سلاموطندارنینگ ۱۶ ولایتده ۷۱ عیال بیلن اوتکزگن صحبتلری نتیجهسیده معلوم بولدی که، اولرنینگ یریمیدن کوپی عایلهوی اجتماعی چېکلاولرنی کوندهلیک حیاتده یالغیزلیک، اوزیگه ایشانچنینگ پسهیشی همده اجتماعی چېکینیشنینگ اساسی سببلری صفتیده کورستگن. معلوماتلر گه کوره، ۴۱ عیال مجبوری چېکلاولر همده آغیر اقتصادی و اجتماعی شرایطلرنی یالغیزلیک حسینینگ کوچهیشیگه سبب دیب حسابلهگن.
یالغیزلیک حسی بو عیاللر آرهسیده ترقهلگن بولسهده، اولرنینگ اکثریتی ایش و درآمد گه هم ایگه.
۲۵ یاشر لغمانلیک الهه، بیر ییلدن آرتیق وقتدن بویان بیر خصوصی موسسهده ایشلهیدی، ایتیشیچه: «مین ایش محیطیده فعال بولسمده، ایچیمده نفسیم تیقیلیب قالگنینی حس قیلهمن. اۉزیم خواهلهگن اجتماعی علاقهلرنی قوره آلمهگن من، حیاتیمدهگی کوپلب قرارلرنی اېسه اوزیم اېمس، بلکه عایله مینگه اورنینی باسیب قبول قیلگن. همکسبلریم اۉز یوتوقلری حقیده گپیرگنده اېسه اوزیمنی چېکلنگن و یالغیز حس قیلهمن.»
۲۳ یاشر زلفا عالمی، کابلده ژورنالیست فاکولتهسینی بیتّیرگن و حاضرده تیکووچیلیک بیلن شغللنماقده، یالغیزلیک حسینینگ سببی صفتیده عایلهسی و دوستلرینینگ قۉللب-قوتلهمسلیگینی کورستهدی.
او شوندهی دیېدی: «مین یالغیزلیک حسینی حس قیلهمن، اونینگ سببی دوستلر و قرینداشلر، خصوصاً عایله تامانیدن قۉللب-قوتلنمسلیک دیر. عایله تامانیدن قوییلگن چېکلاولرنی باشدن کیچیردیک، شو چېکلاولر طفیلی ایش فعالیتیمنی دوام ایتّیره آلمهدیم. حاضر اویده بولیب تیکوچیلیک بیلن اوزیمنی بند قیلهمن، شونده آلدیمدهگی آرزولریمنی اونیتیشگه حرکت قیلهمن.»
شونینگدیک، ۲۴ یاشر بامیان یشاوچیسی فروزان قول صناعتی ایشخانهسیده ایشلهیدی، ایش و یخشی درآمد گه ایگه بولیشیگه قرهمی، اوسیش امکانیتلرینی یوقاتیشی و حیاتدهگی مقصدلریگه یېته آلمسلیگی طفیلی آدملر آرهسیده یالغیز حس قیلیشینی ایتهدی.
اونینگ ایتیشیچه: «مین شخصاً یالغیزلیکنی حس قیلیشیمنینگ سببلریدن بیری، اوزیمنی باشقهلر بیلن سالیشتیریشیم دیر؛ حیاتیمنی باشقهلر بیلن تقاسلهی من. بوندن تشقری، مقصدلریمگه، آرزولریمگه و ریجهلر گه ایریشه آلمهگنلیگیم هم یالغیزلیک حسینی کوچهیتیرهدی.
عیاللرنینگ یالغیزلیک حسینی فقط عایلهوی قۉللب-قوتلهمسلیک و ایستکلرنینگ باستیریلیشی کیلتیریب چیقرمهیدی؛ اوشبو گزارشده مصاحبه قیلگن ۷۱ عیال آرهسیده ۴۱ نفری اجتماعی چېکلاولر، دم آلیش جایلرنینگ یوقلیگی، تعلیم و ایش امکانیتلرینینگ چېکلنگنلیگی همده اقتصادی معمالرنی یالغیزلیک حسینینگ سببلری صفتیده کورستگن.
