سلام‌وطندار، ایرلری اۉز مسئولیت‌لری اینیقسه اوی خره‌جتینی تأمینلش ده مسئولیت‌سیزلیک قیلگن ۲۲ عیال بیلن صحبت قیلگن. بو عیاللر، عایله و باله‌لری نینگ احتیاج‌لرینی تأمینلشده جدی قیینچیلیک‌لر بیلن دوچ بولیب و اولر نینگ کوپینچه‌سی ایرلری اولر بیلن یخشی مناسبت قیلمسلیگینی اېتگنلر. سلام‌وطندار نینگ سوراوی اساسیده، اوشبو ۲۲ عیالدن ۱۵ نفری ایرلری نینگ ایش‌سیزلیگی و مسئولیت‌سیزلیگی طفیلی عایله احتیاج‌لرینی تأمینلشنی اۉز زمه‌سیگه آلگنلر. مذکور عیاللردن باشقه ییتتی نفری تیریکچیلیک دستلبکی احتیاج‌لرینی تأمینله‌ی آلمسلیک طفیلی جدی قیینچیلیک بیلن دوچ دیر.
اوشبو عیالردن عایشه، کوپ قیینچیلیک و ایری نینگ یاردم‌سیزلیگی بیلن اۉز و باله‌لری نینگ احتیاج‌لرینی قیینلیک بیلن تأمینله‌یدی. او حیات قیینچیلیک‌لری طفیلی روحی کسللیککه دوچ بولگن. اونینگ ایتیشیچه: «اۉزیم چاروه‌دارلیک قیله‌من؛ اوی و باله‌لریم نینگ احتیاج‌لرینی تاپیش اوچون سوت ساته‌من؛ قتیق ساته‌من؛ یومورتقه ساته‌من. اجاره اویده یشه‌یمن؛ باله‌لریم نینگ بیران مصرفینی سوت و قتیق ساتیش بیلن تاپه‌من و قرینداش‌لریم هم انده-سنده یاردم بیره‌دیلر. حیاتیمیز شونده‌ی اوتماقده؛ کوپ تشویش اوچون اۉزیم میه قیینچیلیگی تاپگنمن.»
بدخشان ولایتی مکتب‌لریدن بیریده اوقیتووچی نادره گه کوره، کوپ قیینچیلیگی گه اعتبار بیرمسدن اوقیتیشدن قیله‌دیگن آز درآمدی بیلن، جسورلیگیچه حیات یوکینی بوینیگه آلگن. او ایری نینگ اعتبارسیزلیگی و مسئولیت‌سیزلیگیدن نالیدی. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «اۉزیم اوقیتووچی من؛ اۉزیم وباله‌لریم نینگ مصرفینی اوقیتووچیلیک وظیفه آرقه‌لی تأمینله‌ماقده‌من. ایریم مین و باله‌لر بیلن یامان مناسبت قیله‌دی؛ البته اۉز عایله‌سی یعنی آنه‌سی و سینگیللری بیلن یخشی مناسبت قیله‌دی. دلیلی حیاتیده باشقه قیز تاپیلگنی بولسه کېره‌ک. کوپ قیینچلیک بیلن روپه‌ره‌میز.»
شونینگدیک، ایری ایش‌سیز و اۉزینی هم درآمدی بولمه‌گن زبیده، ایری نینگ عایله‌سی بیلن بیر ییرده یشه‌یدی و عایله جمعیتی دسترخوانی بیر چیکه‌سیده نان بولسه، آوقتلنه‌دی؛ عکس‌حالده آچلیکنی تحمل قیلیشینی اېته‌دی.
باشقه تاماندن سلام‌وطندار نینگ سوراوی اساسیده، آلتی عیال نینگ ایری بنگی‌وار ماده معتادی دیر؛ ۱۵ عیال نینگ ایری ایش‌سیز و باشقه بیر عیال نینگ ایری اېسه درآمدی یېترلی اېمس و بو درآمدی بیلن عایله نینگ دستلبکی احتیاج‌لرینی تأمینله‌ی آلمه‌یدی. ایش‌سیز بولگن ایرکک دن آلتی نفری ایش تاپیش اوچون هېچ قنده‌ی تلاش قیلمه‌گن و باشقه بیر تعدادی ایش قیدیرگن بولسه ده؛ بیراق وظیفه تاپه آلمه‌گنلر.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
ایرلری معتاد سحر و شکیلا نینگ ایتیشلریچه، ایرلری نه‌فقط عایله نینگ نان و سووینی تأمینله‌ی آلمه‌یدی؛ بلکه دستلبکی احتیاج‌لرنی تأمینلش گه دقت قیلیش اورنیده عیال و باله‌لرینی بنگی‌وار ماده پولینی تاپیش اوچون کلتکله‌یدی.
