سلاموطندار د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې له ۴۰ لوستو او نالوستو ځوانانو سره د مرکو پرمهال موندلې چې د سواد لرل، د دوی پر هیلهمندۍ، پلان او راتلونکې په اړه د دوی پر لیدلوري اغېز درلود.
په دې راپور کې چې ۲۰ لوستو او ۲۰ نالوستو ځوانانو سره خبرې شوي، موندل شوې چې لوستي ځوانان د نالوستو په پرتله خپله راتلونکې روښانه ګڼي او ځانګړي اهداف او پلانونه هم لري.
په داسې ټولنه کې چې د کورنۍ جوړښتونه له بېلابېلو ستونزو سره لاس او ګرېوان دي، یوشمېر مېرمنې له خپلو خاوندانو سره د مستقل ژوند کولو څخه محروم دي؛ هغه حق چې د اسلام مطابق او د نکاح له اړخه د دوی لپاره په رسمیت پېژندل شوی دی.
د دې موضوع ارزونې لپاره سلاموطندار د هېواد له بېلابېلو ولایتونو څخه له ۲۱ مېرمنو سره خبرې کړي چې موندل شوې دغه مېرمنې د خوارځواکۍ له امله د جسمي رنځ سربېره، د تنګسیې له امله د درملو او خوراکي توکو برابرولو کې هم پاتې راغلې دي.
«زه هېڅ د استراحت فرصت نهلرم. له سهاره تر ماښامه د کور کارونه، د دوو ماشومانو پالنه، هر څه زما پر غاړه دي. یوازې یو ځل مې هغه هم په قرض قابله ته ځان رسولی دی. د خاوند کورنۍ مې نه بیايي، وايي ضرورت نشته. خاوند مې ډېر بېپروا دی، هېڅ پام نه کوي. د هغه کورنۍ مې بیا تل راته طعنې وايي چې ولې کار نه کوې او ولې کمزورې یې. هېڅ څوک مې د حال پوښتنه نه کوي. هغه خواړه چې د امېدوارو ښځو لپاره مهم دي، زموږ په کور کې ډېر کم پیدا کېږي.»
افغانستان کې یوشمېر هغه ځوانان چې له دې وړاندې یې، په دولتي او بېلابېلو بنسټونو کې دنده لرله، د بېلابېلو لاملونو له امله له دندې ګوښه شوي دي.
دې چارې نه یوازې د دوی ژوند اغېزمن کړی او هیلې ورمړاوې کړي، بلکې د ټولنې پر اقتصادي وضعیت هم اغېز کړی دی.
نږدې ۶۰۰ میلیونه ډالر، د افغانستان د وچې مېوې د کلني صادراتو ارزښت چې تر ډېره د ځوانو افغان سوداګرو له لوري نورو هېوادونو ته صادر شوي، خو د دې شمېرو تر شا یو بل داستان پروت دی؛ د هغو ځوانو سوداګرو کیسه چې وايي، کولای شي، له دې هم ښه کار وکړي.
له ۳۲ ځوانانو (۱۶ نجونو او ۱۶ هلکانو) او یوشمېر ټولنپوهانو سره د «سلام وطندار» د مرکو پایلې ښيي چې په افغانستان کې د نسلونو واټن په ښارونو کې تر کلیو په پرتله ډېر ژور دی؛ هغه ځای چې تکنالوژۍ، ټولنیزو شبکو او د ژوند نوې بڼې د ځوانانو نړۍ له خپلو پلرونو او مېندو جلا کړې ده.
د بامیانو بودا له ستر او لرغوني نړیوال شهرت برخمن دی؛ خو د همدې ډبرو تر شا د ژوند خاموشه او سخته کیسه روانه ده.
په هماغو مغارو کې چې کله ناکله د بودایي راهبانو د عبادت او خلوت ځای و، نن د ماشومانو ژړا، د مېندو د الالو زمزمې اورېدل کېږي.
دا څمڅې چې له یو نیم زرو کلونو ډېر عمر لري، نن د پنځوسو بېوزلو کورنیو ناخوښه پناهځای ګرځېدلی دی.
