زوره‌وانلیک تعریفی
عیاللر گه قرشی زوره‌وانلیک تخصصی اته‌مه بولیب هردایم ایرککلر زورگو جنس صفتیده تانیله‌دی و بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ تعریفی اساسیده عیاللر نینگ جسمی، جنسی و روحی لحاظ دن خوفسیزلیگی و ساغلام‌لیگی تهدید بوله‌دیگن هر قنده‌ی حرکت زوره‌وانلیک سنله‌دی؛ بیراق عیاللر گه زوره‌وانلیک یالغیز ایرککلر تامانیدن بولمه‌یدی بلکه عیال تامانیدن عیال گه نسبتن زوره‌وانلیک بولیش جهتلری هم بولیشی ممکن.
مسئله بیانی
افغانستان کبی سنتی بیر جامعه ده زوره‌وانلیک معمالرینی تیکشیریش شبهه‌سیز ایریم قیینچیلیک و چیکلاولر بیلن یوزمه یوز بولیشی طبیعی. عیاللر گه قرشی زوره‌وانلیک نینگ کوپ قتلم‌لیگی و زوره‌وانلیک نینگ کوپ و خیلمه-خیل‌لیگی بو مسئله‌نی تحلیل قیلیش اوچون مرکب‌لشتیره‌دی؛ بیراق عیاللر گه نسبتن عیاللر زوره‌وانلیگی تیکشیریلیب و تحقیق بولگن حالده ناانیق‌لیکنی کوچه‌یتیره‌دی. شونی اوچون بو گزارش ده‌گی اساسی مسئله عیاللر گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک میزانینی تیکشیریش دیر؛ بو حقده جوده آز دقت قیلینگن. عادت ده ایرککلر تامانیدن عیاللر گه قرشی زوره‌وانلیک کوپراق تحقیق و تیکشیریلگن، بیراق عیاللر نینگ هم‌جنس‌لری گه قرشی زوره‌وانلیک مسئله‌لری اصلا تیکشیریلمه‌گن. شو سببلی بو تحقیق ده بولگن اساسی سوال؛ مصاحبه اوتکزگن عیاللردن قنچه‌سی زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن و بو زورهوانلیکلر قنده‌ی طرز و اسلوب ده یوز بیرگن؟
تدقیقات سواللری
۱. تدقیقات ده سوره‌لگن عیاللر نینگ قنچه‌سی هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن؟
۲. بو زوره‌وانلیک کوپراق قنده‌ی طرز ده عملگه آشیریلگن؟
۳. اولر گه نسبتن قنده‌ی زوره‌وانلیک قوللنگن؟
۴. بو زورهوانلیکلر عامللری کوپراق کیم‌لر بولگن؟
تدقیقات تاریخی
عیاللر گه قرشی زورهوانلیکلر حقیده کوپ بحث‌لر بولگن بولسه ده؛ بیراق عیاللر نینگ عیاللر گه نسبتن زوره‌وانلیگی حقیده کمراق اعتبار قره‌تیلگن. بو تدقیقات ده سونگی ییل‌لرده‌گی واقعه‌لر کیریتیلگن، اوشبو مدت ایچیده انیق معلومات نی ییغیش اوچون سیزیلرلی درجه ده ایش بولمه‌گن. شو سبب اوشبو تدقیقات نینگ اهمیتی شونده که اونتیلگن و هلیگچه اعتبار قرهتیلمهگن جهتنی تیکشیرگن.
تدقیقات غایه‌لری
۱. عیاللر آره‌سیده‌گی زوره‌وانلیک تورلی قتلم‌لری تیکشیریلیشی
۲. عیاللر گه نسبتن عیاللر زوره‌وانلیگینی اثباتلش و عاملی و سببی نی تیکشیریش
۳. زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ رقمینی انیقلش
۴. عیاللر گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک سبب‌لرینی اورگه‌نیش
۵. عیاللر گه نسبتن عیاللر زوره‌وانلیگیگه قرشی کوره‌ش اوچون تکلیف‌لر
تدقیقات زمانی
وقت نقطه‌ی نظر دن بو گزارش ۲۰۲۳-ییل ۲۶ نومبر ۱۴۰۲-ییل ۵ قوس گه تینگ باشلندی و ۲۰۲۴-ییل ۸ جنوری ۱۴۰۲-ییل ۱۸-جدی گه تینگ یکونلندی.
