د نسايي-ولادي برخې متخصصه زرغونه محبت وايي چې له ۲۰ تر ۳۰ سلنې مراجعهکوونکې اومېندوارې مېرمنې د اومېندواري پر دیابت اخته دي. نوموړې له وخت وړاندې یا د زېږون پرمهال د ماشوم له لاسه ورکول، لوړ وزن، د وینې لوړ فشار او نور لاملونه پر دې ناروغۍ د اختهکېدو د پایلې په توګه یادوي.
د خوست امنیه قومنداني څخه نن ورځ يکشنبه په لېږل شوې خبرپاڼه کې راغلي چې امنیتي ځواکونو د یو لړ عملیاتو په پایله کې د یوې مېرمنې په ګډون درې کسان نیولي چې د یوې بلې پیغلې نجلۍ د تښونې هڅه یې کوله او په جبر یې د نجلۍ له خوښې پرته نکاح ته اړ ایستله.
په لغمان کې روغتیايي کارکوونکي وایي چې د بواسېر یا «هموروئید» ناروغي د اومېندوارو ښځو ترمنځ یوه عامه ستونزه ده چې ډېری وخت د اومېندوارۍ په وروستیو میاشتو کې رامنځته کېږي. که څه هم دا ناروغي په مستقیم ډول پر جنین اغېز نه کوي، خو د مور لپاره د درد، خارښت، وینې بندښت او رواني فشار لامل ګرځي.
له ۳۲ ځوانانو (۱۶ نجونو او ۱۶ هلکانو) او یوشمېر ټولنپوهانو سره د «سلام وطندار» د مرکو پایلې ښيي چې په افغانستان کې د نسلونو واټن په ښارونو کې تر کلیو په پرتله ډېر ژور دی؛ هغه ځای چې تکنالوژۍ، ټولنیزو شبکو او د ژوند نوې بڼې د ځوانانو نړۍ له خپلو پلرونو او مېندو جلا کړې ده.
یوشمېر نجونو سلاموطندار سره په خبرو کې ویلي چې د کورنۍ تبعیض له کبله له ناهیلي، د حقارت احساس، د کورنیو اړیکو څخه د زړه سړېدو او په پایله کې د بېارزښتهکېدو او د حقونو د تر پښو لاندې کېدو احساس سره مخ شوې دي.
ارواپوهان خبرداری ورکوي چې دغه ډول چلند د نجونو پر ځانباوري منفي اغېز کوي او ژورې رواني اغېزې رامنځته کوي.
یوشمېر حقوقپوهان وایي، د ښځو د ملاتړ لپاره د روښانه او ځانګړو قوانینو نشتون، په بېلابېلو برخو کې په ځانګړي ډول د سوداګرۍ په برخه کې چې د ښځو د فعالیت له لږو فرصتونو څخه شمېرل کېږي، ګڼې ستونزې راولاړې کړې دي.
افغانستان کې د «سرطان د تشخیص او درملنې» یا اینسيسيپي روغتون مسوولان وايي چې د مېرمنو د پوهاوي کچې کموالی، پر وخت د درملنې لپاره روغتونونو ته نه مراجعه او د درملیزو خدمتونو کمښت، لامل شوی چې هېواد کې ښځې د سینې پر سرطان اخته شي.
کله چې منی راشي، کلي د ژېړوپاڼو په جامه کې ښکلا ومومي؛ خو د کلي ښځو لپاره دا ښکلا د ژمي سختۍ او د خوراکي توکو د کمښت نښه ده. هره پاڼه چې له څانګې جلا کېږي، د یخنۍ او اوږدې مبارزې یادونه کوي.
اوس د کلیو مېرمنې د یوې غلې او راتلونکې یخنۍ سره د مبارزې لپاره چمتووالی نیسي. دوی د لرګیو ذخیره کولو ترڅنګ، د قروتو او زېړو غوړیو سربېره، وچه مېوه او ځینې نور بیا چهارمغز، د پیازو او رومیانو وچولو باندې لګیا دي.
