سلام‌وطندار نینگ عیاللر نی اۉزینی اولدیریش و قتل قیلیش گه دایر تېکشیرووی گه کوره، مملکت ده‌گی سۉنگی اۉزگریش دن کېین، عیاللر آره‌سیده زوره‌وانلیک واقعه‌لری سېزیلری درجه ده کوپه‌یگن. بو مرته سلام‌وطندار سۉنگی آلتی آی ده عیاللر نینگ اۉزینی اولدیریش و قتل قیلیش گه دایر ۷۴ واقعه نی تیکشیرگن که اونینگ معلوماتی اساسیده، هر آی اۉرته شکلده عیاللر آره‌سیده اۉزینی اولدیریش ۱۲ واقعه یوز بیرگن.
بو تېکشیرو گه کوره، ۱۴۰۲ ییل عقرب آی ده یېتّی واقعه، قوس آی ده ۱۴ واقعه، جدی آی ده سکیز واقعه، دلو آی ده ۱۴ واقعه، حوت آی ۱۵ واقعه و ۱۴۰۳ ییل حمل آی ده هم عیاللر آره‌سیده ۱۶ اۉزینی اولدیریش واقعه و قتل یوز بیرگن. بو واقعه‌لر نینگ ۵۸ ته‌سی ۱۴۰۲ ییل نینگ سۉنگی بیش آی ده و ۱۶ واقعه ۱۴۰۳ ییل حمل آی ده یوز بیرگن. سلام‌وطندار سۉنگی بیش آی ده‌گی عیاللر نینگ اۉزینی اولدیریش و قتل قیلیش واقعه‌لرینی تیکشیرگن، اولر نینگ ۵۸ موردی قتل و ۱۶ موردی اۉزینی اولدیریش واقعه بولگن.
اوشبو تېکشیرو اساسیده، سۉنگی آلتی آی ده فاریاب ده ۱۲ اۉزینی اولدیریش واقعه یوز بیریب و بیرینچی اۉرینده قرار تاپگن و اوندن سۉنگ ننگرهار ده سکیز واقعه، تخار و بلخ ولایت‌لری نینگ هر بیری ده آلتی واقعه، قندهار، پروان و کاپیسا ولایت‌لری نینگ هر بیری ده تورت اۉزینی اولدیریش و قتل واقعه یوز بیرگن.
بادغیس، کابل و خوست ولایت‌لری نینگ هر بیری ده اوچ واقعه سرپل، دایکندی، هرات، غور، پنجشیر و سمنگان ولایت‌لری نینگ هر بیری ده ایکّی اۉزینی اولدیریش و قتل واقعه یوز بیرگن. قندوز، فراه، غزنی، نورستان، هلمند و نیمروز ولایت‌لری نینگ هر بیری ده بیر اۉزینی اۉلدیریش واقعه یوز بیرگن. عیاللر آره‌سیده بو قتللر نینگ ایکّی واقعه‌سی ۱۴۰۲ ییل قوس و دلو آی‌لریده پاکستان و ایران ده یوز بیرگن. عین‌حالده، عیاللر نینگ ۷۴ اۉزینی اۉلدیریش واقعه دن ۴۵ واقعه‌سی نامعلوم شکلده و ۲۹ واقعه‌سی انیق دلیل‌لر طفیلی یوز بیرگن.
سلام‌وطندار نینگ تېکشیرووی گه کوره، عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش واقعه‌لری ارا ۱۴ واقعه عایله‌وی زوره‌وانلیک، اوچ واقعه‌سی ناقانونی مناسبت، اوچ واقعه جبری تورموش گه چیقریش، ایکّی واقعه تورمه خانه دن قوییب یوباریشدن سۉنگ، بیر واقعه نامزدلیک پیتیده حامله‌دار بولیش، بیر واقعه اوغیرلش، ایکّی واقعه لفظی تارتیشوو، بیر واقعه کمبغل‌لیک، بیر واقعه بدل بیریش و باشقه بیر واقعه هم شیربها کوپ تعیین اېتیلیشی طفیلی یوز بیرگن و باشقه ۴۵ واقعه نینگ سببی نامعلوم دیر.