۱۹ یاشر فاریابلیک لیدا امینی قابلهلیک بولیمینی بیتّیرگن، اجتماعی و ایش بیلن باغلیق چېکلاولرنی امکانیتلرنینگ یوقالیشی و جمعیت ایچیده ایچکی یالغیزلیک حسینینگ شکللنیشی سببی دیب بیلهدی و شوندهی دیېدی: «اجتماعی چېکلاولر سببلی کوپلب امکانیتلرنی مثلاً تعلیم، ایش و ایرکینلیک امکانیتلرینی یوقاتدیک. بو اېسه حیاتده آلدینگه سیلجی آلمسلیگیمیز گه آلیب کیلماقده. دمآلیش، تعلیم، سیاحلیک و ایش جایلرنینگ یوقلیگی بیزنینگ حسیاتیمیزگه کتّه تأثیر قیلماقده.»
۲۲ یاشر تخارلیک رونا گه کوره، طلبهلیک دورینی بیتّیرگنیدن سۉنگ، جمعیتده قیزلر اوچون اوسیش امکانیتلری چېکلنگنلیگی سببلی اوزینی رواجلنمهیاتگن و یالغیزلیک حس قیلیشینی ایتهدی.
او شوندهی دیېدی: «اما مین دایما یالغیزلیکنی حس قیلهمن و بو حسیات مینی چینهکم خفه قیلماقده و ایزماقده. حیاتیمیزدهگی اجتماعی چېکلاولر» ایتگنیمدیک، جمعیت بیزنی چېکلهیدی و بو چېکلاولر خوفلی مین کوپلب یخشی حس امکانیتلرینی یوقاتدیم.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیاللر عایله و جمعیت تامانیدن قوییلگن چېکلاولرنی نهفقط یالغیزلیک حسینینگ اساسی سببلری دیب بیلیشهدی، بلکه اولرنینگ بیر قسمی بو باسیملرنینگ اولرده بیزاوتهلیک و اوزیگه ایشانچنینگ پسهیشیگه هم آلیب کیلگنینی تأکیدلهیدیلر.
۱۹ یاشر جوزجانلیک مسعوده، حیاتیدهگی موجود چېکلاولر اونینگ یالغیزلیک حسینی کوچهیتیرگنینی، بو حس اېسه اوزیگه ایشانچنینگ پسهیشی و اجتماعی چېکینیش گه آلیب کیلگنینی ایتهدی.
اونگه کوره: «اۉزیگه ایشانچ پسهیدی. ایندی آدملر آرهسیده بیملال گپیره آلمهیمیز. قچانکه بیرار جایگه باره آلمهسک یاکه بیرار ایش قیله آلمهسک، اجتماعی چېکینیش اوستونلیک قیلهدی. بیزده کېلهجکّه امید قالمهدی.»
باشقه تاماندن بیرقطار روانشناسلر، عایله تامانیدن اعتبارسیز قالدیریلیشی و توشونمسلیک افسردهلیک، بیزاوتهلیک و اۉزیگه ایشانچنینگ بوزیلیشی گه آلیب کیلیشی ممکنلیگینی بعضی حاللرده ایسه شخصنی اۉزیگه ضرر یېتکزیش گه هم اوندهشی ممکنلیگینی تأکیدلهیدیلر.
روانشناس زهرا قیومی گه کوره، عیاللر آرهسیده یالغیزلیک و بوشلیق حسی اولرنینگ اعتبارسیز قالدیریلیشی و توشونمسلیگیدن کیلیب چیقهدی و بو حالت اوزاق مدتده عیاللرنینگ روحی سلامتلیگیگه جدی سلبی تأثیر کورسهتیشی ممکن.
اونینگ ایتیشیچه: «قیزلرنینگ یالغیزلیک حسینینگ اساسی سببی، عایلهسی تامانیدن قوییلگن چېکلاولر طفیلی توشونمسلیک دیر. اولرنینگ فکرلری اعتبار گه آلینمهیدی و قیمتسیز دیب حسابلنهدی، بو اېسه اولرده بوشلیق و توشونمسلیک حسینی اویغاتهدی. نتیجهده جدی عاقبتلر، مثلاً آغیر توشکونلیک، بیزاوتهلیک و بعضی عیاللرده اۉز جانیگه قصد قیلیش حالتلری یوزه گه کیلیشی ممکن.»
