سلاموطندار ایش جاییده وظیفهدار عیاللرنینگ احوالینی انیقلش اوچون، افغانستاننینگ تورلی ولایتلریده ۲۴ عیال بیلن صحبت اوتکزگن. بو عیاللر آرهسیده ۱۶ نفری تیل و جندر تینگسیزلیگی باعث کمسیتیلیشگن؛ عینحالده باشقه سکیز عیال ایش جاییده کمسیتیلیشنی تجربه قیلمهگن. ۲۴ عیالدن ۱۶ نفری، ایش جاییده جندر، قوم و تیل کمسیتیلیشنی تجربه قیلگن.
افغانستانده عیاللر گه فقط چېکلنگن بیر نیچته ساحهلرده ایشلش گه رخصت بیریلگن بولسهده، ایش تاپیش گه موفق بولگنلری هم کوپلب حاللرده کېنگ کولملی کمسیتیلیشلر گه دوچ کیلماقده. سلاموطندارنینگ ۲۴ وظیفهدار عیال بیلن اوتکزگن صحبتلری شونی کورستهدی که، اولرنینگ اوچدن ایکّی قسمی تورلی خیل تینگسیزلیکلر گه دوچ کیلهدی و ایشینی یوقاتیشدن قورقیب، سکوت سقلش گه مجبور بولهدی.
غور، پروان، فاریاب، تخار، بادغیس، بدخشان، قندوز، ننگرهار و لغمان ولایتلریدن گزارشده صحبت قیلگن ۲۴ عیالدن، ۱۶ نفری تینگسیزلیکنی تجربه قیلگنلرینی ایتگن.
بو عیاللر کمسیتیلیشنینگ اېنگ اساسی سببینی افغانستاندهگی ایرککلر اوستونلیگی (مرد سالارلیک) دیب تأکیدلشگن.
پروانلیک ۴۰ یاشر رحیمه، اوشبو ولایتنینگ مکتبلریدن بیریده اوقیتووچی و بامیان یشاوچیسی ۲۵ یاشر لیلا، اجتماعی ترماقلر ایشلاوچیسی، ایکیلهسی ایش جاییده جندر کمسیتیلیشنی تجربه قیلگن.
اولرنینگ ایتیشیچه، قرار قبول قیلیش جریانلریده ایرکک همکسبلریگه نسبتن کمراق سۉزلش حقی بیریلهدی و مهم دستورلرده اشتراک ایتیش حقوقیدن محروم بولهدیلر.
پروانلیک رحیمه شوندهی دیېدی: «بیز شوندهی حس قیلهمیز که، مدیریمیز باشقه بیر خادمنی کوپراق قدرلهیدی. او هر دایم ایرککلر گه کوپراق اعتبار بیرهدی. حتا عیاللر اشتراک ایتمهیدیگن ییغیلیشلر اوتکزیلهدی و قرارلر بیزسیز قبول قیلینهدی.»
شونینگدیک بامیانلیک لیلا هم شوندهی دیېدی: «افسوس که بیر نیچه بار شوندهی وضعیت گه دوچ کیلدیک، مدیریمیز باشقه همکسبلر گه باشقچه مناسبتده بولهدی و اولرنی مینگه نسبتن کوپراق قدرلهیدی، گرچی اولر مینگه نسبتن هېچ قندهی اوستونلیککه ایگه بولمهسین. بو حالت مینی روحی توشکونلیک و انگیزهسیز قیلهدی.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیاللردن بعضیلری، ایش جاییلریده قوم و تیل سببلی تینگسیزلیککه دوچ کیلگنلرینی ایتیشگن.
بامیان یشاوچیسی ۲۷ یاشر مریم و بادغیس ولایتیده دولت کسلخانهلریدن بیریده قابله ۲۹ یاشر راحله، ایکیلهسی ایش جاییلریده کمسیتیلیش اچیق تجربه گه ایگه.
مریمنینگ ایتیشیچه: «ایش جاییده باشلیق مینینگ باشقه ملتدن اېکنلیگیمنی بیلمهگونچه هېچ قندهی معما بولمهدی؛ بیراق بیلگنیدن سۉنگ مینی چیت گه سوردی. شو حالت باشلیققه نسبتن هم تکرارلندی و بو بیزنی ایشنی ترک ایتیشگه مجبور قیلدی.»
شو بیلن بیرگه، بادغیس یشاوچیسی راحله گه کوره: «مین کوپ کمسیتیلیشلر گه دوچ کیلدیم، خصوصاً ملت اساسیده. باشقه ملت وکیللری امتیاز و تعلیم امکانیتلریگه ایگه بولدی، حتا مین کوپراق محنت قیلگنیمده یا که قیین شرایطلرده ایشلهگنیمده هم، مینی اعتبارسیز قالدیردیلر.»
برچه بو کمسیتیلیشلر گه دوچ کیلهیاتگن عیاللر بیلن بیر قطارده، بعضیلری افغانستانده ایش امکانیتلرینینگ یېتیشمسلیگی طفیلی بو عیاللر کمسیتیلیش و اعتبارسیزلیکه قرشی سکوت سقلشنی و شکایت قیلمسلیگینی ایتیشهدی. اولر ایشیدن هیدهشدن قورقیب، ایش جاییدهگی تینگسیزلیکلرنی چیدهشگه مجبور بولهدی.