بو تېکشروو گه کوره، بو قتللر تورلی خیل شخص‌لر تامانیدن اۉیوشتیریلگن؛ بیراق بو واقعه‌لرده کوپراق ایرلر و ناتانیش کیشی‌لر نینگ رولی بولگن. اولر ارا ۱۲ واقعه ایر یا که نامزد تامانیدن، ۱۱ واقعه ناتانیش کیشی‌لر تامانیدن، تورت واقعه آته تامانیدن، تورت واقعه سرپرست حکومت کوچلری تامانیدن، اوچ واقعه قرینداش‌لری تامانیدن ایکّی واقعه ایر نینگ آته‌سی تامانیدن، بیر واقعه باله تامانیدن، بیر واقعه نبیره تامانیدن، بیر واقعه ایناغه تامانیدن، بیر واقعه ایر نینگ ایناغه‌سی تامانیدن و بیر واقعه اوغری تامانیدن اۉیوشتیریلگن؛ بیراق باشقه ۱۸ قتل واقعه نینگ عامل‌لری نامعلوم و انیقلنمه‌ی قالگن.
بو ۷۴ اۉزینی اۉلدیریش و قتل واقعه‌لری تورلی خیل اۉیوشتیریلگن. سلام‌وطندار تامانیدن توپلنگن معلومات اساسیده، عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش و قتل قیلیش ۵۸ واقعه انیقلنگن؛ بیراق باشقه ۱۶ واقعه نینگ دلیلی انیقله‌نیلمه‌گن.
بو تېکشیروو اساسیده، ۲۸ اۉزینی اۉلدیریش و قتل واقعه‌لری قورال، ۱۱ واقعه پیچاق و بالته، ۹ واقعه دار گه آسیب اۉلدیریش، بیش واقعه هم بوغیب اۉلدیریش، ایکّی واقعه قییناق‌لش و کلتکلش، بیر واقعه زهر یېش، بیر واقعه مثله و باشقه بیر واقعه تاغ دن اۉزینی تشلش دیه قید اېتیلگن.
اۉلدیریلگن عیاللر نینگ بیر قنچه‌سی اویلی و تورلی یاش‌لرده بولگن، عین‌حالده اولر نینگ ۱۳ نفری ۲۰ یاشنی تولدیرمه‌گن عیال بولگن. عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش و قتل قیلیش واقعه‌لری سۉنگی آلتی آی ایچیده تورلی یېتکرمه‌لر نینگ معلومات‌لریدن توپله‌نیلگن ۳۴ واقعه ۸صبح کونده‌لیگی، ۱۳ واقعه بانوان افغانستان آژانسی، ۹ واقعه اطلاعات روز کونده‌لیگی، ۹ واقعه زنان افغانستان آژانسی و باشقه ۹ واقعه سلام‌وطندار نینگ گزارش‌گرلری تامانیدن توپله‌نیلگن.
شو بیلن بیرگه عیال حقوقی فعاللریدن بیرقطاری اقتصادی قیینچیلیک، ایش و تعلیم فرصت‌لری یوق‌لیگی، عایله‌وی زوره‌وانلیک و سرپرست حکومت تامانیدن عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولر، عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش و قتل قیلیش واقعه‌لری اساسی عاملی دییلگن.
عیال حقوقی فعالی فروزان داوودزی نینگ ایتیشیچه: «اساسی عاملی اقتصادی قیینچیلیک، عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولر و عایله‌وی زوره‌وانلیک دیر، بیر قنچه عیاللر هم روحی قیینچیلیک طفیلی اۉزینی اۉلدیره‌دی؛ چونکه عیاللر گه عاید محکمه یوق و بیر قنچه عایله‌لر بو گَل قضیه‌لر رسمی بولیشنی اېستمه‌یدیلر.»
