هر بیر پویا و رواجلنهیاتگن جمعیتنینگ قلبیده یاشلر، ایجادکار و کېلهجک بنیادکار کوچلر، ترقیات جریانینی آلدینگه سیلجیتیشده مهم رول اوینهیدیلر. اولر انگیزهلی و ینگی ایدهلر بیلن ترقیات یولینی ېنهده آسانلشتیره آلهدیلر. اما افغانستاندهگی اوشبو قدرتلی و تأثیرچن کوچنینگ کتته قسمی محنت حیاتیده تورلی توسیقلر گه دوچ کیلماقده و بو توسیقلر اولر گه مملکت رواجیگه اۉز حصهسینی قوشیشگه امکان بیرمهیدی.
افغانستاندهگی بیرقطار یاشلر، بوندن اول دولت ادارهلری و تورلی تشکیلاتلرده فعالیت یوریتگن بولسهلرده، تورلی سببلر بیلن ایش جایلریدن بوشهتیلگن. بو ایش تنقیصلری نهفقط اولرنینگ کېلهجکدهگی حیات صفتی و آرزولریگه سایه سالگن، بلکی اقتصادی، اجتماعی و روحی گه هم تأثیر کورستگن.
سلاموطندار اوشبو گزارشده، کابل، بامیان، فاریاب، بدخشان، بادغیس، جوزجان، بغلان و سرپل ولایتلریده ایش جاییدن بوشهتیلگن ۱۸ یاشنینگ حیات شرایطینی اورگنگن. اوشبو یاشلرنینگ ایتیشیچه، ایشدن بوشهتیلگچ، ینگی ایش تاپیشگه حرکت قیلیشگن، بیراق بو حرکتلر نتیجه بیرمهگن و دوچ کیلگن توسیقلر حیات صفتی همده روحی حالتلریگه سلبی تأثیر کورستگن.
اوشبو گزارشده اشتراکچیلرنینگ کوپچیلیگی عایلهلری احتیاجلرینی تأمینلش مسئولیتینی اۉز زمهسیگه آلگن بولسهده، حاضر اولر آغیر اقتصادی و روحی شرایطده یشهماقده.
بو یاشلر، اۉزلرینی ایش جاییدن چیتلشتیریشنینگ اساسی سببلریدن بیری صفتیده عیاللرنینگ جمعیتدهگی اشتراکیگه قوییلگن چېکلاولر، ایش لایحهلرینینگ توختهتیلیشی و تیگیشلی ادارهلر همده تشکیلاتلردهگی بودجه یېتیشمسلیگی دیب اتهگنلر.
سرپل یشاوچیسی ۲۲ یاشر صبرینا، ایلگری اوشبو ولایتدهگی یېتکرمهلردن بیریده ایشلهگن و جوزجانلیک ۲۲ یاشر نظیفه، ولایتدهگی دولت نهادلریدن بیریده ایشلهگن ایتیشلریچه، تنقیص بولگچ دایمی روشده ینگی ایش تاپیش گه تلاش قیلگنلر، بیراق تورلی سببلر طفیلی ایش تاپه آلمهگنلر.
صبرینا سلاموطندار بیلن صحبتده شوندهی دیېدی: «حاضرده ایشسیز من. بونینگ سببی شوکی وظیفهدن تنقیص بولدیم، چونکی اداره تامانیدن بودجه کمهیگنی و یاردملر قیسقرگنی اعلان قیلینگن اېدی. شونینگدیک اسلام امیرلیگی ایتگن، نیمه اوچون عیاللر اویده بولیشیگه قرهمی معاش آلیشهدی، اولر آلمسلیگی کېرهک؛ نتیجهده عیاللرنینگ معاشی باشقه جایگه صرفلنیشی کېرهک.»
نظیفه هم سۉزلرینی شوندهی بیان قیلهدی: «هه، تنقیص بولگچ ماس وظیفه تاپیش اوچون کوپ تلاش قیلدیم، بیراق افسوس کی موفق بوله آلمهدیم. دولت ادارهلریده عیاللر گه ایشلشگه رخصت بیریلمهیدی و ایلگری ایشلهگنلر تنقیص بولگن. شو حالت سببلی ایش تاپه آلمهیپمن.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلگنلرنینگ بیرقطاری، عایلهلرینینگ یگانه تأمیناتچیسی بولگنلر، ایشدن بوشهتیلگچ حیات شرایطلری ېنهده آغیرلشگنینی و اساسی احتیاجلرنی مثلن اوی-جای دارو-درمان و آزیق-آوقتنی تأمینلشگه قادر اېمسلیکلرینی ایتیشماقده.
بدخشان یشاوچیسی ۲۹ یاشر سمیه، ایلگری دولت ادارهلریدن بیریده ایشلهگن و ۲۵ یاشر کابللیک فهیم عدلیه وزیرلیگیده ایشلهگن، عایلهلرینینگ تأمیناتچیسی بولگنلرینی و ایشلرینی قولدن بیرگچ، اقتصادی قیینچیلیکلر گه دوچ کیلگنلیکلرینی ایتیشهدی.
سمیه گه کوره: «هه، مین عایلهنینگ اساسی تأمیناتچیسی اېدیم. ایشیمدن تنقیص بولگچ حیاتیم جوده قیینلشدی. اوی اجارهسی، کوندهلیک خرهجتلر- دارو-درمان و آزیق-آوقت بولرنینگ برچهسی مینگه کتته باسیم اۉتکزدی. بعضی کونلرده اېسه، قییردن باشلشنی و عایلهنینگ احتیاجلرینی قندهی تأمینلشنی بیلمسدیم.»
