قریب ۶۰۰ میلیون دالر – بو کورستکیچ افغانستاننینگ ییللیک قوروتیلگن میوهلر صادراتینینگ اکثریتی یاش اولاد سوداگرلری تامانیدن دنیانینگ ۸ مملکتی گه یوباریلهدی. بیراق بو رقمنینگ آرتیده باشقه بیر حکایه یشیرینگن؛ یاش سوداگرلرنینگ ایتیشیچه، اوچ برابر کوپراق ایشلش گه قادرلر. سودا اتاقی مسئوللری، اوشبو ساحهده فرصتلر کوپراق بیراق اونینگ بیر قسمیدن فایدهلنیلماقدهلیگینی ایتهدیلر.
اوشبو گزارشده، افغانستانده ۱۵ نفر قوروتیلگن میوه سوداگری بیلن صحبت اۉتکزیلگن، نتیجهلر شونی کورستهدی کی تدقیقاتده سوداگرلرنینگ یاشی ۲۱ دن ۴۵ یاشگچه بولگن، اولرنینگ اورتچه یاشی اېسه ۳۵ یاشدن پست دیر. بو رقم شونی کورستهدی کی قوروتیلگن میوه صادر قیلووچیلرنینگ مهم بیر قسمی، ۴۰ یاشدن کیچیک بولگن یاشلر بولیب، اولر سۉنگی اون ییل ایچیده(۴ دن ۱۰ ییل اول) اوشبو ساحه گه کیریب کیلگنلر.
گزارش نتیجهلری شونی کورستهدی کی، قوروتیلگن میوه ساحهسیده یاش سوداگرلر سودانی رواجلنتیریش یولیده بانک معمالری، چېگره چېکلاولری، تجاری ویزه بیریلمسلیگی و انیق وقت ریجهلشتیریش ضرورتی کبی قیینچیلیکلر گه دوچ کیلیشماقده. شونگه قرهمی، اولرنینگ برچهسی بیر فکرده؛ قوروتیلگن میوه سوداسینینگ کېنگهیشی جوده یوقاری، بیراق ترکیبی توسیقلر اونینگ عملگه آشیشیگه یول بیرمهیدی.
۲۱ یاشر احمدشعیب، یاش بولیشیگه قرهمی، تورت ییلدن بیری ایش شریگی جبران حبیبی بیلن بیرگه بادام، جلغوزه، انجیر و پسته صادر قیلیش بیلن شغللنماقده. او تدقیقات نمونهلریدهگی اېنگ یاش قوروتیلگن میوه صادر قیلووچیلریدن بیری حسابلنهدی، بیراق او تصویرلهگن معمالر شونی کورستهدی کی، عینن قیسی توسیقلر بو اولادنینگ یولینی توسیب، اولرنینگ سودا فعالیتینینگ پسهیشیگه سبب بولگن.
او شوندهی دیېدی: «صادرات ساحهسیده معمالر جوده کوپ؛ پولیمیز بانککه قالگنده بانک جوده قینهیدی؛ پولیمیزنی بیردهنیگه بیرمهیدی، سوداگرلرنی سرسان قیلهدی. واگه چېگرهسی هم یاپیق، توارلر جوده کوپ قیینچیلیک بیلن منزل گه یېتهدی. اول واگه چېگرهسی آچیق بولگنیده، توار بیر هفته یېتیب بارردی. حاضر اېسه ایکی یریم هفته دوام ایتهدی. ویزه معماسی هم بار، سوداگرلریمیز شو بیلن قینلماقده.»
۳۰ یاشر جبران حبیبی، احمد شعیبنینگ ایش شریگی، اوخشش تجربه گه ایگه بیراق او تشیش یوللری بوییچه ېنهده انیقراق تفصیلات کیریتهدی.: «واگه چېگرهسی یاپیلگچ، سودامیز بندر عباس و چابهار بندرلری آرقهلی عملگه آشماقده، بو اېسه قیمت گه توشهدی و کوپ وقت آلهدی. هوا آرقهلی صادر قیلیش هم نرخلرنینگ آشیشی و هوا قووتینینگ چېکلنگنلیگی سبب کمهیگن. جهان بازارلریگه کیریش حلی هم چېکلنگن، سوداگرلرنینگ خلقارا بازارلر گه و دستورلرده قتنهشیش امکانیتی پست، تجارت ویزهسی یوقلیگی اېسه سودا علاقهلرینی رواجلنتیریشده کتته توسیق بولماقده.»