عیال حقوقی فعاللریدن باشقه بیری معصومه حسینی گه کوره: «افغانستان ده عیاللر کوپ قیینچیلیک بیلن دوچ دیر و اۉزلرینی اۉلدیریش گه مجبور بوله‌دیلر؛ باشقه عامللردن بیری کونسه‌یین یره‌تیله‌یاتگن چېکلاولر و عیاللر گه عاید محکمه یوق‌لیگی دیر.»
عین‌حالده، جمعیت‌شناس و روانشناس‌لردن بیرقطاری نینگ ایتیشلریچه، امیدسیزلیک و روحی قیینچیلیک عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش اصلی دلیل‌لریدن سنله‌دی. اولرنینگ کوپه‌یتیریشیچه، عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولر و اجتماعی اېرکین‌سیزلیک جمعیت ده اۉزینی اۉلدیریش و قتل واقعه‌لری کوپه‌یشی گه سبب بولگن.
جمعیت‌شناس راشد صدیقی گه کوره: «حاضرگی کونده عیاللر گه عالی درگاه‌لر ایشیگی یاپیلگن؛ عیاللر ایش گه باره آلمه‌یدی و جمعیت ده عیاللر نینگ اېرکین‌لیگی یوق، بو اساسی عامل بولیشی ممکن.»
روانشناس نظامی عزیز نینگ ایتیشیچه: «اۉزینی اۉلدیریش روحی قیینچیلیک سبب یوز بیره‌دی و اۉزینی اۉلدیره‌دیگن یا که اۉزینی اۉلدیریشنی اویله‌گن ۹۰ فایز کیشی روحی قیینچیلیک بیلن دوچ دیر که اولر نینگ یریمیدن کوپراغی اۉزنی اۉلدیریش، امیدسیزلیک کسلی گه دوچ دیر.»
برچه‌سی بیلن، عیال مدافع وکیللری نینگ ایتیشلریچه، افغانستان ده سۉنگی اۉزگریشلر و سرپرست حکومت تامانیدن عدلی و قضایی نهادلر گه یره‌تیلگن چېکلاولر دن کېین؛ عیاللر نینگ عدلی خذمت‌لردن فایده‌لنیشی کمه‌یگن.»
جمهوریت توزومیده مدافع وکیل سمیه کریمی حاضر پاکستان ده یشه‌ماقده ایتیشیچه: «سۉنگی اوچ ییل ده افغانستان نینگ عدلی و قضایی تېزیمی سابق کبی بوله آلمه‌گن؛ توزوم قولشیدن سۉنگ عدلی و قضایی تېزیم فلج بولدی. عیاللر شکایتینی تېنگله‌یدیگن ارگان یوق‌لیگی اوچون اولر اۉزینی اۉلدیریش گه یوز کېلتیره‌دی.»
عیاللر نینگ اۉزینی اۉلدیریش گه دایر سرپرست حکومت نینگ فکر-ملاحظه‌سینی اۉرگه‌نیش گه تلاش قیلدیک؛ لېکن اولگوره آلمه‌دیک.
بوندن آلدین سلام‌وطندار توزوم اۉزگریش زمانیده ۱۴۰۲ ییل اۉرته‌لریده ۱۷۳ اۉزینی اۉلدیریش و قتل قیلیش واقعه نی تېکشیرگن، اوشبو برچه رقملر عیاللر گه نسبتن زوره‌وانلیک رقمی کوپه‌یشیدن درک بیره‌دی. جمهوریت توزومی قولشیدن سۉنگ حاضرگچه سلام‌وطندار عیاللر نینگ ۲۴۷ اۉزینی اۉلدیریش و قتل واقعه‌لرینی تېکشیرگن ۱۶ واقعه ۱۴۰۰ییل، ۸۴ واقعه ۱۴۰۱ییل، و ۱۳۱ واقعه ۱۴۰۲ ییل و نهایت ۱۶ واقعه ۱۴۰۳ ییل حمل آی ده یوز بیرگن. سلام‌وطندار نینگ توپله‌گن معلوماتی اساسیده، عیاللر آره‌سیده اۉزینی اۉلدیریش و قتل واقعه‌لری هر ییل اوتیشی بیلن آشماقده دیر.
