«دنیادەگی قدیمی و بای تیللردن بیری بۉلگن اۉزبېک تیلی، اۉزبېکلر اوچون ملی اۉزلیک تمثالی، بیبها معنوی بایلیک، بویوک قدریت، تفکر خزینەسی، اولکن سرمایە صفتیده اجتماعی حیاتده مهم اهمیت کسب اېتەدی»، دیگن فکرگە ایککی‌لنمسدن قۉشیلمسلیک نینگ علاجی یۉق. برچە تیللرنینگ، جملەدن اۉزبېک تیلی‌نینگ هم وظیفەلری چیکسیز، اوزبیک تیلی اۉز ذمەسیگە یوکلنگن برچە وظیفەلرینی تۉلیق ادا اېتیشگە قادر تیل. بیراق اۉزبېک تیلی نینگ قۉللاوچیلر بیردن-بیر ایستگی شوکی: «مېنی قەیېرده، قچان و قنچە ایشلتسنگیز ایشلتەویرینگ، فقط تۉغری ایشلتینگ”- دیب، یلوره دی. بودیگنی بیز امکان قدر تیلیمیزده اوزسوزلریمیزنی قولشیمیز کیره‌ک، دیگنینی انگلتە دی.
افغانستان ده اۉزبېک تیلیگە ۱۳۸۲- قویاش یېلی اوچینچی رسمی تیل مقامی بېریلدی. افغانستان اساسی قانونی‌نینگ۱۶-مادەسیدە بوحقده جملەدن شوندەی یازیلگن: «اۉزبېکچە، تورکمنچە، پشەیچە، نورستانچە، بلوچچە یاکی پامیرچە تیللردن بیریده کۉپچیلیک اهالی سۉزلشەدیگن حدودلرده اۉشە تیل، پشتو و دری تیللریگە قۉشیمچە اوچینچی رسمی تیل صفتیده بۉلەدی و اونینگ ایشلتیش اصولی قانون آرقەلی بېلگیلنە دی.»
۲۱-عصر «جهانیلشو عصری» اۉز کۉلمی و تېزلیگی بیلن علم-فن و تېکنالوژی ساحەسیده اۉزیگە خاص چوقور ایز قالدیرماقده. شو باعث دنیا خلقلری‌نینگ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، معنوی، علمی، مدنی حیاتیده اولر تامانیدن قۉللنەیاتگن ملی تیللرگە جوده کتتە احتیاج سېزیلماقده. بو احتیاج طفیلی أیریم تیللر، جملەدن اۉزبېک تیلی‌نینگ نفوذی کوندن-کونگە آشیب بارماقده. اۉتگن چارک عصر دوامیده افغانستان ده اۉزبیک تیلی نینگ سیاسی-اجتماعی، مدنی-معرفی، علمی-تحقیقی ساحەلرده غایت مهم اۉرین اېگللب کېلەیاتگنی ینە بیربار اۉز اثباتینی تاپدی. شو باعث افغانستان اۉزبېکلری تیلی نینگ بیرەم کونی مملکت رسمی تقویمیدن اۉرین آلدی. بو تۉغریده ارگ رسمی صفحەسی‌نینگ ۱۳۹۸-ییل ۲۱ دلو سانیدە منە بو خبر اعلان قیلیندی: «افغانستان اسلامی جمهورلیگی کابینەسی‌نینگ (۱۳۹۸-۲۱-دلو) کونگی جلسەسیده ۱۳۹۹-قویاش یېلیدن اعتباراً ۲۹-میزان اۉزبېک تیلی‌نینگ بیرەم کونی صفتیده بېلگیلندی». بوخبر برچە تیلسیور و ایلسیور اۉزبېکلر تامانیدن قیزغین کوتیب آلیندی.
