با گذشت بیشتر از یک ماه از بازگشایی مکتب‌ها در کشور پس از شیوع ویروس کرونا، نزدیک به ۱۰ میلیون دانش‌آموز صنوف ابتدایی و متوسطۀ مکتب‌های دولتی تاکنون بی‌سرنوشت مانده‌اند. با آن‌که آموزش در مکتب‌های خصوصی پس از اعلام بازگشایی مکتب‌ها به گونۀ عادی جریان دارد، اما صنوف ابتدایی و متوسطۀ مکتب‌های دولتی تاکنون از آموزش محروم‌اند.
شماری از فعالان حقوق کودکان آغاز نشدن مکتب‌های ابتدایی و متوسطۀ دولتی را گونه‌یی بی‌عدالتی میان دانش‌آموزان می‌خوانند. فرشته کریم، رئیس اجرایی نهاد چهارمغز و فعال حقوق کودکان عدم بازگشایی مکتب‌های ابتدایی دولتی را بی‌عدالتی اجتماعی میان کودکان فقیر و ثروتمند عنوان می‌کند و می‌گوید، در صورت اعلام وزارت صحت از وضعیت مناسب صحی و دست‌یافتن به مصونیت جمعی، باید تمامی مکتب‌های دولتی باز شوند.
به باور بانو کریم، تطبیق پالیسی‌های ناقص می‌تواند اثرهای منفی فراوانی بر روحیۀ دانش‌آموزان بر جا بگذارد. او می‌افزاید، بسته‌بودن مکتب‌های دولتی سبب می‌شود که کودکان با بازی‌های ناسالم سرگرم شوند و آسیب ببینند. به گفتۀ بانو کریم، دختران بیشترین آسیب را از این ناحیه متحمل خواهند شد و امکان دارد که پس از چند ماه تعطیلی مکتب‌ها برای آنان اجازۀ رفتن به مکتب از سوی خانواده‌های‌شان داده نشود.
صندوق کودکان ملل متحد می‌گوید اختلال بی‌پیشینه در آموزش‌وپرورش می‌تواند دست‌آوردهای چند دهۀ پسین در بخش تحصیل دختران را صدمه بزند.
در گزارش دفتر صندوق کودکان ملل متحد یا یونیسف نیز آمده است که اختلال بی‌پیشینه در آموزش‌وپرورش می‌تواند دست‌آوردهای چند دهۀ پسین در بخش تحصیل دختران را صدمه بزند. زرقا یفتلی، آگاه مسایل آموزشی و معارف تصویب و تطبیق طرح کنونی وزارت معارف در بخش بازگشایی مکتب‌ها را مناسب نمی‌داند و می‌گوید که این طرح نوع تقسیم طبقاتی بوده و سبب به‌وجود آمدن عقده و انزجار میان دانش‌آموزان می‌شود.
او با انتقاد از طرح وزارت معارف در پیوند به بازگشایی شماری از مکتب‌ها می‌گوید، کشورهای پیش‌رفته با داشتن امکانات بهتر اقدام به بازگشایی مکتب‌ها نکرده‌اند، اما افغانستان بدون توجه به هیچ تدابیری چنین طرحی را روی دست گرفته است. بانو یفتلی می‌افزاید: «بهتر این بود که سال آینده یک برنامه استراتیژیک گرفته می‌شد که دو صنف را در یک سال می‌خواندند و زنده‌گی خود و خانواده‌شان مصون می‌بود.»
شماری از نماینده‌گان مجلس به این باورند که طرح بازگشایی تنها مکتب‌های خصوصی و بسته‌ماندن مکتب‌های دولتی هیچ‌گونه توجیه منطقی ندارد. احمدضیا یفتلی، عضو کمیسیون امور دینی، فرهنگی، معارف و تحصیلات عالی مجلس نماینده‌گان می‌گوید که بر بنیاد تصمیم این کمیسیون قرار بود به تاریخ اول ماه میزان صنوف باقی‌ماندۀ مکتب‌های دولتی هم آغاز شود، اما وزارت معارف طرح جامع برای مراعات‌کردن رهنمودهای صحی و فاصله‌گذاری اجتماعی نداشت و این نارسایی وزارت معارف سبب تعویق اجرای این فیصله شده است.
آقای یفتلی، بسته‌بودن دروازه‌های مکتب‌ها را به روی دانش‌آموزان ضربۀ بزرگی عنوان می‌کند که تا سال‌های آینده اثرهای آن به جا خواهد ماند. اما مسئولان وزارت معارف نبود امکانات برای مراعات‌کردن رهنمودهای صحی و شمار زیادی دانش‌آموزان در مکتب‌های دولتی را از علت‌های عدم آغاز درس‌های تمام صنف‌های آموزشی عنوان می‌کنند و می‌گویند که از همین‌رو دانش‌آموزان مکتب‌های دولتی بیشتر در معرض ابتلا به ویروس کرونا قرار دارند.
