سلاموطندارنینگ تېکشیرولری اساسیده، حیات اوچون خوف و کم امتیازلر گه قرهمهی؛ یاشلر ایش امکانیتلری یوقلیگی سببلی، مسلک متخصصلیک طلب قیلمهیدگن کان ایشلری گه کیریش گه مجبور بولیشماقده؛ بو اېسه اولرنینگ حیاتی اوچون خوفلی بولیشی ممکن.
شو بیلن بیرگه، کان انجینیرلری، کانلرنی قازیب چیقریشده ملَکهسیز کیشیلرنینگ ایش گه آلینیشی و تخنیکی اصوللردن قوللنمسلیک، مملکتنینگ ملی منبع و سرمایهلری اصراف بولیشی گه آلیب کېلیشی حقیده آگاهلنتیرهدیلر.
ترقهلگن گزارشلر اساسیده، میلادی ۲۰۱۰-ییلده افغانستانده طبیعی منبعلر قیمتی اوچ تریلیون دالر تخمین اېتیلگن و افغانستان کان نقطهی-نظردن بای مملکتلردن بیری حسابلنهدی.
شونینگدیک، اوشبو گزارشده مملکت ۱۱ ولایتیده کان قازیب چیقریش ایشلریده مصروف بولگن ۳۲ ییگیت بیلن صحبت قیلینگن و اولرنینگ ایتیشلریگه کوره، بو یاشلرنینگ برچهسی باشقه ساحهلرده ایش یوقلیگی اوچون کانلرده ایشلش گه مجبور بولگن و اولرنینگ ۱۶ نفری مملکتده سیاسی توزوم اۉزگریشیدن کېین کانلرده ایشلش گه یوز کېلتیرگن.
بو یاشلر آرهسیده، ۱۰ نفری توز کانی، ۸ نفری تاش کومیر کانی، ۵ نفری آلتین کانی، ۴ نفری زمرد کانی، ۳ نفری لاجورد کانی و باشقه ۲ نفری کرومیت کانلریده ایشلهماقدهلر.
تخارلیک رفیعالله، ایکینچیلیک بولیمیدن فارغ بولگن، ایشسیزلیک و کمبغللیک طفیلی ایککی ییلدن بیری تخارده آلتین کانیده ایشلش گه مجبور بولگن. اونینگ ایتیشیچه: «کانده کېلیب ایشلش دلیلینی سورهسنگیز، ایشسیزلیک دیر؛ چونکه اوتمیشده هم بیکار اېدیم، کمبغللیک طفیلی بو ییرده ایشلش گه مجبور من. اقتصادی احوالیمیز یخشی اېمس؛ چونکه بو ییردن درآمد قیلهدیگن پول بیلن دستلبکی احتیاجلریمیزنی تأمینلهی من؛ یعنی بو پول بیلن ذخیره قیله آلمهیمیز.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
فاریابده توز کانیده ایشلهیاتگن رحمتالله، کوندهلیک ۴۰۰ افغانی درآمد بیلن، باشقه ساحهلرده ایش یوقلیگی اوچون کانده ایشلش گه مجبور بولگن. اونگه کوره: «شو ییرده توز کانیده ایشلهی من؛ یخشی حیاتیمیزنی شو درآمد بیلن تیبرهتماقده من. بوتون ایشلرنی ییترلیچه قیینچیلیگی بار؛ ېنه هم مجبورلیک دیر؛ شو ییرده ایشلش گه مجبور من.»
مملکتده ایش فرصتلری آزلیگی، یاشلرنی مسلکی بولمهگن و آغیر ایشلر گه مجبور قیلماقده. بو یاشلرنینگ اکثریتی اوشبو ایشلرنی مشتقلی و خوفلی بولیشیگه قرهمی، اقتصادی باسیملر و باشقه ورینتلر یوقلیگی طفیلی، بو ساحهده همان ایشلریگه دوام بیرماقدهلر.
غور مرکزی فیروز کوه شهری یشاوچیسی عبدالرحیم، ۵ ییلدن بیری تاش کومیر کانیده ایشلهیدی، ایتیشیچه، یاشلر اۉز جانلرینی قولدن بیریش اورنیده کانلرده ایشلهماقدهلر. «حتا بو ییرده ۱۲-صنفدن فارغ بولگن و لیسانس درجهسی بولگنلر بار، ایش فرصتلری یوقلیگی اوچون بو ییرگه ایشلش گه مجبور بولگنلر. بیز کانلرده کوپلب خوف-خطرلر بیلن یوزمه-یوز بولهمیز و حتا بعضیلر شیرین جانلرینی قولدن بیردی. کان کوچیشی و تاشلر توکیلیشی و کوزهتیلمهگن پارتلشلر، بیرقطار ایشلاوچلرنینگ حیاتیدن ایریلیشی گه سبب بولدی.»