اعتراف ایتیش کیره‌ک کی، بو معنوی یوتوق «کتاب مدنی مرکزی» رییسی عزیزاللە ارال تشبثی و باشچیلیگیدە ۱۳۹۷-ییل ۸-عقربدە ایش باشلاگن افغانستان اوزبیکلری نینگ بیر قطار اجتماعی و فرهنگی اویوشمەلری نینگ خالصانە فعالیتلری نتیجەسیده قولگە کیریتیلدی. اوشبو اۉن دن آرتیق علمی- فرهنگی و اجتماعی اویوشمەلر نمایندەلری، موجود شرایط و وضعیتنی تۉغری تحلیل قیلگن حالده اۉزبېکلرنینگ علمی، فرهنگی و اجتماعی فعالیتلرینی هردایمگیگە قره‌گنده ینەده اونیملیراق، ینەده مستحکم‌راق، ینەده همجهت‌راق شکلده آلیب باریشگە کیلیشدیلر و دستلب ایککی مهم موضوع («اۉزبېک تیلی بیرەم کونی» همده «اۉزبېک-تورکمن علمی تدقیقات مرکزی») اوستیده ایش آلیب باریشنی اۉز آلدلریگە مقصد قیلیب قۉېیدیلر.
شو مناسبت بیلن ۱۳۹۸ یېل ۲۱-قوسده ۳۰۰ کیشیدن آرتیق اۉزبېکلرنینگ فرهنگی، علمی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جماعەسی نمایندەلری ارگ‌نینگ چهارچنار قصریده افغانستان سابق جمهور رئیسی بیلن بیلگیلنگن کونترتیبی اساسیده اوچرەشیب، جمهور رئیس‌نینگ منظوری سینی آلیشگە موفق بۉلدیلر.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
ییغیلیشدە عزیزاللە ارال اۉزبېک فرهنگی لری نینگ ایککی پیشنهادی «اۉزبېک تیلی ملی کونی» و «اۉزبېک-تورکمن علمی تدقیقات مرکزی»نی حکومت تامانیدن تشکیل ایتیلیشی توغریسیدە بتفصیل سۉز یوریتدی. شونینگدېک «قرەش» اجتماعی-فرهنگی انجمنی نمایندەسی اکبر دشتی اۉزبېک یاشلری‌نینگ فعالیتلری حقیدە کېنگ گپیریب بیردی. شو اۉریندە بوایشده تینیمسیز فعالیت آلیب بارگن اویوشمەلردن آت توتیب اوتیشنی جایز دیب بیلە من.
«کتاب مدنی مرکزی»، «قره‌ش اجتماعی و فرهنگی بنیادی»، «کېنگش نشریەسی»، «ایپک یولی اجتماعی و فرهنگی مرکزی»، «ینگی نسل اجتماعی و فرهنگی نهادی»، «اولوس اجتماعی فرهنگی نهادی»، «اوزگریش سیسی مدنی نهادی»، «آیدین اجتماعی و فرهنگی انجمنی»، «امید کلیدی اجتماعی فرهنگی نهادی»، «مویتن مدنی نهادی» و «کېنگاش اجتماعی و فرهنگی نهادی» نینگ هربیری اوزگچە اونوملی حصە قوشدی. اوچره شوده هرنهاددن کمیده اون نماینده اشتراک ایتیشدی.