دستگیر منیر، مشاور ارشد وزات معارف می‌گوید که با در نظر داشت وضعیت کشور و مکتب‌های دولتی تصمیم گرفته شد که صنف‌های درسی این مکتب‌ها به گونۀ تدریجی آغاز شود. او می‌گوید، اکنون با توجه به انده‌ک‌بودن دانش‌آموزان مبتلا به کووید – ۱۹ در شهر کابل و تحلیل وزارت صحت از بهبودی وضعیت کرونایی در کشور، با درنظرداشت فاصله‌گذاری دیگر صنف‌های درسی باقی‌مانده آغاز می‌شود.
نوریه نزهت، سخنگوی وزارت معارف می‌گوید، از آغاز صنف‌های یازدهم و دوازدهم تاکنون کم‌تر از ۱۰ دانش‌آموز و آموزگار به کرونا مبتلا شده و در قرنطین خانه‌گی به سر می‌برند. او می‌افزاید، با آن‌که موارد مشکوک ویروس کرونا در مکتب‌ها وجود دارد، اما ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت صحی در مکتب‌ها مناسب است.
شماری از نماینده‌گان مجلس به این باورند که طرح بازگشایی تنها مکتب‌های خصوصی و بسته‌ماندن مکتب‌های دولتی هیچ‌گونه توجیه منطقی ندارد.
بانو نزهت، آغاز صنف‌های اول تا دهم مکتب‌های دولتی را وابسته به نتایج و ارزیابی‌های وزارت صحت از میزان گردش کرونا و وضعیت صحی کشور می‌داند.
اما وزارت صحت می‌گوید، تاکنون هیچ رویداد مثبت ویروس کرونا در نهادهای آموزشی ثبت نشده است. اکمل سمسور، سخنگوی این وزارت می‌گوید، اگر رویداد مثبت کرونا در مکتب‌ها دیده شود، مکتب‌ها دو باره بسته نمی‌شوند، بل‌که تنها مکتبی که در آن رویداد مثبت این ویروس ثبت شده، بسته خواهد شد.
اما کابینه به پیشنهاد وزارت معارف و صحت فیصله کرده است که صنوف اول تا دهم مکتب‌ها سر از تاریخ دوازدهم میزان/مهر بازگشایی شود. صنف‌های درسی دور ابتدایی و متوسطه در حالی آغاز می‌شود که به تازه‌گی وزارت صحت از احتمال شیوع موج دوم کرونا در فصل سرما هشدار داده است.
اعضای مجلس نماینده‌گان می‌گویند، برای آغاز صنوف هفتم تا دوازدهم نکات آسیب‌پذیری انده‌ک است، اما گراف آسیب‌پذیری برای صنف‌های اول بلند است. بر بنیاد طرح تازۀ وزارت معارف قرار است صنوف درسی به روزهای جفت و طاق تقسیم‌بندی شود و بیشتر تمرکز روی مضامین ساینسی خواهد بود.
بر بنیاد معلومات این وزارت درس‌ها به گونۀ تشدیدی پیش خواهد رفت. دور نخست درس‌های صنوف یازدهم و دوازدهم که اکنون جریان دارد از اول سنبله تا پانزدهم قوس و پس از رخصتی‌های زمستانی دور دوم از پانزدهم حوت تا پانزدهم جوزا ادامه خواهد داشت. سال آموزشی ۱۴۰۰ خورشیدی ماه سرطان سال آینده آغاز خواهد شد.
بر بنیاد آمارهای وزارت معارف، در حال حاضر ۱۶ هزار و ۵۰۰ مکتب در سراسر کشور وجود دارد که از این میان ۶ هزار و ۲۱۱ مکتب ابتدایی و حدود ۳ هزار و ۸۵۶ مکتب آن متوسطه است. در این مکتب‌ها ۵ میلیون و ۹۱۷ هزار و ۷۸۹ دانش‌آموز ابتدایی، یک میلیون و ۸۲۷ هزار و ۹۲ دانش‌آموز متوسطه و نُه‌صد هزار و ۷۹۴۰۳ تن در دورۀ عالی سرگرم آموزش هستند.
گفتنی‌ست که با شیوع ویروس کرونا در بهار ام‌سال تمامی مکتب‌ها و دانشگاه‌های کشور تعطیل بودند، اما در ماه اسد نخست دانشگاه‌ها و پس از آن صنف‌های یازدهم و دوازدهم مکتب‌ها دولتی و تمامی صنف‌های مکتب‌های خصوصی در آغاز ماه سنبله بازگشایی شدند.
