آلیش اویلهنیشلر (ازدواجهای بدل) بو شوندهی اویلهنیشکه، بونده هر ایکّی عایله اۉز قیزلرینی بیر- بیراولری اورتهسیده المشتیریب اوغیل فرزندلریگه تورموشگه چیقاره دیلر. گرچند بو عنعنه کوپینچه موردلرده توی صرف-خرهجتینی کمهیتیریش اوچون بولسهده؛ بیراق بو گزارشده صحبت قیلگن ۱۱ عیال، آلیش اویلهنیشلر قۉشمه حیاتلریده یامان عاقبتلر گه آلیب کېلگنینی اېتگنلر.
قانونی یاشنی تولدیرمسدن تورموش گه چیقریش، تورموش قوریشدن ناراضیلیک، آلیش اویلنگنلرنینگ قۉشمه حیاتیدهگی زورهوانلیک تجربهلری، قۉشمه تیریکچیلیکده مستقلسیزلیک و شخصی بیزاوتهلیک، مملکتده آلیش اویلهنیشلرنینگ اچیق عاقبتلریدن بولیب و اوشبو عیاللرنینگ حیاتینی تورلی قیینچیلیک بیلن روپهره قیلگن.
آلتی یاشرلیگیده آلیش اویلهنیش قربانی بولگنلردن و حاضر ۲۸ یاشر صدفنینگ ایتیشیچه، کمبغللیک باعث کتّه ایناغهسینینگ اویلهنیشی اوچون آلیش تورموش گه چیقیش گه مجبور بولگن. اونینگ کوپهیتیریشیچه: «آتم ایناغمنی اویلنتیرماقچین بولدی و مینی آلتی یاشرلیگیمده آلیش گه تورموش گه چیقردی. مدرسه باریب و اوقیش گه قیزیقردیم؛ بیراق اقتصادی قیینچیلیک و ایناغمنی اویلنتیریش اوچون مینی آلیش گه بیردیلر. ایناغمنینگ تویده کیچیک اېدیم اۉزیمنینگ هم توییم اېکنلیگینی بیلمهی رقص قیلردیم؛ مینی هم کېلین و کیاو یانیده توختهتدیلر که باشقهلر هم مینی آلیش گه بیریلگنیمنی بیلیش اوچون.»
«۱۶ یاشرلیگیمده اونشتیریلدیم.» قانونی یاشنی تولدیرمهگن و اچیق تقدیر اونی کوتیب تورگنیدن خبرسیز بولگن ۲۵ یاشر سبیکه اېتهدی بوندهی سۉزنی. اونگه کوره: «اۉزیمنینگ اونشتیریلگنیمدن خبریم یوق. اول قبولیم یوق اېدی، کېین اېسه قبول قیلدیم؛ بیراق حاضرگچه حیاتیم توزهلگنی یوق.»
تخار یشاوچیسی و ۲۵ یاشر سحر، تینچلیکدن هېچ درک بولمهگن بیر اویده یشهماقده؛ چونکه ایناغهسینینگ خاتینیگه بولهدیگن زورهوانلیکنی جبران قیلیشی کېرهک. سحرنینگ ایتیشیچه: «اونینگ اوستیگه بولهدیگن هر قندهی احوال، مینی اوستیمگه هم بولهدی؛ حاضرگی حیاتیمدن هېچ خورسند اېمس من. عایلهوی مناسبتلردن سورهسنگیز، تورموش گه چیقگندن سۉنگ یامانلشدی؛ حاضر مناسبتیمیز چتاق دیر.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
۴۳ یاشر ناهیده، آنهسینینگ باسیملری طفیلی تاغهسینینگ اویلهنیشیگه امکانیت یرهتیب بیریش اوچون آلیش گه بیریلگن، ایرینینگ بیمهرلیگیدن نالیب ایتیشیچه، او و ایری ایکّیلهسی تورموش قورگنلریدن راضی اېمس اېدیلر. اونگه کوره: «تاغملرنینگ اقتصادی احوالی یخشی اېمس اېدی و قۉشنیمیزنینگ قیزینی سیوردی؛ او پیتده اقتصادی احوال یخشی اېمس اېدی؛ آنمنینگ یالغیز بیر ایناغهسی بار اېدی؛ کېین اېسه مینی قۉشنیمیزنینگ اوغلی بیلن توی قیلدیلر و ایریمنینگ سینگلیسینی تاغم بیلن. حاضر تاغم آسترالیا ده؛ خورسندچیلیک بیلن حیات کېچیرماقده؛ لېکن ایریمنینگ مین بیلن مناسبتی یخشی اېمس.»