سحر گه کوره: «ایریم معتاد بولگنی اوچون باشقچه حرکت قیلیب و حیاتیمیز قیینچیلیک بیلن روپه‌ره بولگن. احتیاج‌لریمیزنی تأمینله‌مسلیک سببی اونینگ معتاد بولیشی دیر؛ چونکه بار پولی گه بنگی‌وار ماده ساتیب آله‌دی. اقتصادی احوالیمیز یخشی اېمس؛ یېشگه نانی‌میز یوق؛ بیراق او پولی گه مخدره ماده ساتیب آله‌دی.»
شکیلا گه کوره: «ایریم معتاد اېدی؛ اۉزیم و باله‌لریمنی کلتکلب و ایشله‌گن پولیمیزنی آلیب و پودر ساتیب آلردی. ایریم نینگ بستر قیلگنیمدن ایککی ییل اوتماقده.»
شونینگدیک، رابعه و زینب، ایرلری ایش‌سیز و ایش تاپیش اوچون هېچ حرکت قیلمسلیک‌لرینی اېته‌دیلر.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
رابعه گه کوره: «ایریم نینگ یوریش-توریشی اۉزگرگن. باریب ایش قیدیر دیسم؛ شونچه ییل مین ایشله‌دیم سین و باله‌لرینگ ییدینگلر؛ حاضر باریب هر ایش قیله‌سیزلر اۉزلرینگیز قیلینگلر دیېدی؛ قولیمدن باشقه هېچ نرسه کېلمه‌یدی.»
زینب نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «آلدینلری یخشی اېدی؛ سۉنگی اوچ ییلده کوپ اۉزگردی؛ حتا اویده اېنگ ضرور بولگن نرسه نی آلمه‌یدی. بیزنی اېسته‌گی‌میز گه اصلا اعتبار بیرمه‌یدی. اویده ایش‌سیز اولتیرگن دلیلی هم ایش‌سیز و ایشی یوق، بادغیس ده مین کبی عیال اوچون ایش تاپیش قیین. ایریم مینی عاطفی و مالی قۉللب-قوتلمه‌گن حالده اۉزیم ایشلش گه مجبور من.»
بو گزارش ده صحبت قیلگن باشقه ییتتی عیال، ایرلری اولر نینگ نفقه‌لرینی تأمینلمسلیککه قۉشیمچه، اولرنی کلتکلش‌لرینی اېتگنلر.
سیماگل نینگ ایتیشیچه: «نکاح قیلگنیمدن بیری بی‌فرق دیر. عایله اعضالری بیلن یخشی حرکت قیله‌دی؛ بیراق مین بیلن یخشی یانده‌شمه‌یدی؛ انده-سنده کلتکله‌یدی. محنت‌کار؛ اۉزیم قیشلاق‌لردن بیریده یشه‌یمن؛ بیران وقت مین بیلن نیگه بونده‌ی یانده‌شه‌سنگ دیگن حالده؟ پولیم یوق؛ اوی خره‌جتینی قییردن تأمینله‌ی دیېدی؟ هردایم گپی شو؛ زوره‌وانلیک بیلن یانده شه‌دی؛ بیرگه‌سیگه هېچ گپیره آلمه‌ی من.»
فهیمه گه کوره: «ایریم اورتاق‌لری بیلن بیرگه کوندوز تاماندن اویدن چیقیب کېته‌دی؛ خاتینی و قیز باله‌سی نیمه ییدی بی‌فرق و ایریم گه قونغیراق قیلگن حالده جواب قیترمه‌یدی. کیچه اوی گه کیلگنده، بیر آز جیم توره‌دی و کېین اېسه مینی کلتکله‌یدی.»
برچه‌سی بیلن، عیال حقوقی فعاللری ایش‌سیز، معتادلیک و مسئولیت‌لر گه بی‌فرق‌لیک، ایرلر عایله‌لری نینگ احتیاج‌لرینی تأمینله‌ی آلمسلیککه سبب بولیشینی اېته‌دیلر.
عیال حقوقی فعالی زلیخا نینگ ایتیشیچه: «ایش‌سیزلیک و باشقه قیینچیلیک‌لر بار، کوپینچه پیت‌لر عایله‌لریدن سرپرست‌لیک قیله آلمسلیککه سبب بوله‌دی. افغانستانده افسوس بیلن معتادلیک حاد و عام بیر مسئله دیر، حاضرگی کونده کوپینچه وطنداش‌لریمیز بونگه چلینگن، سببی هم مسئولیت‌لری گه دایر بی‌فرق‌لیک دیر.»