بو یاشلر کمبغللیک و ناچارلیکنی ناقانونی مهاجرت یا که کانلردهگی آغیر محنت گه راضی بولیشنینگ اساسی سببلری صفتیده کورستماقدهلر. بو ایشلر جوده کم درآمد کېلتیرهدی؛ بیراق اولر هر لحظه اولیم خوفی آستیده قالماقده. اولر شونینگدیک، ایش جایلریده ضرور شرایطلر و ملَکهلی انجینیرلرنینگ یوقلیگی هم اولرنینگ اساسی تشویشلریدن بیری اېکنینی تأکیدلهیدیلر.
سمنگانلیک احمدولی، اوشبو ولایتنینگ تاش کومیر کانیدهگی قیینچیلیکلر حقیده بوندهی دیېدی: «کان ایچیده ایشلش پیتیده، خطر کوپ دیر. تاش قولشی، گازدن زهرلنیش، سوو بارلیگی ایش گه توسیق بولهدی و کانلر ملَکهلی کیشیلر تامانیدن قازیب چیقریلمهیدی. مسلکی انجنیرلر ایشگه آلینمهگن.»
ننگرهار یشاوچیسی فرید، بو ولایتنینگ لاجورد کانیدهگی قیینچیلیکلر حقیده ایتیشیچه: «کانلرده تاش قولشی و تاغلر سیلجیشی کبی قیینچیلیکلر بیلن کوپراق روپهره بولهمیز.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
سمنگان درهیصوف کانیده ایشلاوچی حسین داد، بو ولایتنینگ تاش کومیر کانیدهگی قیینچیلیک و اچیق تجربهلری حقیده بوندهی دیېدی: «کانده ایشلش پیتیده کوپراق تاغلر سیلجیشی خطرلری بیلن دوچ بولهمیز. ایشلاوچیلر گازدن زهرلنیب جانلرینی قولدن بیریشهدی؛ اۉزیم بیر واقعه گواهی اېدیم.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلینگن یاشلرنینگ حقوقی فرقلی دیر. بعضیلری آییده، بیرقطاری کونیده و باشقه بیرقطاری هم ثابتسیز درآمد بیلن ایشلهیدیلر. اولر آلهدیگن حقوقلریدن ناراضیلیک بیلدیریب، ایش کوپلیگی و موجود خطرلر بیلن حقوقلری آزلیگینی اېتهدیلر.
فاریابلیک اشرف، ایککی ییلدن بیری بو ولایتنینگ توز کانیده جلال و تاش کومیر کانینی قازیش بولیمیده ایشلهیدی. اونگه کوره: «ترتیبسیزلیک بار و کان قازیش اوچون یخشی امکانیت و اونچهلیک قولیلیک یوق؛ هر کونی ۲۰۰ دن ۳۵۰ افغانی ایشلهی من. کانلرنی قازیش، ۱۰۰دن۱۰۰ خوفلی دیر.»
جلالنینگ کوپهیتیریشیچه: «آیلیک ۷ مینگدن ۹ مینگ افغانی معاش آلهمیز، عایله احتیاجلرینی تأمین قیلمهیدی. تانیشی بولگن آدملر اوچون اېنگ آز ایش امکانیتلری بار. شاقه و خوفلی ایشلر گه یوز کېلتیرمسلیک اوچون یاشلر کېلهجکده قۉللب-قوتلنیب و یخشی ایشلر بیلن تأمینلنیشلری گه امید بیلدیرهمن.»
سرپرست حکومت کانلر و پترولیم وزیرلیگی سۉزلاوچیسی همایون افغان، قویاش ۱۴۰۲-ییلده سلاموطندار بیلن اۉتکزگن صحبتیده، افغانستان کانلریده ۱۰۰ مینگدن آرتیق کیشی ایش بیلن مصروف و بو وزیرلیکنینگ ییللیک درآمدی قریب ۱۰ میلیارد ۵۰۰ میلیون افغانی بولگنینی اېتگن اېدی.