فاریابلیک ۲۵ یاشر احمدشریفی، ۵ ییلدن بیری هندوستان، تورکیه، سعودی عربستان، جرمنی گه اوزوم، یانغاق و بادام صادراتی بیلن شغللنهدی. او ترکیبی معمالر گه علیحده اعتبار قرهتهدی: «حاضرده بیز هندوستان، تورکیه، سعودی و شونینگدیک جرمنی گه صادرات قیلماقدهمیز. اساساً اوزوم، بادام و یانغاق صادر قیلهمیز. اېنگ کتته معمالریمیز ایشانچلی ترانسپورت تیزیمینینگ یوقلیگی، بانک امکانیتلرینینگ چېکلنگنلیگی و بازار نرخی یوقلیگی حسابلنهدی. اوشبو معمالر توارلرنی یېتکزیب بیریشده کیچیکیش، خرهجتلرنینگ آشیشی و آخر-عاقبت محصولاتلریمیزنینگ جهان بازاریده رقابتبرداشلیگینی کمهیتیریش گه آلیب کیلهدی. اگر بو معمالر حل قیلینسه، یاشلر اوچون ایش اورینلری یرهتیش امکانیتی قنچهلیک کتته بولهدی.»
قندهار یشاوچیسی ۳۶ یاشر رحمتالله، ۵ ییللیک تجربه گه ایگه، او چېگرهلر و باجخانه تعرفهلری مسئلهسیگه اعتبار قرهتهدی و بو مسئلهنینگ قوروتیلگن میوه سوداسینی اوچ برابر آشیریش همده درآمد گه بیواسطه تأثیرینی توشینتیرهدی.: «افسوس کی چېگرهلرنینگ یاپیلیشی و باجخانه تعرفهلرینینگ آشیشی میوه صادر قیلیش گه جوده سلبی تأثیر کورستهدی. اگر چېگرهلر آچیق بولگنیده و باجخانه تعرفهلری پست بولگنیده، بیز اوچ برابر کوپراق فایده آلگن بولردیک و کوپراق یاشلرنی کمپنیهمیز گه جلب قیلگن بولردیک. اېنگ کتته معمالریمیز شوندن عبارت کی، تعرفهلر آشدی و پاکستان چېگرهلری یاپیق – بو بیزنینگ اساسی توسیقلریمیز دیر.»
شو بیلن بیرگه، ۴۵ و ۳۵ یاشر لالاگل و قدیر، قریب ۱۰ ییلدن بیری قندهارده قوروتیلگن میوه صادر قیلیش ساحهسیده ایشلهیدیلر، سۉنگی اوچ ییل ایچیدهگی اۉزگریشلر حقیده انیق تصویر بیریشهدی.
لالاگل شوندهی دیېدی: «اېنگ کتته معمالر ویزه بیریلمسلیگی، چېگرهلرنینگ یاپیلیشی، باجخانه تعرفهلری و شونینگدیک برق و باشقه سالیق و تولاولر دیر، بولرنینگ برچهسی بیز گه بیواسطه تأثیر قیلهدی. اول ایشلریمیز جوده یخشی اېدی؛ بیز بیملال هوا یوللری آرقهلی توارلریمیزنی هندوستان گه، ایران آرقهلی یا کی اۉزبېکستان آرقهلی اروپا گه یېتکزیشیمیز ممکن اېدی. انه شوو معمالر بیزنینگ درآمدیمیز گه جوده کتته تأثیر کورستماقده.»
قدیرنینگ ایتیشیچه: «عمومی یوللرنینگ یاپیلیشی بیزنینگ قوروتیلگن میوه صادراتیمیزنینگ آلدینی آلگن و اونینگ تأثیری جوده کتته بولگن. اگر میوهلرنی اوز وقتیده باشقه مملکتلر گه یېتکزسک، بازار ده اولرنینگ ساتیلیشی کېرهک بولگن درجهده عملگه آشمهیدی، چونکی بازارده همه نرسه اوز وقتیده بولیشی کېرهک. اگر میوهلر اوز وقتیده یېتیب بارمسه، باشقه مملکتلر اولرنی خرید قیلهدی یا کی افغانستاندن کېین یېتیب کیلگنده اېسه میوهلر بوزیلیشی ممکن و بازارده کېرهکلیچه ساتیلمسلیگی احتمالی موجود.»