تحلیل اصولی
تدقیقات نینگ رقمی خصوصیتی گه قره‌ب، تدقیقات جریانیده‌گی معلومات SPSS دستوری دن قوللنیلیب تحلیل و توشینتیریلگن.
شبهه‌سیز افغانستان کبی سنتی بیر جامعه ده بو کبی تدقیقات‌لر نی عملگه آشیریش قولی ایمس، مذکور تدقیقات کوپ قیینچیلیک‌لر بیلن یوزمه یوز بولگن و اوشبو یازوو ده برچه مسئله‌لر سیغدیریلمه‌گن و نیچه مهم مسئله بحث گه آلینگن.
۱. بو تیکشیرو ده سوره‌لگن عیاللردن کوپینچه‌سی زوره‌وانلیک ماهیتینی بیلمه‌ی و زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن یا که بولمه‌گنلرینی توشینمه‌گنلر؛ چونکه بو عیاللر زوره‌وانلیک و زوره‌وانلیک بارلیگینی حیات‌لری نینگ بیر قسمی دیب بیله‌دیلر.
۲. افغانستان ده کوپ سانده عیاللر عایله‌لر نینگ سنتی توزیلمه‌‌سی سبب عایله‌ده‌گی زوره‌وانلیک حقیده گپیریش گه حاضر ایمس‌لر شونی اوچون عیاللر قولی‌لیک بیلن مصاحبه گه حاضر بولیشمه‌گن.
۳. مصاحبه گه عیاللر نینگ حاضر بولمسلیگی بو تدقیقات جریانیده بولگن باشقه معمالر دن بیر ایدی چونکه عیاللرنی اوقیتیش و ایش مرکزلری دن اکثریتی یاپیق دیر.
تدقیقات اوزگرووچیلری
عیاللر، زوره‌وانلیک، سوداسیزلیک، اجتماعی عنعنه‌لر و زور دن تورموش گه چیقیش، تدقیقات نینگ اوزگروچیلری دیر.
گزارش ایخچم‌لیگی:
عیاللر گه قرشی زوره‌وانلیک تخصصی اته‌مه بولیب هردایم ایرککلر زورگو جنس صفتیده تانیله‌دی و بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ تعریفی اساسیده عیاللر نینگ جسمی، جنسی و روحی لحاظ دن خوفسیزلیگی و ساغلام‌لیگی تهدید بوله‌دیگن هر قنده‌ی حرکت زوره‌وانلیک سنله‌دی؛ بیراق عیاللر گه زوره‌وانلیک یالغیز ایرککلر تامانیدن بولمه‌یدی بلکه عیال تامانیدن عیال گه قرشی زوره‌وانلیک بولیش جهتلری هم بولیشی ممکن. بو تکشیرو مملکت نینگ ۲۶ ولایتیده یولگه قوییلگن؛ کابل دن ۴۴ فایز عیاللر قتنشگن که بیرینچی اورینده کنر، زابل، ننگرهار و پنجشیر دن ۰.۲ فایز عیاللر قتنشگن.
اوشبو تیکشیرو ده اشتراک قیلگنلر دن ۸۴ فایزی، هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن خاتین قیزلر دیر و قالگن ۱۶ فایزی حاضرگچه اصلا عیال تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولمه‌گن.
بو تیکشیرو ده هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلرینی بیلدیرگن عیاللر دن؛ ۹۱ فایزی روحی زوره‌وانلیک، ۴ فایزی فزیکی زوره‌وانلیک و ۴ فایزی هم ایکیله قسم (فزیکی و روحی) زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن.
هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن ۵۳ عیال نینگ ایتیشلریچه، کوپراق یشش اوی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولیشگن و قالگن ۴۷ فایزی تشقری ده هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه روپه‌ره بولگنلرینی ایتگنلر.
