شماری از جوانانی که داروهای گیاهی می‌سازند، به این باور اند که طبیعت می‌تواند درمان‌گر دردهایی باشد که با داروهای کیمیایی درمان آن‌ها دشوار است. آن‌ها، خواهان گنجانیدن مضمون‌های طب سنتی در نصاب تحصیلی اند و به سلام‌وطندار می‌گویند که طب سنتی درمانی است که باید علمی‌تر، گسترده‌تر و نظام‌مندتر به نسل آینده منتقل شود.
طب سنتی هم دانش و هم حرفه است. این روش درمانی ترکیبی از دانش، مهارت و تجربه‌های نسل‌های گذشته است که در تشخیص، پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها به کار می‌رود. به عنوان یک دانش، طب سنتی شامل تئوری‌ها، مفهوم‌ها و روش‌هایی است که بر بنیاد تجربه‌ها و دانش بومی شکل گرفته اند. به عنوان یک حرفه، طب سنتی نیاز به مهارت، دانش و تخصص برای تشخیص دقیق بیماری‌ها و ارائه‌ی روش‌های درمانی مناسب دارد.
چهار جوان، در گفت‌وگو با سلام‌وطندار می‌گویند که استفاده‌ی آگاهانه از منابع طبیعی، زنده‌نگه‌داشتن دانش بومی و درمان بیماری‌ها، عامل‌هایی اند که سبب شده است برای رشد طب سنتی تلاش کنند.
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
عارف‌الله یوسف‌زی، حکیم جوانی که از ۱۰ سال به این سو در چهارراهی «سر زیرزمینی» ساحه‌ی «ده افغانان» شهر کابل مراجعه‌کنندگان را با استفاده از روش‌های طب سنتی درمان کرده است، می‌گوید که درمان بیماری‌ها با داروهای گیاهی دانشی است که از خانواده‌اش به او منتقل شده است. او، می‌افزاید که برای درمان بیماری‌هایی چون بواسیر، ناباروری و دیسک کمر، داروهایی می‌سازد که از ترکیب گیاهان طبیعی به دست آمده و در بسیاری موردها نتایج مؤثری به هم‌راه داشته است.
عارف‌الله یوسف‌زی، تأکید می‌کند: «دواهای یونانی عوارض ندارند؛ این‌ها از معدنیات، حیوانات و نباتات جور می‌شوند و هیچ عوارض ندارند. بعضی مردم که شک و شبهه دارند، این دواها در کشورهای همسایه هم کاربرد دارد. از کشورهای خارجی نام نمی‌برم که چه قدر در این بخش پیش‌رفت کرده و دواهای خالص یونانی هیج عوارض ندارد. از سوی وزارت صحت به ما جواز داده شده، ارزیابی می‌شود و بعد بخش‌های مختلف است عطاری، یونانی …..»
سمیع‌الله، دیگر حکیم جوانی که از ۱۳سالگی وارد این حرفه شده است، می‌گوید با این که از این شغل درآمد آن چنانی ندارد؛ اما درمان‌گربودن گیاهان طبیعی سبب شده است در این راه قدم بگذارد. «من هشت یا نُه سال پیش به طبابت یونانی بسیار علاقه داشتم و در سن ۱۳ یا ۱۴سالگی با اهل هنود سک شاگرد شدم؛ کار کردم؛ زحمت کشیدم و کار ادویه‌ی یونانی را یاد گرفتم. دو سال است که دکان مستقل دارم.»
افغانستان به دلیل کوهستانی‌بودن آن، زیست‌گاه بسیار خوبی برای رشد گیاهان دارویی است؛ اما حکیمان طب سنتی از کم‌بود مواد اولیه برای تولید داروهای شان گلایه دارند و می‌گویند در بیشتر مواقع، مواد مورد نیاز برای تهیه‌ی داروهای گیاهی را از کشورهایی چون هند، پاکستان و بنگله‌دیش وارد می‌کنند.
عارف‌الله یوسف‌زی، هم‌چنان می‌گوید: «مواد اولیه‌ی طب سنتی از سه منبع ترکیب می‌شود؛ نباتات، حیوانات و معدنیات هستند که اکثر مواد در افغانستان هستند؛ اما زیادی از مواد از کشورهای هند، بنگله‌دیش و پاکستان وارد می‌شود. در پاکستان مواد بیشتر است؛ چون آن جا عطاری‌های زیاد هستند و در این بخش بیشتر کار می‌کنند. موادی مانند گند کتیره، کرکرهه است؛ این موادی است که از هند و دیگر کشورها وارد می‌شود.»
