تنلاو تعریفی
تنلاو، بیر کیشی یا که بیران نرسه‌نی ایش اوچون تنلش جریان دیر. روحی نقطه‌ی نظر دن تنلاو تورلی خیل ورینت‌لر نینگ کوچ و ضعف تامان‌لرینی قضاوت قیلیش و اولردن بیرینی یا که نیچته‌سینی اۉز ایچیگه آلگن جریان دیر. تنلاو اېرکین‌لیگی، بیر کیشی نینگ امکانیت و مستقل‌لیگینی موجود ایکّی ورینت‌دن تنلنگن و باشقه‌لر تامانیدن چېکلنمه‌گن عمل نی توصیف قیله‌دی.
مساله بیانی:
سیاسی بیر جمعیت ده تنلش حقی دیگنده انسان‌لر نینگ حقلری گه اشاره قیله‌دی که انسان بولگنده اوندن فایده‌لنیشنی انگلته‌دی. بیراق تنلاو حقی افغانستان ده عیاللر اوچون انسانی امتیاز اوله‌راق تورلی خیل قیینچیلیک و چېکلاولر بیلن دوچ دیر. شونی اوچون بو تحقیق دن مقصد، عیاللر نینگ تنلش حقینی تېکشیریش دیر. اوشبو تحقیق ده عیاللر قنچه‌لیک تنلش حقی اېگه و قیسی ساحه‌لرده و عیاللر تورلی دلیل‌لر طفیلی بو حقدن محروم دیر،قیسی‌لردن عبارت؟
تحقیق تاریخی
سرپرست حکومت قدرت نی آلیشی و مملکت ده سیاسی اۉزگریش دن سۉنگ عیاللر نینگ اجتماعی تېریکچیلیگیده کوپ اۉزگریش‌لر کېلیب و اولر گه اېریم چېکلاولر یره‌تیلگن. بو عیاللر نینگ تنلاو حقی باره‌سیده بیرینچی تحقیق دیر.
اصلی سوراق‌لر
۱. افغانستان‌ده عیاللر قنچه تنلاو حقی گه اېگه؟
۲. عیاللر انیق طرزده قیسی ساحه‌لرده تنلاو حقیدن محروم دیر؟
تدقیقات مقصدلری
۱. عیاللر نینگ حقوقی احوالینی تېکشیریش
۲. تنلاو حقی بولمه‌گن عیاللر و تنلاو حقی چېکلنگن عیاللر نینگ رقمینی آچیقلش
۳. عیاللر نینگ تنلش حقی بولیب و لېکن تنلش دن محروم اېتیلگن موردلرنی عکس اېتّریش
تدقیقات وقتی
بو تدقیقات، ۲۰۲۴ییل ۱۵ جنوری دن باشلب و اوشبو ییل ۱۵ مارچ گه یکونلنگن.
تدقیقات قیینچلیک‌لری
افغانستان نینگ حاضرگی قلتیس شرایطی و تورلی ساحه‌لرده عیاللر گه ۶۰ دن آرتیق مورد ده چېکلاو یره‌تیلگن، عیاللر گه عاید مسئله‌لر نی تحقیق قیلیش قیین و کوپ زمان کېره‌ک. اوشبو تحقیق جریانیده روپه‌ره بولگن اېریم معمالر حقیده هم اشاره قیلیب اۉته‌میز.
۱. افغانستان ده‌گی خاتین قیزلر تعلیم، تحصیل، ایش دن محروم اېتیلیب و دم آلیش مکان‌لر گه باریشی تقیق‌لنگن بیرحالده، اولر بیلن صحبت اۉتکزیشنی قیین‌لشتیرگن.
۲. عایله‌وی ایشلرده جمعیت ده حاکم عنعنه‌لر، اوی عیاللرینی حقوق‌لری برابریده بی‌فرق بولیش گه سبب بولگن.
۳. بو سوراو ده اشتراک اېتگنلر، عایله‌لر نینگ ناتوغری یانده‌شوولری باعث، خود سانسورلیکّه قول اۉره‌دیلر.
۴. تنلاو حقی باره‌سیده‌گی تحقیق ده اشتراک اېتگن و اۉزلری نینگ تنلش حقیدن آگاه بولگن عیاللر، سوراق ده اېریم قیینچیلیک بیلن روپه‌ره بولگنلر.