یشش اوی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ ۴۲ فایزی، آته‌لری نینگ اویی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلرینی ایتگنلر عین‌حالده ۵۸ فایزی ایسه تورموش قوریش دن سونگ ایرلری نینگ اویی ده روحی و فزیکی زوره‌وانلیکّه دوچ بولیشگنلرینی معلوم قیلگن.
معلومات‌لر اساسیده، آته نینگ اویی ده عمه و ینگه و ایر نینگ اویی ده قین‌آنه و آوسین زوره‌وانلیک اصلی عامللری بولگن.
شونینگدیک، اوشبو تیکشیرو گه کوره، تشقری ده همکسب و ایش بویروچی عیاللر نینگ زوره‌وانلیک عاملی حسابلنگن.
تیکشیرو ده کوپ سانده عیاللر، عیال گه نسبتن عیال نینگ زوره‌وانلیک سبب‌لرینی بخیل‌لیک و اجتماعی ناسالم رقابت‌لر عنوان قیلگنلر.
تیکشیرو گزارشی:
سلام‌وطندار عیال گه نسبتن عیال نینگ زوره‌وانلیک میزانی، قنده‌ی‌لیگی و زوره‌وانلیک دلیلینی انیقلش اوچون مملکت نینگ ۲۶ ولایتیده تیکشیرو یولگه قویگن و اوشبو تیکشیرو ده ۴۱۲ عیال صحبت قیلگن.
بو تیکشیرو ده کابل دن ۴۴ فایز عیال قتنشگن که بیرینچی اورینده قرار تاپه‌دی، کنر، زابل، ننگرهار و پنجشیر دن ۰.۲ فایز عیاللر قتنشگن.
شونینگدیک، تیکشیرو گه قتشیب و سواللر گه جواب قیتیرگنلر نینگ ۵۴ فایزی ۱۵ دن ۲۵ یاشر بولگن، ۲۶ فایزی ۲۵ دن ۳۰ یاشر، ۸ فایزی ۳۰ دن ۴۰ یاشر و ۱۰ فایزی هم ۴۰ یاش دن یوقاری بولگنلر.
بو تیکشیرو ده قتنشگنلر نینگ ۵۹ فایزینی بویداق قیزلر و ۴۱ فایزینی اویلنگن عیاللر تشکیل بیره‌دی.
اوشبو تیکشیرو ده اشتراک قیلگنلر نینگ ۸۴ فایزی، هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلرینی ایتگنلر؛ بیراق ۱۶ فایزی ایسه هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولمه‌گنلرینی معلوم قیلگنلر.
هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیک بولگن عیاللر دن زوره‌وانلیک رقمی سوره‌لگن، ۲۸ فایزی جوده کوپ، ۱۹ فایزی کوپ و ۵۳ فایزی ایسه آز زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلرینی ایتگنلر.
شونینگدیک، هم‌جنس‌لری تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولیب و بو تیکشیرو ده اشتراک ایتگن عیاللر نینگ ۹۱ فایزی روحی زوره‌وانلیک، ۴ فایزی فزیکی زوره‌وانلیک و ۴ فایزی هم فزیکی و روحی زوره‌وانلیک نی تجربه قیلگنلرینی بیلدیرگنلر.
زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ محیطی هم تیکشیریلگن، ۵۳ فایزی یشش اوی و ۴۷ فایزی تشقری ده عیاللر تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلرینی ایتگنلر.
شونینگدیک، یشش اوی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ ۴۲ فایزی آته نینگ اویی و ۵۸ فایزی تورموش قوریش دن کیین ایری نینگ اویی ده روحی و فزیکی زوره‌وانلیک بولگنینی معلوم قیلگنلر.
آته نینگ اویی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ ایتیشلریچه، ترتیب بیلن ۵۶، ۲۸، ۱۰، ۲ و بیر فایز عمه، ینگه، مامه، آنه و اوگه‌ی آنه تامانیدن زوره‌وانلیکّه دوچ بولگنلر.