یوشمېر نجونو سلاموطندار سره په خبرو کې ویلي چې د کورنۍ تبعیض له کبله له ناهیلي، د حقارت احساس، د کورنیو اړیکو څخه د زړه سړېدو او په پایله کې د بېارزښتهکېدو او د حقونو د تر پښو لاندې کېدو احساس سره مخ شوې دي.
ارواپوهان خبرداری ورکوي چې دغه ډول چلند د نجونو پر ځانباوري منفي اغېز کوي او ژورې رواني اغېزې رامنځته کوي.
یوشمېر حقوقپوهان وایي، د ښځو د ملاتړ لپاره د روښانه او ځانګړو قوانینو نشتون، په بېلابېلو برخو کې په ځانګړي ډول د سوداګرۍ په برخه کې چې د ښځو د فعالیت له لږو فرصتونو څخه شمېرل کېږي، ګڼې ستونزې راولاړې کړې دي.
زدهکړې د هر انسان بنسټیز حق ګڼل کېږي، خو په افغانستان کې د نجونو پر وړاندې د زدهکړو بندیزونه د دوی پر رواني او ټولنیزو وضعیتونو جدي اغېزې کړي دي.
د دې بندیز له امله ډېری نجونې له رواني ستونزو، اضطراب، د ځان ارزښت کمېدو او ناوړه ټولنیزو پایلو لکه اجباري ودونو سره مخ شوي دي.
کله چې منی راشي، کلي د ژېړوپاڼو په جامه کې ښکلا ومومي؛ خو د کلي ښځو لپاره دا ښکلا د ژمي سختۍ او د خوراکي توکو د کمښت نښه ده. هره پاڼه چې له څانګې جلا کېږي، د یخنۍ او اوږدې مبارزې یادونه کوي.
اوس د کلیو مېرمنې د یوې غلې او راتلونکې یخنۍ سره د مبارزې لپاره چمتووالی نیسي. دوی د لرګیو ذخیره کولو ترڅنګ، د قروتو او زېړو غوړیو سربېره، وچه مېوه او ځینې نور بیا چهارمغز، د پیازو او رومیانو وچولو باندې لګیا دي.
دوی په دې راپور کې له سلاموطندار سره په مرکو کې د خپل ژوند سختې بیان کړي او د خپلو هیلو په اړه یې خبرې کړې دي. ډېری یې، خپله راتلونکې تیاره ویني، خو ښوونځي ته د بېرته ستنېدو هیله یې په زړه کې ژوندۍ ساتلې.
سلاموطندار له ۲۰ ځوانانو سره چې ۱۲ یې نجونې او اته یې، هلکان دي، مرکې کړي چې د مرکو موندنې ښيي، دغه ځوانانو د جلدي او ښکلا اړوند ناروغیو درملنې لپاره له سوداګریزو محصولاتو ګټه اخیستې چې ۱۵ یې، له منفي پایلو سره مخ شوي دي.
له ۲۵ لوړ عمرلرونکو مېرمنو سره د سلاموطندار د مرکو موندنې ښيي چې دغه قشر له پامه غورځول شوی او له یوې نړۍ غمونو سره اوس د ژوند له پاڼې هم لوېدلې دي.
سلاموطندار په ۱۶ ولایتونو کې له یادو مېرمنو سره مرکې کړي چې د بېوزلي، سرپرست نشتوالي، د زوی یا لور نشتوالي او ټولنیز ملاتړ نشتون له امله، خپل ځان بېارزښته او له هېره ایستل شوی بولي.
له ایران او پاکستان د بې اسناده افغان کډوالو د ایستلو بهیر له چټکوالي سره هممهاله د اسلامي امارت اقتصادي مرستیال د روان کال د ثور پر لومړۍ نېټه په سپینبولدک ولسوالي کې له راستانه شویو افغانانو سره د لیدنې پرمهال ویلي و چې افغان کډوالو ته د کار کولو زمینه برابروي.
