیکن اوچ باله‌سی هم اوندن آلینیب و تورموش اورتاغی نینگ آنه‌سی گه بیریلگن.
زحل باله‌لریدن ازواق قالیش دردلرینی بیان قیلیش بیلن ایتیشیچه، باله‌لری بولمس‌دن حیات کیچیره آلمه‌یدی. «بیش دقیقه اوی‌ده بولسه ایدی، بهانه قیلیب مینی کلتک‌له‌ر ایدی. یالغیز مینی کلتک‌لمس ایدی؛ بلکیم باله‌لر نی هم مینی بیلن کلتک‌لر ایدی. تورموش اورتاغیم عیاش بیر انسان ایدی؛ یالغیز مین بیلن باله‌لریم نینگ حیاتی ایمس، مینگ‌لر کیشی نینگ حیاتی نی تباه قیلگن. بو رقم شرایط‌ده بیر عیال نینگ سیسی ییشیتیلمه‌یدی؛ حتا ثبوتیم بار، سندلریم بار، ایکی ییل‌دن بیری قضیه‌م هیچ خلاص بولمه‌یدی؛ محکمه باریب کیله‌من، قضیه‌م‌ده هیچ قنده‌ی بیر تغییر یوق.»
اوشبو گزارش‌ده حسینا اسملی باشقه بیر عیال بیلن هم صحبت قیلدیم، او ۱۱ ییل آلدین ۱۵ یاشر بولگنی بیرحالده، آته‌سی تامانیدن جبری شکلده تورموش گه چیقریلگن. حسینا نینگ ایتیشیچه، تورموش اورتاغی آرقه‌لی کلتک‌لنیش نی تحمل قیله‌ر ایکن که اونینگ طلاق بیریب و شونینگدیک باله‌لری نی هم آلگن دیر. او حیاتی بوزیلگی سببی نی هم، تورموش اورتاغی عایله‌سی نینگ قوشمه حیات‌لری ایشلری خصوصیده اره‌لشی عنوان قیلگن.
حسینا نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «تورموش اورتاغیم نینگ کوپ درد و اذیت قیلیشینی تحمل قیلدیم؛ کوپ ظلم نی تحمل قیلدیم که آخر‌ده اونملی بولمه‌گن بیر موضوع اوچون مینی طلاق بیردی؛ اوی‌دن چیقردی. توی قیلیشیم مینی ایسته‌گیم بیلن ایمس ایدی، آته و آنه‌م نینگ ایسته‌گی بیلن ایدی؛ چونکه مین کیچیک ایدیم، ۱۵ یاشیم‌ده توی قیلدیم.»
کوزلری یاش بیلن تولگن حسینا نینگ ایتیشیچه، بیر آی‌دن بیری باله‌لریدن اوزاق قالیش اونینگ اوچون قیین دیر. اونگه کوره، تورموش اورتاغی ایسته‌گنی صورت‌ده، زوره‌وانلیک و ظلم بیلن بولگن حیاتی نی دوام بیره‌دی؛ بیراق تورت باله‌سیدن اوزاق قالیش گه کوچی یوق.
حسینا تقدیری نینگ بیللی بولیشی اوچون کابل نینگ ده‌سبز تومنی گه مراجعت قیلیب و دوسیه‌سی نینگ رسمی قیلیش ایسته‌گن؛ لیکن اینگ باش‌ده باله‌لر حقی تورموش اورتاق گه بیریلیشی و اونینگ سعی‌وحرکتی نتیجه بیرمسلیگی اَیتیلگن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بیر آنه باله‌سی اوچون کوپ درد چیکه‌دی؛ مین آچلیک نی اوتکزدیم؛ تورموش اورتاغیم نینگ ظلمی نی تحمل قیلدیم؛ باله‌لریم نینگ کیله‌جکلری توزه‌لیشی نی ایسته‌ر ایدیم. باله‌لریم نینگ مینی یانیم‌ده بولیشی نی ایسته‌یمن. باشقه هیچ نرسه ایستمه‌یمن، پول ایستمه‌یمن و حتا خرچ‌لرینی ایستمه‌یمن. تیلنچی‌لیک قیله‌من، خیرات آله‌من؛ بیراق اولا‌دلریم نی ایسته‌یمن. دولت‌دن باله‌لریم نینگ مینگه بیریلیشی نی ایسته‌یمن.»