تدقیقات اۉزگرووچیلری
حق، تنلش، عیاللر، تحصیل، تورموش قوریش، دم‌آلیش، عنعنه‌لر
گزارش خلاصه‌سی
سلام‌وطندار مملکت نینگ آلتی ولایتیده ۵۳۰ عیال بیلن صحب اۉتکزگن، اوشبو سوراو ده اشتراک اېتگن ۶۱.۱ فایز خاتین قیزلر، تېریکچیلیک ایشلری بوییچه تنلش حقی بولمه‌گنلرینی اېتگن و ۳۹.۹ فایزی اېریم موردلرده تنلش حقی بولگنلرینی بیلدیریشگن.
بو سوراو ده تورلی یاش ده‌گی عیاللر حصه قوشگن و اولر نینگ اکثریتی ۲۰ دن ۲۵ یاشر بولیب و اولر ۴۹.۲ فایز سوراو بولگن عیاللر نینگ تشکیل بیره‌دی.
بو سوراو آلتی ولایتده اۉتکزیلگن کابل ۸۴ فایز اشتراکچی بیلن بیرینچی اۉرینده و فاریاب ۱.۳ فایز اشتراکچی بیلن اېنگ آخرده قرار تاپگن.
عمومی گزارش
سلام‌وطندار نینگ افغانستان آلتی ولایتیده ۵۳۰ خاتین قیز بیلن اۉتکزگن تېکشیرووی گه کوره، بو عیاللر نینگ ۶۱.۱ فایزی تورلی ساحه‌لرده هېچ تنلاو حقلری بولمه‌گن و اوقیش، کییم-کچیک تنلش، دم‌آلیش پارک‌لر گه باریش، عایله‌وی بویوک قرار قبول قیلیش و تورموش قوریش کبی اېریم موردلرده آته، ایناغه و اېر قرار قبول قیلگن.
اولر ارا سوراو گه اشتراک اېتگن ۳۸.۹ فایز عیاللر، بعضی موردلرده نسبی و بیر آز رولی بولیب و فکر-ملاحظه بیلدیرگنلرینی اېته‌دیلر.
سلام‌وطندار نینگ ۵۳۰ عیال بیلن اۉتکزگن صحبتی اساسیده، اوشبو خاتین قیزلر نینگ ۵۶.۹ فایزی کونده‌لیک ایشلرینی تنلش ده رولی بولمه‌گن و اولر نینگ بیر قنچه حقلری آلینگن و ۴۳.۱ فایزی بو حق اولر گه بیریلگنینی اېتگنلر.
اولر ارا ۱۴.۶ فایزی، اوی‌لریده کونده‌لیک تنلاولریده هېچ روللری بولمه‌گنینی اېتگنلر. ۴۲.۳ فایزی اېسه بونده‌ی تنلاو حقی اولر دن آلینگنینی معلوم قیلگن؛ بیراق عکسینچه ۲۷.۲ فایزی بو گَل تنلاو ده اولر گه حق بیریلگن و ۱۵.۹ فایزی هم بوتوغریده بوتونلی تنلاو حقی بیریلگنینی اېتگنلر.
بو سوراو ده خاتین قیزلر نینگ تعلیم حقی هم تېکشیریلگن که ۳۲.۹ فایز خاتین قیزلر، تعلیم و تحصیل حقی کوپراق بیریلگنینی اېتگنلر. بو عیاللر نینگ ۲۷.۲ فایزی تحصیل حقی ده رول بیریلگن؛ ۲۳.۶ فایزی بو حق اولردن آلینگن و ۱۶.۳ فایزی اېسه تعلیم حقیدن بوتونلی محروم بولگنلر.
بو تېکشیروو نتیجه‌سی گه کوره، سوراو گه اشتراک اېتگنلر نینگ ۱۱.۲ فایزی کییم-کیچک تنلش حقلری بولمه‌گنینی اېتگن. اوشبو سوراو ده اشتراک اېتگن ۲۹.۹ فایز خاتین قیزلر، کییم-کیچیک‌لرینی باشقه‌لر تنله‌گن. ۲۷.۲ فایزی کییم-کیچیک‌لرینی اۉزلری تنلب و ۳۱.۸ فایزی بو حق اولر گه بوتونلی بیریلگنینی اېتگنلر.
