۲۱-سپتمبر خلقارا تینچلیک کونی بیلن بیرگه، افغانستاننینگ ۱۴ ولایتیدن ۳۰ یاش تینچلیکنی ینگی تعریفلب، اونی فقط اوروشنینگ توختهشی بیلن چېگرهلنمسلیگینی بلکه اجتماعی عدالت، ایش امکانیتلری و تعلیم حقوقلرینی تأمینلشنی هم اۉز ایچیگه آلیشینی ایتگنلر. سلاموطندارنینگ اوشبو یاشلر بیلن اوتکزگن صحبتلری نتیجهلری شونی کورستهدی که، اولر حاضرگی شرایطده تینچلیکنی یېترلی و تولیق اېمس دیب بیلیشهدی.
اولرنینگ کوپهیتیریشیچه، یېتکرمهلر، اجتماعی ترماقلر و تعلیم موسسهلری آرقهلی آنگنی آشیریش و مدنیت یرهتیش، مدنی فعالیتلر، عایلهده و جمعیتده زورهوانلیکه قرشی کورهش، ایش و آباد حیات یرهتیش همده تعلیمنی برقرار تینچلیکنینگ اساسی ایلیمنتی صفتیده ترغیب قیلیش یاشلر اوچون حقیقی تینچلیکنی تأمینلشگه امکان یرهتیشی ممکن.
هرات ولایتیدن روانشناس فریبا کبرزانی، تینچلیکنی شوندهی تعریفلهیدی: «یوق، تینچلیک فقط اوروشنینگ توختهشی اېمس بلکه آدملر خوفسیز حیات کیچیریشی ممکن بولگن خوفسیزلیکنی تأمینلش دیر. اولر تعلیم، ایش و عدالت گه کیریش حقوقیگه ایگه بولیشی، اۉز فکرینی ایرکین بیلدیریشی و جمعیتده قدرلنیشی کېرهک. آدملر تینچلیکنی حس قیلگنده، کېلهجکه امید بیلن قرگنده و استعدادلرنی نمایان ایتیش امکانیتی موجود بولگنده، شوندن کېینیگه تینچلیک تأمینلنگن دییشیمیز ممکن.»
بامیانلیک نقیبالله فهیمی، عامه پالیسی فاکولتهسیدن لیسانس درجهده فارغ بولگن اېندیلیکده انگلیس تیلینی آنلاین درس بیرماقده، افغانستانده برقرار تینچلیکنینگ اساسی تمایللری حقیده شوندهی فکر بیلدیرهدی: «مینینگ فکریمچه، تینچیلیک فقط اوروشنینگ یوقلیگی اېمس؛ تینچلیک دیگنی خوفسیزلیک، اجتماعی عدالت، برچه اوچون تینگ امکانیتلر و انسان حقوقلریگه حرمت دیر. اوروشنینگ یوقلیگی تینچلیکنینگ بیر قسمی، بیراق یېترلی اېمس. یوق افغانستان حقیقی تینچلیکده اېمس؛ کېنگ کولملی اوروش کمهیگن بولسهده، ایشسیزلیک، قشاقلیک، کمسیتیش و اجتماعی چېکلاولر کبی معمالر برقرار تینچلیکه توسقینلیک قیلهدی.»
بعضی یاشلر ایشسیزلیک و اقتصادی انقراض، حکومت تامانیدن یاشلرنینگ آوازیگه قولاق سالینمسلیگی و قیزلر اوچون تعلیم امکانیتلرینینگ یېتیشمسلیگینی تینچلیکنینگ اساسی یېتیشماوچیلیکلری صفتیده کورستیشهدی.
جوزجانلیک ۲۱ یاشر مسعوده، جمعیتده ایش امکانیتلرینی یرهتیش و قشاقلیکنی یوق قیلیش گه تأکیدلب ایتیشیچه، ایشسیزلیک و آچلیک شرایطیده آدملر حقیقی تینچلیکه ایریشه آلمهیدی.
او شوندهی دیېدی: «مینینگ فکریمچه فقط اوروشنینگ یوقلیگی یېترلی اېمس. مثلاً اگر آدملر ایشسیز بولسه و آچلیکنی قاندیره آلمسه، بوندهی تینچلیک مین اوچون قندهی معنا گه ایگه اېمس. سۉنگی اوچ آی ایچیده مینگلب وطنداشلریمیز پاکستان و ایران آرقهلی قیتیب کیلیشدی، لېکن اولرنینگ کوپچیلیگی اوچون هېچ قندهی ایش یوق. شونینگ اوچون حاضر موجود بولگن تینچلیک اولرنینگ حیاتینی یخشیلشگه هېچ قندهی یاردم بیره آلمهیدی.»