شونینگدیک، باشقه روانشناس شفیقالله انصار، عیاللر گه عایلهوی ایش محیطیده قۉللب-قوتلش روحی سلامتلیکنی یخشیلشگه یاردم بیریشی و یالغیزلیک حسیدن چیقیشی یولینی آچیشی ممکن دیېدی.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «عیاللر عایلهوی ایش محیطیده اوزینی قدرسیز حس قیلمهسینلر؛ اولا عایلهنینگ اوزلری اولر بیلن همدردلیک و قۉللب-قوتلشنی حس قیلسین. ایش محیطیده رهبرلر عیاللرنینگ احتیاج و سیزگیرلیکلرینی انابت گه آلسهلر، نتیجهده عیاللر اۉزینی قدرلی حس قیلهدیلر و اولرنینگ آنگیدهگی یالغیزلیک و ضعیفلیک حسی یوقالهدی. جمعیتده اولر اۉز اولوشیگه ایگه بولسه، شبههسیز، جمعیت گللب یشنهگن بولردی.»
بیرقطار جمعیتشناسلر هم شوندهی فکرده، جمعیتدهگی مردسالارلیک قرهشلر عیاللرنینگ رولینی ضعیفلشتیرهدی، اولرنی اجتماعی چېکینیش گه، ایستکلرینینگ سانسور قیلیش و تورلی ساحهلرده فعالیتینینگ چېکلنیشیگه آلیب کیلهدی، نتیجهده اېسه عایلهده و جمعیتده کمبغللیک کوچیهدی.»
جمعیتشناس ضیا نیکزاد شوندهی دیېدی: «مردسالارلیک قرهشلر بو عنعنوی فکر تیزیملی بولیب، اونده عیاللر گه اساساً اوی ایشلری بیلن شغللنیش توصیه قیلینهدی و اولرنینگ فعالیتی انیقلنمهیدی. نتیجهده عیاللر اجتماعی چېکینیش گه و یالغیز قالیشگه ممکن بولهدی، روحی و روانشناسلیک جهتدن جمعیتدن چېتلشتیریلهدی، اجتماعی، سیاسی و مدنی فعالیتدن چېتلشتیریلهدی و بو محیط عایلهده و جمعیتده قشاقلیکنی کوچهیتیرهدی.»
شو بیلن بیرگه، اسلام امیرلیگی امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی، اسلامده عیال حقوقلریگه اعتبار قرهتیلگنینی تأکیدلب، مسجدلر، تومنلر و قیشلاقلرده عایلهلر اوچون عیاللرنینگ ایرککلر بیلن تېنگ حقوقلری بوییچه خبردارلیک دستورلری اوتکزیلگنینی معلوم قیلهدی.
امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سیفالاسلام خیبر، بو بارهده سلاموطندار گه شوندهی دیېدی: «امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی برچه سعی-حرکتلری شوندن عبارت که، آدملرنی الله گه عبادت قیلیشگه اوندهش و اسلامده رخصت بیریلمهگن عرف-عادتلردن اوزاقلشتیریش دیر. اوشبو وزیرلیکنینگ اساسی وظیفهلریدن بیری عایلهدهگی اکه-اوکه، ایر و آتهلرنینگ عیال حقوقلری بوییچه خبردارلیگینی آشیریش دیر. مثلاً شخصلر تورلی یوللر آرقهلی جملهدن دعوت آرقهلی، جمعیتدهگی عمومی خبردارلیک درجهسینی آشیریش گه و اوشبو معمانی حل قیلیشگه حرکت قیلماقده.»
خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتینینگ اجتماعی علاقهلر بوییچه کمیسیونی میلادی ۲۰۲۵-ییل، ۳۰-جون اعلان قیلگن گزارشی گه کوره، دنیاده هر آلتی کیشیدن بیری یالغیزلیک حسینی باشدن کیچیرهدی. اوشبو کورستکیچ اوسمیرلر و یاشلر آرهسیده ۱۷-۲۱ فایزنی تشکیل ایتهدی، کم درآمدلی مملکتلرده ایسه بو کورستکیچ جهانی اورتچه درجهدن یوقاری قید ایتیلگن.