اوشبو تېکشیروو ده عیاللر نینگ کونده‌لیک ایشلری حقیده هم سوره‌لگن، اولر نینگ ۱۲.۳ فایزی کونده‌لیک ایشلری ده هېچ تنلاو حقی بیریلمه‌گنینی اېتگنلر. ۳۵.۵ فایزی ایریم موردلرده تنلش حق بیریلگنینی بیلدیرگن؛ ۳۲.۱ فایزی هم کونده‌لیک ایشلری گه حصه‌لری بولیب و ۲۰ فایزی هم کونده‌لیک ایشلرینی بوتونلی اۉزلری تنلش‌لرنی اېتگن.
بو سوراو ده جواب قیترگنلر نینگ ۴۰.۸ فایزی تېریکچیلیک اوچون مکان تنلش حقی اولر گه اصلا بیریلمه‌گن و تېریکچیلیک جای‌لرینی تنلش ده هېچ روللری بولمه‌گن. ۲۷.۸ فایزی بو حق اولرن کوپراق آلینگنینی اېتگن؛ ۱۸.۷ فایزی هم تېریکچیلیک مکان‌لرینی تنلش ده کوپراق حق بیریلگن و ۱۲.۷ فایزی هم تېریکچیلیک مکان‌لرینی بوتونلی اۉزلری تنله‌گنلرینی اېتگن.
مذکور عیاللر نینگ ۲۳.۴ فایزی دم‌آلیش مکان‌لر گه باریش و اویین-کولگو ده روللری یوق‌لیگینی اېتگن. ۳۷.۸ فایزی هم اولردن بو حق کوپراق آلینگنینی اېتگن؛ ۲۴.۸ فایزی هم اویین-کولگولرینی کوپراق اۉزلری تنلش‌لرینی بیلدیرگن و ۱۴ فایزی هم اویین-کولگو تورینی بوتونلی اۉزلرینی تنلش‌لرینی معلوم قیلگن.
اوشبو تېکشیرو ده، عایله‌وی بویوک قرار قبول قیلیش‌لرده عیاللر نینگ حقی هم تېکشیریلگن ۵۳۰ عیال دن ۲۲.۵ فایزی بو گَل قرار قبول قیلیش‌لرده هېچ روللری بولمه‌گنینی اېتگن. ۴۰.۶ فایزی هم بو حق اولردن کوپراق آلینگنینی معلوم قیلگن؛ ۲۳.۴ فایزی هم اولر دن کوپراق فکر-ملاحظه سوره‌لیشینی اېتگن و ۱۳.۴ فایزی هم عایله‌وی بویوک قرارلرنی اۉزلری آلیش‌لرینی بیلدیرگن.
اوشبو سوراو ده اشتراک اېتگن ۲۱.۶ فایز عیاللر، تورموش اۉرتاق‌لرینی تنلش ده هېچ روللری بولمه‌گن. ۳۴.۶ فایزی بو حق اولردن آلینگنینی اېتگن؛ ۲۳.۱ فایزی هم بو حق اولر گه کوپراق بیریلیب و ۲۰.۸ فایزی هم تورموش اۉرتاق‌لرینی بوتونلی اۉزلری تنله‌گنلرینی اېتگنلر.
تکلیف‌لر
اېرکک و عیاللر نینگ بیلیش‌لری کېره‌ک که، عیاللر اۉز حیات‌لریده انسان صفتیده تنلش حقوقی گه اېگه دیر.
عیاللر نینگ تنلاوی گه حرمت قیلیش کېره‌ک.
خاتین قیزلر تېریکچیلیک برچه ساحه‌لری کییم-کیچک دن آلیب تحصیل گچه اۉزلری تنلشی کېره‌ک.
عیاللر نینگ تنلاو حقی یوق‌لیگی گه دایر جمعیتده‌گی حاکم عنعنه، استه-سکین یوق بولیشی لازم.
بو باره‌ده یېتکرمه‌لر، دین عالملری و مملکت حاکم‌لری اېریم برنامه‌لرنی نظرگه آلیشی کېره‌ک.