بادغیسلیک ۲۸ یاشر رمضان رحمانی، اقتصاد فاکولتهسی طلبهسی، یاشلر اوچون تعلیم و ایش امکانیتلرینی یرهتیشگه تأکیدلب شوندهی دیېدی: «یاش اولاد تینچلیکنی ایش، تعلیم و ترقیات آرقهلی کورهدی. اگر یاشلر اوچون ایش و تعلیم امکانیتلری یرهتیلسه، اولر مهاجرت قیلمهیدی، نوآورلیک قیلهدی و افغانستانده ایجابی اوزگریشلر یرهتهدی. تینچلیک اولاد ایشگه کیرگنیده کېلهدی. بو اېسه ایش ساحهلرینینگ رواجلنیشی، ترقیات و آدملرنینگ خصوصاً عیاللرنینگ تعلیم گه قیزیقیشینی آشیریش گه آلیب کیلهدی.»
بامیانلیک ۲۲ یاشر ملکه عادلی، یاشلرنینگ تورلی ساحهلرده مضمونلی اشتراکیگه اعتبار قرهتیب ایتیشیچه، اساسی احتیاجلر گه اعتبار بیریش یاشلرنی حقیقی تینچلیکه یېتکلشی ممکن.
او شوندهی دیېدی: «یاش صفتیده مین آنگنی آشیریش، ملاقات مدنیتینی ترغیب قیلیش، ملی و جندر کمسیتیش گه قرشی کورهشیش همده اجتماعی فعالیتلرده اشتراک ایتیش آرقهلی اۉز حسیمنی قوشه آلهمن. یېتکرمه و اجتماعی ترماقلردن توغری فایدهلنیب، تینچلیک و بیردملیک خبرینی ترقهتیشیم ممکن.»
اوشبو گزارشده اشتراک ایتگن یاشلر حقیقی تینچلیکه ایریشیش اوچون فقرالیک انستیتوتلری امکانیتلرنی آشیریش، تیرینینگ و آنگنی آشیریش کمپنیهلرینی تشکیل ایتیشی، یېتکرمهلر یاشلرنینگ آوازینی عکس اېتیریشی و تینچلیک حقیدهگی ایجابی حکایهلرنی ترقهتیشی کېرهکلیگینی توصیه قیلماقده.
قندوزلیک ۲۳ یاشر میلاد شوندهی دیېدی: «مینینگ فکریمچه، تینچلیکنی تأمینلشنینگ یگانه یولی – بو ایش امکانیتلری، اشتراک، تعلیم امکانیتلری و آنگنی آشیریشنی حکومت، فقرالیک جمعیتی و یېتکرمهلر تامانیدن تأمینلش دیر. مین اوزیم ایراندن کیلگنیم بیر یریم آی بولدی، ایشسیز من و ېنه ایران گه کیتماقچی من، بیراق قندهی کیتیشنی بیلمهیپمن. دولتدن التماسیم شو که، بیرینچی قدم صفتیده یاشلر اوچون ایش امکانیتلری، آنگنی آشیریش، اشتراک و تعلیم امکانیتلرینی یرهتسین، چونکه مین اویده هېچ درآمد گه ایگه اېمس من.»
شونینگدیک تخارلیک ۲۷ یاشر نسرین جویا گه کوره: «یاشلر تعلیم آرقهلی، تینگداشلر بیلن ملاقات قیلیش، ایجابی فکرلرنی بولیشیش بیر-بیرینی قبول قیلیش آرقهلی کوپریک بولیشی، اجرهتوچی دیوار اېمس. اگر اولر گه آنگ بیریلسه و یخشیراق امکانیتلر یرهتیلسه یاشلر بیر-بیرینی قبول قیلیشی و یاردم بیریشی ممکن. یاشلر محلی و ملی تینچلیکده اشتراک ایتیشی و قۉللب-قوتلنیشی اوچون دستورلر تشکیل اېتیلیشی کېرهک.»
اوشبو گزارشده برقرار تینچلیک و یاشلرنینگ تینچلیکدهگی رولی حقیده ۶ نفر سیاسی و خلقارا ایش بیلرمان بیلن هم صحبت اوتکزیلگن.
سیاسی مسئلهلر بوییچه بیلرمان سلیم پیگیر و سید قریبالله سادات، سۉنگی ۵۰ ییل ایچیده یاشلرنینگ اوروش قربانی بولگنینی و بوگونگی کونده هم اېنگ کتته معمالرنی عینن یاشلر کورستهیاتگنینی ایتیشهدی.