اوشبو اوچرەشو حقیده ارگ صفحەسیده، طلوع، آریانا، آیینە، یک و ملی تلویزیونلریده همده بی‌بی‌سی، امریکا آوازی وباشقە برقطار ییتکیرمە (رسانە)لردە خبرلر یایینلندی. دولت باشلیغی بیلن اوچره‌شو جریانیدن یازیب آلینگن ویدیو اوشە آقشام (۲۱-۱۳۹۸) ساعت ۲۱ ده ملی تلویزیون آرقەلی تۉلیق نشر اېتیلدی. انە شو ویدیو تسمەدن کۉچیریلگن سابق دولت باشلیغی‌نینگ اۉزبېک تیلی و مدنیتی اهمیتی حقیدەگی سۉزلریدن قیسقە بیر بۉلەگی‌نینگ ترجمەسی منە بونده‌ی:
«اۉزبېک تیلی اوچون هر افغان جوابگر. افغانستان اۉزبېک تیلی‌نینگ بېشیگی. امیرعلیشیر نوایی نی قەیېردن تاپەآلەسیز. گوهرشاد بېگم نی قەیېردن تاپەآلەسیز. اۉزبېک تیلیده شعرأیتگن و یازگن مسعودغزنوینی قەیېردن تاپەآلەسیز. کیم کی افغانستان تاریخیده اۉزبېک تیلی اهمیتینی بیلمسە، حقیقتده اۉزیگە اۉزی نادانلیکنی یوکلگن بۉلەدی و بیز همەمیز بو تاریخ‌نینگ اهمیتی خصوصیده دانا بۉلیشیمیز کېرەک»، دیگن ایدی سابق دولت باشلیغی.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
شوندەی قیلیب، ۲۹- میزان «افغانستان اۉزبېک تیلی کونی» صفتیدە عملده قانونیلشدی و رسمی تقویمدن اۉرین آلدی. شوندن سونگ افغانستان تاریخیده بیرینچی بار ۲۰۲۰-ییل ۲۹-میزان ده اۉزبیک تیلی نینگ بیرینچی بیره می جمهورلیک ریاستی (ارگ)نینگ سلامخانە سالونیده دولت عملدارلری و چیت ایللیک مهمانلر اشتراکیده رسماً نشانلنلدی. اونده افغانستان سابق جمهور رییسی نطق سوزلە دی و اۉزبېکستان پرزدینتی نینگ تبریک سوزلری اۉزبېکستاندن تشریف بویورگن هیأت باشلیغی، باش وزیر اورین‌باسری سردار عمرزاقوف تامانیدن اۉزبېک تیلیده اوقیب ایشیتدیریلدی.
خوددی شوکونی اۉزبېک تیلی بیره‌م کونی مناسبتی بیلن مارشال عبدالرشید دوستیم پیامی، شونینگدیک افغانستان فنلراکادمی، مدنیت و اخبارات وزیرلیگی، یوقاری تحصیلات وزیرلیگی همده بیرقطار ایلچیخانە لر، انجمن و تشکیلاتلرنینگ تبریک سوزلری بیلدیریلگن نامە لری بیره‌م تدبیریگە ییتیب کیلدی. تدبیر ۴۰ دن آرتیق ایچکی و تشقی رسانە (ییتکیرمە) لر آرقەلی اطرافلیچە نشر ایتیلدی.
عینی کونده افغانستان نینگ بیر قطار ولایتلریده هم اۉزبېک تیلی بیره‌می کینگ نشانلندی. بولر آره سیده اینیقسە فاریاب ولایتی نمونە بولدی. ولایت والیسی نقیب اللە فایق و باشقە بیر قطار تیلسیور و مدنیت پرور کیشیلر تشبثی بیلن اوشبو تیل بیره‌می اوزگچە نشانلندی. اونده اۉزبېک خلقی نینگ ملی کییملری، قول صنعتی، ملی موسیقەسی، ملی اویینلری، ملی شیرینلیکلری نمایشگە قوییلدی و تورلی ملی طعاملری بیره‌م اشتراکچیلریگە ترقە تیلدی. اونده اساسن اۉزبېک تیلیده چاپ ایتیلگن کتابلر کورگزمە سی هم تشکیل ایتیلدی. چراغان شهرگە أیلنتیریلگن میمنە ده بیر هفتە دوامیده کیچە-یو کوندوز بیره‌م بولدی. مزارشریف ده غضنفربانک و ولایت حاکملیگی تامانیدن اویوشتیریلگن اۉزبېک تیلی بیره‌می ده، ولایت حاکمی، ولایت شورا رییسی، غضنفر گروپ نماینده سی نطق سوزلە دی همده جنبش رهبری نینگ پیامی اوقیب ایشیتیریلدی و باشقە بیرقطار عالملر و استادلرنینگ اۉزبېک تیلی اهمیتی و اونینگ اوزاق تاریخی و بوگونگی وضیعتی توغریسیده گی مقالە لری تینگلندی.