از سویی هم، محمدقاسم مخلص، دیگر حکیم طب سنتی که شش سال می‌شود در این عرصه فعالیت دارد، می‌گوید که حکومت با گنجانیدن مضمون‌های طب سنتی به نصاب درسی، برای رشد این شیوه‌ی درمان کمک کند.
او، می‌افزاید: «در طبابت یونانی ما سپورت/پشتیبان نداریم؛ مثلاً به نام ابوعلی سینا شفاخانه داریم، پوهنتون/دانش‌گاه داریم؛ اما در همان شفاخانه طبابت یونانی نداریم؛ تمام کوشش و فوکس/تمرکز به طبابت عصری است؛ توجه حکومت در این بخش بسیار کم است که در بخش کنترل و جوازدهی کار می‌کند. بیشتر دوست‌های ما کوشش کردند که انستیتیوت‌های طبی باشد؛ اما وزارت صحت عامه قبول نکرد. باور و مواد خام داریم؛ در بخش کم‌بود افراد تخصصی، کم‌بود شفاخانه‌ها داریم و کم‌بود بخش تجربه‌ها مواجه هستیم. مرکز تحقیقات علمی نداریم.»
در سوی دیگر، شماری از پزشکان، استفاده از داروهای کیمیایی و گیاهی را با توصیه‌ی متخصصان ضروری می‌دانند و می‌گویند که هر گونه دارو می‌تواند دارای عوارض جانبی باشد؛ از این رو، از استفاده‌ی خودسرانه‌ی آن‌ها باید خودداری شود.
رحیم‌گل درویش، پزشک متخصص، در این باره می‌گوید: «اگر مرض تشخیص داده نشود، نه تنها این که مریض حالش خوب نمی‌شود، بل که بدتر هم می‌شود؛ چون متابولیزم بدن را هر کس نمی‌فهمد. بیشتر مریض‌ها را که ما در معاینه‌خانه می‌بینیم، از دواهای سنتی استفاده کردند و پانکراس، جگر و روده را هم خراب ساخته و مریض را به طرف سندروم بردند. طبابت یک علم است، بازار فروشی نیست، تجربه شده به وجود می‌آید، تحقیقات علمی صورت می‌گیرد. من به درمان‌های سنتی مخالف هستم؛ به دلیل این که فرد چه قدر می‌فهمد به شرط این که این شخص باید بداند از نباتات کدام دارو ساخته می‌شود، باید با آن‌ها آشنا باشد. من موافق هستم که توصیه کند.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
با این حال، غلام‌محمد کاظم، سخن‌گوی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، کشت و برداشت گیاهان دارویی را بدیل خوب برای کشت کوکنار می‌داند و تأکید می‌کند که حکومت سرپرست برنامه‌های مشخص مشوره‌دهی برای کشاورزان را روی دست دارد.
او، می‌گوید: «وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان به منظور حفاظت و گسترش ساحات کشت نباتات طبی در کشور برنامه‌های مشخصی را ترتیب کرده و می‌کند. این برنامه‌ها شامل توزیع تخم نباتات طبی برای دهاقین، حفاظت از ساحات نباتات طبی، ارائه‌ی مشوره‌های فنی برای دهاقین که علاقه‌مند کشت آن هستند. تمام این موردهایی که ذکر شد، در حفاظت و رشد نباتات طبی مفید واقع می‌شوند و این برنامه‌ها عملاً از سوی وزارت زراعت در منطقه‌هایی که گیاهان دارویی وجود دارد، تطبیق می‌شود. گیاهان طبی چون هینگ، زعفران و زردچوبه به کشورهای دیگر صادر می‌شود و از این جهت درآمد خوبی برای کشور دارد.»
گفتنی است که سرپرست وزارت صحت عامه‌ی امارت اسلامی در ۴ دسمبر ۲۰۲۴ در جریان نشست جهانی طب سنتی که در چین برگزار شده بود، خواستار همکاری آن کشور در زمینه‌ی ظرفیت‌سازی، تبادل تجربه و انجام پژوهش‌های مشترک در حوزه‌ی طب سنتی در افغانستان شد.