سلیم پیگیرنینگ ایتیشیچه: «هه، بوگون اوروش یوق، لېکن بو یاشلر – ایشسیزلر، تینچلیکنی باشقه طرزده تعریفلهیدیلر. ایش بولیشی حکومتنینگ علیحده اعتبار بیریشی و تعلیم امکانیتی موجود بولیشی – شونداق تینچلیک دیر. یاشلر تینچلیکنی سقلش و برقرارلیگینی تأمینلشده اساسی و مهم رول اوینهیدی و مملکتلرده اهالینینگ کتته قسمی یاش بولگنلیگی سببلی اولر گه اعتبار بیریلیشی کېرهک.»
شو بیلن بیرگه سیاست ساحهسیده بیلرمانلردن باشقه بیری قریبالله سادات شوندهی دیېدی: «حاضرده تینچلیک برقرار، اوروش یوق جای تینچلیک دیر، بیراق برقرار تینچیلیک شوندن عبارت که، یاشلرنینگ رولی ایجابی بولسین و اولر تعلیم، اوقیش، ایش و ایش امکانیتلریگه ایگه بولسین. حکومت و اهالی انستیتوتلری اولر گه تعلیم و امکانیتلرنی تقدیم ایتیشی کېرهک، شونده بیز شهر و قیشلاقلرده تینچلیک آوازینی کوتریب، قرمه-قرشیلیک اورنیگه توشینیش یولینی تاپیشیمیز ممکن.»
بیلرمانلر توصیه قیلهدی که، حکومت، موسسهلر و مدنی نهادلر یاشلر اوچون تعلیم، اوقیش و ضرور امکانیتلرنی یرهتیشی کېرهک، شونده یاشلر حکومت ایشلریده اشتراک اېته آلهدی.
سیاسی مسئلهلر بوییچه بیلرمان واحد فقیری گه کوره: «تینچلیک فقط اوروشنینگ یوقلیگی دیگنی اېمس؛ تینچلیک شونده که یاشلر ایشگه ایگه بولسین، تعلیم آلسین، کېلهجکه امید بیلن قرهسین و اۉز مملکتینینگ سیاسی ایشلریده اشتراک اېتسین. یاشلر بو امکانیتلردن محروم، شونینگ اوچون خلقارا تینچلیک کونی افغانلر اوچون باشقه معناگه ایگه. یاشلر اۉزلرینی فعال توتیب، حقوقلرینی حمایه قیلیشی و سیاسی جریاندن چیتده قالمسلیگی کېرهک. تیزیمده یاشلر اوچون جای یوق، بو اولرنی امیدسیز قیلیب، مهاجرلیکه مجبور قیلماقده.»
شو بیلن بیرگه، خلقارا مناسبتلر بوییچه بیلرمان سیدضیا حسینی، تینچلیکنی بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نظامی و خلقارا حقوقلری اعلامیهسی اساسیده اوروشنینگ توختهتیشی، انسان حقوقلریگه رعایه قیلیش و خلقلر همده دولتلر اورتهسیده تینچ حیات کیچیریش بیلن باغلهیدی و شوندهی دیېدی: «بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نظامی، جهان انسان حقوقلری اعلامیهسی و باشقه خلقارا حجتلر گه کوره، تینچلیک شوندهی تعریفلنهدی، اوروش و قوراللی زورهوانلیک توگهگن، انسان و اساسی حقوقلر حرمت قیلینگن، اجتماعی عدالت، تینگلیک و ایرکینلیک تأمینلنگن، شخصی و جماعهوی خوفسیزلیک کفالتلنگن و آدملر قورقوسیز و تهدیدسیز عادی حیات کیچیره آلهدیگن حالت. تینچلیک فقط اوروشنینگ یوقلیگی اېمس، بلکه تورلی ملت، دین و اجتماعی قتلملر اورتهسیده تینچ همکارلیک موجود بولگن حالت دیر.»
اوشبو مسئله بوییچه اسلام امیرلیگی سۉزلاوچیسینینگ فکر-ملاحظهسینی اورگهنیشنی خواهلهدیک، بیراق کیتمه-کیت اورینیشلر گه قرهمی، بونگه ایریشه آلمهدیک.
شونگه قرهمی، خلقارا تینچلیک کونی هر ییلی ۲۱-سپتمبرده بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی تشبثی بیلن نشانلنهدی. اوشبو کوننینگ اساسی مقصدی اوروش و زورهوانلیکنی توختهتیش، ملاقات و توشینیش گه امکان یرهتیش همده دنیاده تینچ همکارلیک مدنیتینی ترغیب قیلیش دیر. بو کون آرقهلی بوتون دنیانینگ اعتبارینی اجتماعی عدالت، انسان حقولری، تینگلیک، تعلیم و برقرار رواجلنیش قدریتلریگه قرهتیش مقصد قیلینهدی، شونده تینچلیک فقط اوروشنینگ یوقلیگی اېمس، بلکه برچه اوچون فراوانلیک و انسانی حیات دیگن معنانی انگلتهدی.