شونینگدیک، عالی محکمه یانیده فهیمه اسملی باشقه بیر عیال بیلن صحبت قیلدیم؛ بو عیال نینگ مدنی دعواسی بار و بیر ییل‌دن کوپراق اوتگنی بیلن حاضر دوسیه نینگ تیکشیریلیش نوبتی ییتیشگن. اونینگ ایتیشیچه، اوچ ییل تورموش اورتاغی بیلن حیات کیچیرگنی‌دن کیین، تورموش اورتاغی اولگن و حاضر ایسه ایکی ییل‌دن بیری میراث و مهر حقی نی آلماقچین دیر؛ بیراق اوگه‌ی اوغیل‌لری بو حق نی اونگه بیرمه‌یدیلر.
او دوسیه نینگ تیکشیریلیش پروسه‌سی نی بو رقم بیان قیله‌دی: «کوپ قره‌ب اولتیردیم که اوزلری حقیم نی رضایت‌لری بیلن بیره‌رلر دیب؛ لیکن بو توغریده اوزلری نی بیلمسلیککه اوردیلر و مینی قیین‌چیلیگیم نی نظر گه آلمه‌دیلر. مین عالی محکمه گه استعلام بیردیم و باریب آق سقال‌لر و کیکسه‌لر بیلن اولتیریب بو قیین‌چیلیک نی حل قیلینگ دیدیلر. ایکی ییغیلیش اوتکزدیلر که بیرتهسی بیر کییاوی نی اوییده و باشقه بیرتهسی ایسه کیچیک کییاوی نینگ اوییده ایدی.»
فهیمه نینگ دوسیه‌سی گه تیگیشلی کیکسه‌لر ییغیلیشی نتیجه بیرمه‌گنی‌دن کیین، قیته عالی محکمه گه مراجعت قیلیب و دعواسی نی یازیش گه مجبور بولگن؛ لیکن ینه هم عالی محکمه آرقه‌لی اونینگ دعواسی رد بولگن.
اونینگ ایتیشیچه، «عیال مدافعه وکیل نینگ فعالیتی یوقلیگی، عالی محکمه‌ده دوسیه‌لری بولگن عیاللر ایشی نی قیین قیله‌دی و عیاللر ایرکک مدافعه وکیل بیلن دوسیه‌ده‌گی برچه مورد‌لر نی شریک قیله آلمه‌یدی.
فهیمه نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «عیال وکیل بولگنی‌ده انسان برچه قیین‌چیلیگی نی اونی بیلن شریک قیله آله‌دی. عیال وکیل گه آدم هر قنده‌ی مشکلی نی بیان قیله آله‌دی، عیال وکیل نینگ بولیشی کوپ اونملی دیر.»
عین حالده، جمهوریت توزومی‌ده تورلی عیاللر دوسیه‌لرینی وکالت قیلگن مدافعه وکیل عیال‌لردن قطاری نینگ ایتیشلریچه، توزوم نینگ اوزگریشی بیلن، عدلی و قضایی نهاد‌لر ایشی پروسه‌سیده کوزگه کورینه‌‌رلی درجه‌ده تغییر کیلگن و دوسیه‌لر نینگ تیکشیریلیشی کوپینچه زمان آله‌دی.
اولر نینگ کوپه‌یتیریشلریچه، عیاللر بولیمی‌ده ایشله‌یدگن بیللی مرجع‌لر نینگ اورته‌دن کیتیشی، عدلی و حقوقی خذمتلر خصوصیده عیاللر نینگ کمراق قول تاپیشی گه سبب بولگن.
بو توغریده سابق حکومت‌ده عیال مدافعه وکیل بولمیش اندیشه رحمانی نینگ ایتیشیچه: «بوندن آلدین عایله‌وی قضیه‌لر حداقل اوچ آی و کوپراق زمان آلسه آلتی آی بوله‌ر ایدی؛ اوی‌دن قاچیش و زوره‌وانلیک قضیه‌لری گه اولویت بیریله‌ر ایدی و نوبت بیریلمس‌دن اینگ آز زمان‌ده حل بوله‌ر ایدی؛ بیراق حاضر ایسه دوسیه نمبری اساسیده، عایله‌وی قضیه‌لر گه نوبت بیریله‌دی؛ ییل اوتسه هم هیچ قنده‌ی اولویت بیریلمه‌یدی.»