کابل یشاوچیسی فهیمهم شوندهی دیېدی: ایکی ییلدن بیری نامعلوم سبب بیلن عدلیه وزیرلیگیدن بوشهتیلگن من. مین عایلهنینگ یگانه تأمیناتچیسی اېدیم. حیات قیینلشدی و شو وقت دوامیده ماس ایش تاپیشگه کوپ حرکت قیلدیم اما موفق بوله آلمهدیم.»
گزارشده اشتراک ایتگن ۱۸ یاش، ایشسیزلیک طفیلی یوزه گه کیلگن روحی ضررلر حقیده هم خواطر بیلدیرماقده.
اولر گه کوره، اویده قالگنلریدن سۉنگ ناخوشلیک، امیدسیزلیک و بوشلیق حسی کبی روحی سلامتلیک معمالری و کسللیکلر گه دوچ کیلگنلر.
۲۶ یاشر فرشته و ۲۸ یاشر مروه، ایکیلهسی هم بدخشاندهگی مکتبلردن بیریده اوقیتووچی بولگن، ایشسیزلیکدن کېینگی روحی حالتلرینی قوییدهگی حکایه قیلهدیلر.
فرشته گه کوره: «قلبیم جوده آغریردی، بوشلیق و چرچاقنی حس قیلردیم، بعضاً اېسه هېچ کیم سیزمهی توریب ییغلردیم. روحی جهتدن کتته باسیم آستیده اېدیم، البته پول یېتیشمسلیگی سببلی اېمس، بلکی ایش آرقهلی یرهتیلگن اۉزلیگیمنی یوقاتگنیم طفیلی.»
مروه هم شوندهی دیېدی: «اۉزیمنی جوده قدرسیز حس قیلردیم. حتا توشکونلیگیم شو درجه گه یېتگن کی بعضاً اۉز جانیمگه قصد قیلیش حقیده اویلردیم؛ امیدسیزلیک حیاتیمگه قرانغو سایه سالگن اېدی. شونگه قرهمی، بو حالتنی یېنگیشگه حرکت قیلدیم.»
یاشلر اورتهسیدهگی ایشسیزلیکنینگ روحی عاقبتلریدن تشقری، اقتصادی بیلرمانلر یاشلرنینگ ایش جاییدن چیتلهتیلیشی افغانستان اقتصادی توزیلمهسی اوچون کتته فاجعه دیب حسابلهیدیلر.
اقتصاد شناس احمدولی سازشنینگ ایتیشیچه: «بیر کیشی ایشسیز قالسه، مملکتدهگی ایشسیزلر سانی آشهدی و بو حالت جمعیت اقتصادیاتیگه سلبی تأثیر کورستهدی. خرید سانی کمیهدی و بو حالت اقتصادیات همده جمعیتنینگ حالتیگه تأثیر قیلهدی.»
اقتصاد شناسلردن باشقه بیری محمدعیسا مبارز گه کوره: «وظیفهسیدن بوشهتیلگن هر بیر کیشی اینیقسه اوزاق وقت ایشلهگن و تجربه گه ایگه بولگن شخصلر، مملکت اوچون کتته فاجعه حسابلنهدی. ادارهلرده بو کبی چیتلشتیریشلر معما توغدیرهدی چونکی تجربهلی کدرلرنی یوقاتهدیلر.»
جمعیتشناسلر و روانشناسلر هم یاشلر ایشسیزلیگینینگ شخص و جمعیت گه سلبی عاقبتلر کیلتیریش گه ایشانیشهدی.
روانشناس محمدالله بلوچ شوندهی دیېدی: «یاشلرنینگ ایش جاییدن چیتلهتیلیشی محنت بازاریده بوزیلیشلرنینگ اېنگ یامان عامللردن بیری دیر. یاشلر ایشسیز قالگنده، بو اولرده امیدسیزلیک و تشیش حسینی کیلتیریب چیقرهدی. نتیجهده توشکونلیک، فکرلر و حتا اۉز جانیگه قصد قیلیش کبی سلبی حسیاتلر رواجلنیشی ممکن.»
شو بیلن بیرگه، جمعیتشناس شعیب احمدینینگ ایتیشیچه: «یاشلر اۉزیگه خاص کوچگه ایگه بولیب، بو قابلیتلر جمعیتنینگ رواجلنیشیگه خذمت قیلهدی. اگر بو کوچ و انرژیدن فایدهلنیلمسه، افسوس کی اولر باشقه یونهلیشلرگه یوز کیلتیریب و سلبی حرکتلر گه قول اورهدیلر، بو اېسه جمعیت گه ضرر کیلتیرهدی.
بو گزارشده تنقیص بولگن یاشلر حالتی بوییچه اسلام امیرلیگینینگ فکرینی بیلماقچی اېدیک، بیراق کیتمه-کیت حرکتلریمیز گه قرهمی، بونگه ایریشه آلمهدیک.
اوشبو گزارش، افغانستاندهگی تنقیص بولگن یاشلر حالتینینگ جدی و خواطرلی ایکنلیگینی کورستهدی. ایشسیزلیک، روحی معمالر، اجتماعی و اقتصادی چېکلاولر همده ماس ایش امکانیتلرینینگ یوقلیگی کوپلب یاشلرنینگ حیاتیگه سلبی تأثیر قیلگن.