کونړ کې یو شمېر روغتیاپالان وايي، په بدن کې د کلسيم کموالی د هډوکو کمزوري، د غاښونو خرابوالی او د نورو روغتيايي ستونزو لامل ګرځي، ددوی په خبره په ځانګړې ډول د ښځو لپاره جدي روغتیايي ستونزې رامنځته کولای شي.
له ۲۵ لوړ عمرلرونکو مېرمنو سره د سلاموطندار د مرکو موندنې ښيي چې دغه قشر له پامه غورځول شوی او له یوې نړۍ غمونو سره اوس د ژوند له پاڼې هم لوېدلې دي.
سلاموطندار په ۱۶ ولایتونو کې له یادو مېرمنو سره مرکې کړي چې د بېوزلي، سرپرست نشتوالي، د زوی یا لور نشتوالي او ټولنیز ملاتړ نشتون له امله، خپل ځان بېارزښته او له هېره ایستل شوی بولي.
دا دوره له جسمي او رواني اړخه خپلې ستونزې لري او له ټولنیز او طبي پلوه کولای شي چې پر مېرمنو ډېر فشار راوړي. هغه مېرمنې چې له څلوېښت کلنۍ وروسته فاریاب کې اومېندواره شوي، له جسمي ستونزو سربېره، د مالي او معنوي ملاتړ نشتوالي او کورنیو شکایت لري.
هېواد کې یوشمېر مېرمنې د زېږون ترمنځ د واټن راوستلو له حق څخه د ناخبرۍ له امله د دوی جسمي، روحي او اقتصادي وضعیت اغېزمن کړی دی.
دیني عالمان او حقوقپوهان وايي چې د مېرمنو جسمي او رواني وضعیت لپاره اسلام دین او قوانینو په غیرمستقیم ډول لارښوونه کړې چې د زېږون ترمنځ باید واټڼ رامنځته شي.
یو شمېر هغه ښځې چې زامن نهلري وايي، په پرلپسې ډول د نجونو زېږون په دلیل تاوتریخوالي سره مخ شوي.
دغو ښځو ویلي، د امیندوارۍ پرمهال او له زېږون وروسته له اړینې پاملرنې بېبرخې پاتې شوي او د خپلو مېړونو په کورنیو کې په سپکاوي او بدو نومونو یادې شوي.
په دغه راپور کې له هغو ښځو سره خبرې شوي چې له پنځو تر اته لوڼې لري او له ودونو یې ۱۲ تر ۲۰ کلونو تېر شوي.
په افغاني ټولنه کې که له یوې خوا نجونو سره د واده کولو پرمهال مشوره نهکیږي، بل ناوړه دود دا دی چې د دوو کورنیو ترمنځ بدیو کې د روغې جوړې پرمهال نجونې یو بل ته ورکول کیږي.
په بدو کې ورکړل شوې نجونې وايي، د ژوند ټولې هیلې یې په اوبو لاهو شي، سختۍ او کړاونه یې پیل او د مرګ تر وخته ځوریږي.
د بلخ اوسېدونکې ۶۰کلنه نجیبه حقاني چې تر څوارلسم ټولګي یې، زدهکړې کړي، د پرلهپسې هڅو سره توانېدلې چې مزارشریف ښار کې یو کوچنی رسټورانټ جوړ کړي.
اووه کاله مخکې، نجیبه حقاني خپل کاروبار د دوه زره ډالرو په پور او له یوې کوچنۍ خونې څخه پیل کړ، خو نن یې رستورانت پراخ شوی او ۱۴ کسان پهکې کار کوي چې ۱۲ یې ښځې او دوه نارینه دي.
یو شمېر افغان ښځې وايي، تېره اونۍ هېواد کې د انټرنټ بندېدو د دوی د کار، زدهکړو او ژوند پر وړاندې نوې ننګونې رامنځ ته کړې وې.
سلاموطندار په دغه راپور کې له ۱۰ ښځو سره خبرې کړي چې د انټرنټ بندېدو دغه ښځې بېلا بېلو برخو په ځانګړې توګه سوداګرۍ، زدهکړو او ټولنیز ژوند کې له ستونزو سره مخ کړي.