حکومت و سودا نهادلر مسئوللری هم قوروتیلگن میوه ساحهسیده یاش سوداگرلر تامانیدن تأکیدلنگن معمالرنی تصدیقلشهدی و شو بیلن بیرگه، اولرنی حل قیلیش بوییچه آلیب باریلهیاتگن سعی-حرکتلر حقیده معلومات بیریشهدی.
سودا و سرمایه یاتقیزیش اتاقلر مسئوللریگه کوره، سوداگرلرنینگ یولینی کوپلب توسیقلر توسیب تورگن بولسهده، افغانستان ییللیک اورتچه حسابده قریب ۶۰۰ میلیون دالرلیک قوروتیلگن میوه صادر قیلهدی.
اوشبو اتاقنینگ مدیره هیئت اعضاسی خانجان الکوزی شوندهی دیېدی: «قوروتیلگن میوهلر بازاریمیزنینگ کتته قسمی هندوستان گه یونهلتیریلهدی. اگر اولرنی چابهار یا کی باشقه بندرلر آرقهلی یوبارسک، دینگیز آرقهلی یېتکزیشده اولر بوزیلهدی. بیزنینگ حرکتیمیز شو کی، برچه محصولاتلر هوا یوللری آرقهلی یېتکزیلسین. بیزنینگ طلبیمیز شوندن عبارت کی، کتته هوا یوک تشیش امکانیتلری یرهتیلیشی کېرهک.»
اونینگ کوپهیتیریشیچه، حاضرده هم افغانستاندن کونیگه ۲-۳ تُن محصولات هوا یوللری آرقهلی صادر قیلینهدی؛ بیراق هوا یوللریده بولگن چېکلاولرنی برطرف ایتیش بوییچه سعی-حرکتلر حلی هم دوام ایتماقده.
سودا و سرمایه یاتقیزیش اتاق مسئوللریگه کوره، افغانستاننینگ قوروتیلگن میوهلرینینگ ۸۰ فایزی هندوستان گه صادر قیلینهدی، فقط ۲۰ فایزی باشقه مملکتلر گه یېتیب بارهدی. بازارنینگ بیتته مملکت گه شو قدر باغلیقلیگی اېسه صادرات و یاشلر کېلهجگی اوچون یوقاری خوف توغدیرهدی.
صناعت و سودا وزیرلیگینینگ سۉزلاوچیسی آخندزاده عبدالسلام جواد، بانک علاقهلری وضعیتینی توشینتیرهدی و یوللرنی آچیش بوییچه ریجهلردن خبر بیرهدی.
او شوندهی دیېدی: «بیز منطقهنینگ بعضی مملکتلری بانکلری بیلن مالیهوی علاقهلر گه ایگهمیز و سوداگرلر خام یا کی ضرور موادلرنی وارد قیلیش اوچون اولر گه مراجعت قیلیشی ممکن. اولر افغانستان مرکزی بانکی آرقهلی معمالرینی حل قیلیشی ممکن. بندرلرنینگ یاپیلیشینی برطرف ایتیش بوییچه ریجهلریمیز بار اېدی و حاضر هم سعی-حرکتلریمیز دوام ایتماقده، مقصدیمیز بو معمانی اساساً حل قیلیش دیر.»
شونگه قرهمی، یاش سوداگرلرنینگ تجربهسی شونی کورستهدی کی، بو بانک علاقهلری حلی هم یېترلیچه ثمرهلی اېمس و پول اوتکزیش جریانیده سیزیلرلی کیچیکیشلر موجود.
افغانستاننینگ قوروتیلگن میوهلری مملکتنینگ بیشته اېنگ اساسی صادرات توارلریدن بیری حسابلنهدی. اوشبو محصولاتلرنینگ طبیعی صفتی، مناسب نرخی، اۉزیگه خاص طعمی و تاریخی شهرتی اولرنی جهان بازارلریده کوپلب خریدار بیلن تأمینلهگن.
افغانستاننینگ قوروتیلگن میوهلری صادرات محصولاتلری ۱۰ دن آرتیق تور گه ایگه؛ جملهدن بادام، پسته، جلغوزه، یانغاق، اوزوم، قوروتیلگن انجیر، قوروتیلگن توت، قوروتیلگن اوریک (زردآلو) آلمه و قاواق اوروغی. اوشبو محصولاتلر هندوستان، تورکیه، سعودی عربستان، جرمنی، چین، روسیه، دوبی و بیرلشگن عرب امیرلیگی کبی ۸ مملکت گه صادر قیلینهدی.