افغانستان کانلریده ایشلهیدیگن کیشیلرنینگ سانی گه قرهگنده، کان انجنیرلریدن بیری اسمی سِر قالیش شرطی بیلن، اکثریت کانلر زمانهوی شکلده قازیب چیقریلمهیدی و بو قازیب چیقریش جریانی، ایشلاوچیلر اوچون خوفلی بولیشی ممکن دیېدی.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «بغلان، سمنگان و بامیان تاش کومیر کانلری قازیب چیقریلماقده، افسوس بیلن ایشلاوچیلر امنیتی تأمینلنمهیدی. نرسهلر اېسکیرگن؛ یاغاچ اوسکونهلریدن قوللنیلهدی و بو اوسکونهلر بیر ییلدن کوپ قوللنمسلیگی کېرهک، لېکن عکسینچه بوندن نیچه ییل قوللنیشهدی. اصلی صوفلرده ستونلر هم یاغاچ دیر؛ بولر دراصل کانکریت بولیشی لازم.»
باشقه تاماندن، افغانستان طبیعی سرمایهلری حقیده ترقهلگن گزارشلر، افغانستاننینگ کان نقطهی-نظردن بای مملکتلیگیدن درک بیرهدی. الجزیره گزارشی – میلادی ۲۰۲۱-ییل ۲۴-سپتمبرده ترقهلگن، افغانستاننینگ چمهسی بیر تیریلیون دالرلیک کان منبعلری همان قوللنیلمهگن.
شونینگدیک، کانلر و پترولیم وزیرلیگینینگ میلادی ۲۰۱۹-ییلدهگی معلوماتی اساسیده، افغانستان تخمینی ۱.۴ میلیون تُنلیک ۱۷ تور نادر کان گه ایگه، بو کانلر کوپراق الکترونیکی و حربی جهازلرنی توزهتیش گه ایشلهتیلهدی.
شو بیلن بیرگه، افغانستاننینگ کانلری قاچاق اېتیلیشی و ناقانونی طرزده قازیب چیقریلیشی حقیده هردایم خواطر بیلدیریلگن؛ بیراق کانلر و پترولیم وزیرلیگی سۉزلاوچیسی همایون افغان، سلاموطندار بیلن اۉتکزگن صحبتیده ناقانونی قازیب چیقریش و قیمتبها منراللر قاچاقی آلدی آلینگنیدن خبر بیرگن.
اونینگ کوپهیتیریشیچه، کانلر موادی سرمایه یاتقیزووچیلرنی ترغیب قیلیش، ایش امکانیتلرینی یرهتیش و ایچکی درآمدلرنی مقدارینی آشیریش گه تأثیرچن بولیشی ممکن. «اسلام امیرلیگی حکومتی شکللنگنیدن بیری، اۉز باشیمچه قازیب چیقریشلر آلدی آلینگن. زمانهوی تخنیکی شکلده قازیب چیقریش اوچون خصوصی سکتورده کیچیک و کتته مقدارده شرطنامهلر امضالنگن؛ مملکتنینگ تورلی ولایتلریده تورلی منراللر قیدیریلیب و قازیب چیقریلماقده و خورسندلیک بیلن کېنگ مقیاسدهکانلر موادینی پروسس قیلیش ایچکریده عملگه آشیریلهدی.»
برچهسی بیلن، اقتصادی مسئلهلر بیلرمانی عبدالوافی نایبزی، کانلرنی مهم و ملی درآمد منبعی دیب، طبیعی منبعلردن اساسی شکلده قوللـهنیلگن حالده، تشقی یاردملر گه قرهملیک سیزیلرلی درجهده کمهیب، مستقیم و نامستقیم طرزده مینگلب کیشی گه ایش فرصتلری یرهتیلیشی ممکن دیېدی.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «افغانستانده طبیعی منبعلر و کانلردن اساسی شکلده قوللـهنیلگن حالده، مملکت ملی سرمایهسی و اقتصادی ترقیاتی گه سبب بولیشی ممکن. ملی درآمد اوچون کتته بیر منبع سنلهدی. کانلر اوستیده یخشی ایشلنسه دولت درآمدی کوپهیشیگه سبب بولهدی.»
بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی ترقیاتی دستورینینگ قویاش ۱۴۰۱-ییل دهگی معلوماتی اساسیده، بیر ییل ایچیده افغانستانده قریب ۷۰۰ بست یوق بولیب و مملکتنینگ ۲۰ فایز اقتصادینی قیسقرتیرگن بیرحالده، یاشلر کانلرده ایشلش گه مجبور بولگنلر.
اوتگن ییلده افغانستان ملی ایشلاوچیلر اتحادیه باشلیغی عبدالمتین مولویزاده، یېتکرمهلر بیلن اۉتکزگن صحبتیده، مملکتده ایشسیزلر سانی کوپهیشی باعث، اولکه بویلب قریب بیر یریم میلیون ایشلاوچی بیکارلیگینی اېتگن اېدی؛ بو مسئله یاشلرنینگ برچه قیینچیلیکلرنی قبول قیلیب و کانلرده ایشلش گه مجبور قیلیشی ممکن.