شونینگدیک، ایری نینگ اوی ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن عیاللر نینگ ۸۳ فایزی قین‌آنه و قین‌سینگل، ۱۵ فایزی آوسین و بیر فایزی هم کونداش نی زوره‌وانلیک عاملی دیگنلر.
تشقری ده زوره‌وانلیکّه دوچ بولگن خاتین قیزلر نینگ ۵۹ فایزی ایش جایی، ۲۶ فایزی تعلیمی مرکزلر و ۱۴ فایزی یول گه زوره‌وانلیکّه دوچ بولیشگنینی ایتگنلر. اوشبو خاتین قیزلر ارا ۵۵ فایزی همکسب، ۸ فایزی ایش بویرووچی، ۱۲ فایزی اوقیتووچی، ۱۷ فایزی اورتاق و صنف‌داش و ۷ فایزی یوقاری ده ذکر بولگنلر نینگ زوره‌وانلیک عامللری عنوان قیلگنلر.
بو تیکشیرو ده عیال گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک دلیلی تیکشیریلگن، ۲۵ فایزی بخیل‌لیک و اجتماعی ناسالم رقابت‌لر، ۴ فایزی مردسالارلیک و تینگ‌سیزلیک فرهنگی، بیر فایزی حقوق‌لری دن آگاهی‌سیزلیک و سوادسیزلیک و ۶۹ فایزی هم اوشبو برچه موردلرنی «باله‌لیک دن آلیب نا سالم تربیت، زور دن تورموش گه چیقریش، روحی قیینچیلیک و شخصی مستقل‌لیک» نی عیال گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک دلیلی دیب بیله‌دیلر.
شونینگدیک، تیکشیرو ده افغانستان ده عیال گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک حل یولی حقیده سوره‌لگن که ۱۴ فایزی آگاهی‌لیک بیریش و فرهنگ سازلیک، ۵ فایزی جندر تینگ‌لیگی اوچون زمینه یره‌تیش، ۳ فایزی شخصی مستقل‌لیکّه زمینه یره‌تیش و ۷۸ فایزی هم، یوقاری ده ذکر بولگن برچه موردلرنی مملکت بویلب عیال گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیگی حلی اوچون ییچیم یول دیگنلر.
تکلیف‌لر:
عیاللر گه قرشی هر قنده‌ی زوره‌وانلیکّه قرشی کوره‌ش اوچون، حکومت و اولکه یشاوچیلری اویغون‌لیک بیلن ایشلش گه مسئول دیر؛ بیراق افغانستان ده عیال گه نسبتن عیاللر نینگ زوره‌وانلیک قیینچیلیگی گه آزراق دقت قیلینگن شونی اوچون قویی ده تکلیف‌لر بیریلگن.
۱. جمعیت ده زوره‌وانلیکّه چیک قویش قانونی بولیشی و جدی تطبیق ایتیلیشی نیاز دیر.
۲. مملکت قانونی ده شخصی مستقل‌لیک بولیب و اونگه اساس جمعیت ده‌گی برچه کیشی‌لر اوزینی مسئول بیلیشی کیره‌ک.
۳. قانون-قاعده‌لر اساسیده عایله‌لر ده ایر و خاتین نینگ مستقل‌لیک تیریکچیلیگی بولیب و بو مسئله جدی تطبیق ایتیلیشی درکار.
۴. جمعیت ده‌گی برچه کیشی‌لر گه تورلی طرزلرده آگاهی‌لیک بیریلیشی لازم.
۵. ییتکیرمه‌لر، مسجد امام‌لری، اوقیتووچیلر، نهادلر و کیشی‌لر، جمعیت ده زوره‌وانلیک میزانی کمه‌یشی اوچون یشاوچیلرنی بوتوغریده ترغیب قیلیش‌لری کیره‌ک.
۶. عیاللر گه قرشی بو تیکشیرو دن آلدینگی زورهوانلیکلر نینگ یاشیرینچ قسم‌لری حقیده کوپراق تحقیق و کیین ایسه ییچیم یول قیدیریلیشی اوچون اقدام بولیشی کیره‌ک.