شونینگدیک سابق حکومت‌ده عیال مدافعه وکیللردن باشقه بیری حکیمی نینگ ایتیشیچه: «اوتگنلرده بیللی مرجع‌لر بار ایدی، عیاللر بارگنی‌ده؛ بیر جای بولمسه بیر جای‌دن اولر گه یاردم بیریله‌ر ایدی و قضیه‌لری تیزلیککه حل بوله‌ر ایدی؛ لیکن قیغو بیلن حاضر محکمه گه باره‌دیلر؛ بولر نی موکللر ایته‌دی که باره‌میز دیب. قریب بیر ییل قضیه‌میز وقت آله‌دی؛ لیکن حاضر هم دستلبکی محکمه‌دن چیقمه‌یدی.»
شونده‌ی بیرحالده، عیال حقوق فعال‌لری، عدلی و حقوقی بولیم‌لرده عیاللر حضوری نی اونملی و کیره‌ک دیب ایتیشلریچه، عدلی و حقوقی خذمتلر بولیمی‌ده عیاللر ایشی تقیق‌لنگنی، عیاللر دوسیه‌لریدن کوپینچه‌سی نینگ تیکشیریلمسلیگی گه سبب بوله‌دی.
بو توغریده عیال حقوقی فعالی حمیرا فرهنگیار نینگ ایتیشیچه: «بیر قطار عایله‌وی قیین‌چیلیک بار؛ بیر قطار قضیه‌لر بار که ایرکک‌لر گه ایتیلگنی‌ده حتا او قضیه نینگ یاپیق قالیشی گه سبب بوله‌دی. جمعیت‌ده عیاللر حضوری کوپ اونملی، اینیقسه قضیه‌لر بولیمی‌ده عیاللر نینگ ایشلشی گه رخصت بیریلیشی کیره‌ک که بو رقم بیر سینگیلیمیز هر قنده‌ی اذیت و زوره‌وانلیک‌دن مصون قالسین و قضیه‌سی اوچون او ییر گه مراجعت قیلسین.»
عین حالده، سرپرست حکومت سوزلاوچیسی ذبیح‌الله مجاهد نینگ سلام‌وطندار گه ایتیشیچه، حاضرگچه عیا‌لر دوسیه‌لری تیکشیریلیشی اوچون بیللی و اَیری بیر ساختار بولمه‌گنی بیرحالده؛ عیاللر عالی محکمه نینگ عمومی بولیم‌لریگه مراجعت قیلیب و مدافعه وکیل صفتیده بیر ایرکک نی آلیش بیلن، دوسیه‌لری نی کوزه‌تیشلری ممکن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «سینگیل‌لریمیز ایناغه‌لریمیز کبی، محکمه‌لر و قانوی مرجع‌لرگه مراجعت قیله آله‌دیلر؛ البته حاضرگچه عیال وکیل‌لریمیز یوق؛ بیراق عموم شکلده اولر مدافعه وکیل آلاله‌دیلر، جمله‌دن ایرکک‌لر نی آلاله‌دیلر. هیچ قنده‌ی قیین‌چیلیک یوق؛ لیکن حاضرگچه عیاللر اوچون مخصوص بیر مکانیزم نظر گه آلینمه‌گن؛ چونکه اونینگ شرطلری بیراق قیین. زمینه یره‌تیلگنی گه قدر، عمومی شکلده مدافعه وکیل آلیش‌دن قوللنیلیسین.»
عدلی و حقوقی خذمتلر گه عیاللر نینگ فایده‌لنه آلمسلیگی شونده‌ی بیرحالده قیین‌چیلیک بیلن روپه‌ره بولگن که، ترقه‌تیلگن گزارش‌لر اساسیده عیاللر حیاتی نینگ تورلی بولیم‌لریده چیکلاو‌لر یره‌تیلگنی‌دن کیین بو قشر توغریسیده زوره‌وانلیک کوپه‌یگن.