اۉزبېک تیلی بیره‌می تورلی اولکەلرده یشایاتگن اۉزبېکلر تامانیدن هم کتتە و کیچیک دایره لرده مضمونلی نشانلندی و میزان آیی نینگ سونگی هفتە سی «اۉزبېک تیلی فرهنگی هفتە سی» نامی آستیده کینگ کولملی مدنی فعالیتلر آلیب باریلدی. اوشبو عنعنە اوشندن بویان اوزلیکسیر روشده دوام ایتیب کیلماقده.
معلومکی، ۱۳۸۲-قویاش یېلی قبول قیلینگن افغانستان اساسی قانونیده، افغانستان اۉزبېکلری نینگ تیلیگە اوچینچی رسمی تیل مقامی بیریلدی. شوندن سۉنگ اۉزبېک تیلی نینگ جمعیت ده‌گی موقعی ینەده کوتاریلدی. اۉزبېک تیلی فعال ملاقاتلر واسطە سیگە ایلاندی. قوللانیش دایره سی کېنگەیدی.
شواۉرینده اۉزبېک تیلی‌نینگ دنیا تیللری قطاریدەگی موقعی تۉغریسیده قیسقە تۉختلەدیگن بۉلسک، معلوماتلرگە کۉره، دنیادەگی تیللرنینگ سانی ۶ مینگ اطرافیده دیېلەدی. اولردن ۱۴ تەسیده انسانیت‌نینگ اوچدن ایککی قسمی گپلشەدی. اوشبو تیللرنینگ هربیریده سۉزلشەدیگنلر سانی ۵۰ میلیوندن آرتیق. فکتلرگە مراجعت قیلینسە، دنیاده اۉزبېکلرنینگ سانی ۵۰ میلیون اطرافیده بۉلگنی، نفوذی جهتیدن ۳۲- اۉرینده تورگنی کۉزگە تشلنەدی. شوجملدن افغانستان نینگ ۱۴ ولایتیده ۹ میلیونگە یقین، شونینگدیک تاجیکستان، قیرغزستان، قزاقیستان، تورکمنستان، تورکیە، عربستان، روسیە، پاکستان، امریکا و اروپا اولکەلریده ۳ میلیون بیلن ۵۰۰ مینگ آره‌لیغیده اۉزبېکلر استقامت قیلەدی. اۉزبېکستان اهالیسی اېسە ۴۰ میلیونگە یقینلشیب قالدی. ۵۰ میلیون نفوسگە اېگە بۉلگن خلق عصرلر سیناویدن اۉتگن، تیلی، مدنیتی، صنعتی و تاریخی باشقەلرگە نمونە بۉلەآلدیگن خلق حسابلنەدی.
بوگون افغانستانده اۉزبېک تیلینی اۉرگنیش و رواجلنتیریش بیلن بیرگە علم-فن، تیکنالوژی، تعلیم-تربیە، دیپلوماسی، بانکدارلیک و باشقە ساحەلرنی رواجلنتیریش، اوشبو ساحەلرده قۉللنەدیگن سۉز و اتمەلرنی تیزیمگە سالیش و اولر اوستیده علمی ایزلنیشلر آلیب باریش هردایمگیگە قرەگندە دالزرب مسلەگە أیلنگن و دور طلبی شونی تقاضا قیلەدی. اۉزبېک تیلی نماینده‌لری نینگ حاضرگی کونده کیچیکتیریب بولمەیدیگن وظیفە لری اۉز تیللریگە معیاری توس بیریش، اونینگ الفباسینی بیرخیل لیگینی جاری ایتیش دن عبارت.