حقوق‌دان شهلا عارفی نینگ تأکیدلشیچه، عیاللر ایرلری نفقه‌لرینی تأمینلمه‌گن حالده شکایت قیلیب و اۉز حقوق‌لرینی طلب قیلیش گه حقی بار. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «دستلبکی محکمه و قضیه برچه تامانلمه تېکشیریلگنیدن کېین، عیال ایریدن اطاعت قیلگن بولسه و ایری نفقه‌سینی تأمینلش گه قادر بولسه، محکمه نفقه جزاسیگه بویروغ بیره‌دی و ایر عیال نینگ نفقه‌سینی تأمینلش گه قادر بولمسه، ایشلب و عیال نینگ نفقه‌سینی تأمینلش اوچون وقت بیره‌دی، قاعده‌لرنی رعایت قیلمه‌ی و بی‌فرق بولگن حالده، عیال کیشی ۱۰۰ فایز شکایت قیلیش گه حقی بار.»
عین‌حالده، سرپرست حکومت امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی نینگ سۉزلاوچیسی سیف‌السلام خیبر، عیاللر گه قرشی زوره‌وانلیک شکایت‌لری بو وزیرلیککه ثبت بولگن و بوتوغریده یېترلیچه اقداملر بولگنینی معلوم قیله‌دی. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «اوی ده زوره‌وانلیک بوله‌دیگن یا که ایرلری یامان مناسبت قیله‌دیگن یا احتیاج‌لرینی تأمینلمه‌یدیگن عیاللر، و اولر نینگ حقوقی گه دایر شکایت‌لر بو وزیرلیککه ثبت بولگن و بوتوغریده یېترلیچه ایشلر بولگن و اولر گه بویروغ و مصلحت‌لر بیریلگن و قضیه‌لری آغیر بولگنلر محکمه‌لر گه تانیشتیریلگن و وزیرلیک هم بو کبی واقعه‌لر آلدی آلینیشی اوچون سعی-حرکت قیلماقده.»
دین عالمی عمر مختار نیک‌زاد اسلام ده عیال حقوقی اهمیتی گه تأکیدلب ایتیشیچه: «اسلام ده تورموش اورتاق یا که خاتین اوچون ایککی تور حق بار؛ بیری مالی حقوق و باشقه بیری غیر مالی حقوق. ایر خاتین نینگ غیر مالی حقوقی باره‌سیده یخشی رفتار قیلیشی کېره‌ک؛ عیالدن سرپرست‌لیک قیلیش؛ محرم بیلن ملاقات قیلیش حقی، عدالت و باشقه مسئله‌لرنی رعایت قیلیش کبی. سرپرست‌لیک مسئله‌سی مالی مهم بحث نی اۉز ایچیگه آله‌دی و همه دن مهم نفقه دیر و ایرکک کیشی عیالینی نفقه‌سینی تأمینلش گه مکلف دیر.»
روان‌شناس و جمعیت شناس‌لر نینگ ایتیشلریچه، عیاللر نینگ یانده‌شوو طرزی و اولر نینگ خورسندلیگی ایرکک‌لر نینگ مسئولیت‌پذیرلیک میزانینی تعیینله‌یدی. روان‌شناس زهرا میرزایی، عایله سرپرست‌لیگینی قیله‌دیگن عیاللر و اوی ایشلریده هېچ حصه قوشمه‌یدیگن ایرکک‌لر نینگ راحت‌طلب‌لیگیگه سبب بولیشینی معلوم قیله‌دی. اونگه کوره: «ایرکک‌لردن یرقطاری کوپ راحت‌طلب دیر؛ بیر خیل ایشلر بوله‌یاتگنینی سیزیشگن حالده هېچ ایش قیلیشمه‌یدی.»
جمعیت‌شناس حیدر حکیمی نینگ ایتیشیچه، ایرکک‌لر نینگ توشکونلیگی عایله برابریده اولر نینگ مسئولیت‌سیزلیگیگه سبب بوله‌دی و نهایت باله‌لری اوستیگه سلبی تأثیر قویه‌دی. «ایرکک نینگ توشکونلیگی اونینگ مسئولیت‌سیزلیگیگه سبب بوله‌دی. تورموش قوره‌دیگن کوپینچه افغانستان‌لیک‌لر مسئولیت حس قیله‌دیلر. عایله گه باغلیق بولگن ایرکک نینگ دلسردلیگی بار. عیال نینگ ایرکک‌که و ایرکک نینگ عیال گه نسبتن بی‌فرق‌لیگی باله‌لری نینگ حیاتی اوستیگه سلبی تأثیر قویه‌دی.»
اوشبو گزارش ده ایرلری نینگ مسئولیت‌سیزلیگیدن نالیگن عیاللر، ایش فرصت‌لری آزلیگی و کوپینچه یاشلر نینگ معتادلیگی افغانستان جمعیتی جدی قیینچیلیک‌لریدن سنله‌دی. روان‌شناس‌لر نینگ ایشانچی گه کوره، بو قیینچیلیک‌لر حیات نینگ دستلبکی احتیاج‌لرینی تأمینلشده تأثیر قوییب و ایرکک‌لر نینگ مسئولیت‌پذیرلیگی اوستیگه سلبی تأثیر قویه‌دی.