اجتماعی و فرهنگی مسئلهلر بیلرمانی محمدشعیبنینگ ایشانچی گه کوره، یشاوچیلرنینگ آگاهیسیزلیگی و اقتصادی معمالر، افغانستان اینیقسه اوزاق منطقهلرده آلیش اویلهنیشلرنینگ مهم عامللریدن سنلهدی. اونینگ کوپهیتیریشیچه، اجتماعی بو معما حل اېتیلیشی اوچون یېتکرمهلر کوپراق آگاهیلیک بیریب و حکومت اقتصادی و توی صرف-خرهجتینی کنترول قیلیش برنامهلرنی اوتکزیشی کېرهک. اونگه کوره: «بو مسئلهلر حقیده آگاهیسیزلیک و اقتصادی قیینچیلیک طفیلی آلیش اویلهنیشلر گه سبب بولهدی. بو فرهنگ اهالی اینیقسه اوزاق ولایتلرده موجود؛ تامانلر راضی بولمسه خطا دیر؛ بیراق بو مسئله حقیده محلی یېتکرمهلر آرقهلی آگاهیلیک بیریلیب و دولت هم توی صرف-خرهجتینی کنترول قیلیشی درکار.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
دین عالملری هم، نکاحنی ایر-خاتین اورتهسیدهگی مهر-محبت، حرمت و راضیلیک اساسیده شکللنهدیگن قۉشمه حیاتنینگ اساسی دیب و آلیش اویلهنیشلرنی اسلام قاعدهلری گه ضد دیب بیلهدیلر. دین عالمی احمد حکیمی گه کوره: «حنفی فقه و کوپچیلیک عالملر بو کبی تورموش قوریشنی فاسد بیلهدیلر؛ چونکه عیال مال اېمس و عیال بیلن مال کبی یاندهشیلمسلیک درکار. تامانلر راضی بولیب و مهرلری فرقلی بولسه و مهر عیال گه بیریلسه، قیینچیلیگی یوق؛ بیراق عکس حالده، بو نکاح فاسد و کراهتی بار.»
روانشناسلر، روانشناسلیک ینگی قاعدهلری اساسیده، بو گَل تورموش قوریشنی «تروما» یا-ده روحی یره بیلهدیلر که عیاللر و کېینگی نسللرنینگ سلامتلیگی اوستیگه سلبی تأثیر قویهدی. روانشناس محمدشعیب سالنگینینگ ایتیشیچه: «آلیش اویلهنیشلرنی انحرافی یا-ده ناسالم نکاح دیب اتهیمیز و عیاللر بوندهی موردلر قربانی بولسه و حتا جنس بیلن معامله بولسهلر، بوندهی نکاحلرنی عیال گه قربانلیک بیریش احساسینی بیرهدی و کیملیگینی یوقاتیشی گه سبب بولهدی.»
عیال حقوقی فعاللرینینگ ایشانچی گه کوره، آلیش اویلهنیشلر یاشلر تقدیری بیلن بیر تور معامله قیلیش دیر بو نهفقط عیاللرنینگ تنلاو ایرکینلیگینی اولردن آلهدی؛ بلکه اولرنینگ تقدیری باشقهلرنینگ قولیده بولیشی گه سبب بولهدی. عیال حقوقی فعالی شهلا عارفی گه کوره: «آلیش اویلهنیشلر، یاشلرنینگ تقدیری بیلن معامله قیلیش دیر. بوندهی معاملهلرده قیزلرنینگ راضیلیگی اعتبار گه آلینمهیدی. قانون و عیاللر حقوقی نقطهی نظریدن و حتا اساسی قانون بونی اثباتلهیدی که بو جرم دیر یاشلرنینگ تقدیری حقیده.»
شو بیلن بیرگه، حقوقدانلرنینگ ایتیشلریچه، شریعت و افغانستان قانونی اساسیده، آلیش اویلهنیشنینگ مشروعیتی یوق و قیزلر بو گَل معما بیلن روپهره بولگن تقدیرده ناراضیلیک بیلدیریب و نکاحلرینی بیکار قیلیشلری کېرهک. حقوقدان عبدالشکور دادرسنینگ ایتیشیچه: «شریعت و مملکت قانونی اساسیده، آلیش نکاحنینگ اصلا مشروعیتی یوق. آلیش اورنیده بیریلگن قیزلر ناراضیلیک بیلدیریب و نکاحلرینی بیکار قیلیش گه حقی بار و بو، نکاحنی بیکار قیلهدیگن یگانه یول دیر. بو اسلام حقوقی نقطهی نظریدن ملی و خلقارا حقوقنی ایاغ آستی قیلیش دیر و شونینگدیک بیر زورهوانلیک سنلهدی.»
برچهسی بیلن، سرپرست حکومت امرمعروف و نهی منکر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سیفالاسلام خیبر سلاموطندار بیلن اوتکزگن صحبتیده، بوتوغریده اوشبو وزیرلیکنینگ محتسبلری آگاهیلیک بیریب و بوندهی موردلردن بیرقطاری اونگی آلینگنینی اېتهدی. اونینگ ایتیشیچه: «آلیش اویلهنیشلر حقیده امر معروف وزیرلیگی محتسبلر، مسجد اماملری و کتّه-کانلر گه، بوتوغریده آگاهیلیک بیریب و آلیش اویلهنیش گه توسیق بولیش بویروغی بیریلگن.»
افغانستانده آلیش اویلهنیشلر فرهنگلر، عنعنه و اجتماعی باسیملر آستیده عملگه آشیریلهدی. بو گَل اویلهنیشلرده آدملر اینیقسه عیاللر کېلهجک تورموشینی تنلهی آلمسلیکّه علاوه، اونی قبول قیلیش گه مجبور بولهدیلر.