خصوصی مکتبلردن بیریده اوقیتووچی ۲۶ یاشر کبیتا شوندهی دیېدی: «بیز هېچ قچان بو مسئلهنی ایتیب، اۉز حقوقلریمیزنی حمایه قیله آلمهیمیز؛ چونکه ناراضیلیک بیلدیرسک، بیزگه استعفا بیریشینگیزنی ایتیشلری ممکن و بیزنی آسانگینه ایشیمیزدن بوشهتیب یوباریشهدی.»
شونینگدیک، تخار ولایتیده نهادلردن بیرینینگ خادمی ۲۹ یاشر حسینه گه کوره: «افغانستانده حاضرگی شرایطده ایش تاپیش جوده قیین؛ شونینگ اوچون مین شکایت قیله آلمهی من یا که آوازیمنی کوتره آلمهی من، چونکه ایشیمنی یوقاتیشدن قورقهمن، بو وضعیتده ایش تاپیش جوده قیین.»
برچه بو کمسیتیشلر گه دوچ کیلگن عیاللر بیلن بیر قطارده، ۸ نفر عیال ایش جایلریده کمسیتیش تجربهسیگه دوچ کیلگنینی ایتیشگن.
غور یشاوچیسی و قابله فرزانه قاضیزاده گه کوره: «حاضرگچه بیزنینگ باشیمیزدهگی شفاکارلر تامانیدن هېچ قندهی ناحقلیک یا که کمسیتیلیش کورمهدیک. بیز ایشلهیاتگن جایده فقط عیاللر بار و قابلهلر آرهسیده هېچ قندهی کمسیتیلیش یوق.»
غور ولایتی یشاوچیلریدن باشقه بیری نفیسه رحیمی شوندهی دیېدی: «بیز درس بیرهیاتگن مکتب عیاللر مکتبی بولیب، اونده ایرککلر صنفی یوق، شونینگ اوچون مین کمسیتیلیش حس قیلمهی من. برچه اوقیتووچیلر عیاللر و عیاللر آرهسیده قوم، دین یا که تیری رنگ بوییچه هېچ قندهی کمسیتیلیش یوق.»
اوشبو گزارشده بیز بیر نیچه مدیرلرنینگ اۉز ادارهلریدهگی کمسیتیلیش حقیدهگی فکرلرنی هم آلدیک.
کابلده بیر مارکیتینگ کمپنیهسی مسئولی همراز امیری گه کوره، اولرنینگ کمپنیهسیده خادملر گه ایش بیروچی تامانیدن کمسیتیلیش یوزه گه کیلگنده شکایت قیلیش امکانیتی بیریلگن.
او شوندهی دیېدی: «بیز هر دایم خادملر گه ایشنی ایسلهتیب تورهمیز، اگر ایش بیروچینگیز کمسیتیلیش قیلسه، سیز بو مسئلهنی بیز گه یېتکزیشینگیز ممکن، بیز مدیریمیز بیلن گپلشهمیز و معمانی تیزده حل قیلهمیز.»
شونگه قرهمی، روانشناسلرنینگ فکریچه، ایش جایلریده عیال خادملر گه اعتبار بیریلمسلیگی اولرنینگ انگیزهسیزلیک، توشکونلیک و امیدسیزلیک کبی روحی معمالریگه سبب بولیشی ممکن.
روانشناس محمدالله بلوچنینگ ایتیشیچه: «انسان تشقی محرکلر گه اساسلنیب رغبتلنهدی، اولرنینگ بیری پول و معاش بولیب، بو روحی جهتدن یخشی حس-تویغو بیرهدی. اما مدیرلر معاش و اونینگ قیمتی گه اعتبار بیرمسه، بو خادملرده قیزیقیشنینگ یوقالیشی، توشکونلیک و امیدسیزلیک آلیب کیلهدی.»
عیال حقوقی فعاللری ایش جایدهگی کمسیتیلیش عیاللرنی باستیریب قوییشگه و اولردن ایش امکانیتلرینی آلیب قوییشیگه سبب بولگنیگه ایشانیشهدی.
عیال حقوقی فعالی تهمینه منگل شوندهی دیېدی: «کمسیتیلیش شوندهی حالت گه آلیب کیلهدی که کوپ مهارت گه ایگه عیاللر کمراق اعتبار قازانهدی و اولردن ایش امکانیتلری آلینهدی. اولرنینگ ایشگه بولگن قیزیقیشی کمیهدی، ایش محیطی ناقولی بولهدی و استعدادلر اوسیش اورنیگه باستیریلهدی.»
برچهسی بیلن، ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سمیعالله ابراهیمی، خادملر اوچون خوفسیز ایش محیطینی یرهتگنلیکلرینی و ایش امکانیتلرینی یرهتیش بوییچه آنگلی دستورلرنی عملگه آشیریشنی ریجهلشتیرگنلیکلرینی ایتهدی.
اونگه کوره: «ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی ایشچیلر اوچون خوفسیز و عدالتلی محیط یرهتیشگه حرکت قیلهدی و ایشچیلر گه مناسبت یېترلی بولمهگن یا که اولرنینگ حقوقلری تولنمهگن ساحهلرده معمالرنی حل قیلیش و اولرنینگ حقوقی مسئلهلرینی برطرف ایتیشگه اینتیلهدی.»
اوشبو گزارش شونی کورستهدی که، افغانستانده عیاللر کوپچیلیک حاللرده ایش حقوقیدن محروم بولگن شرایطده، ایش تاپیشگه موفق بولگنلر هم کېنگ کولملی کمسیتیشلر گه دوچ کیلماقده. ایرککلر اوستونلیگی عنعنهسی، کمسیتیلیشنینگ اساسی سببی صفتیده کورسهتیلگن. عیاللرنینگ ایش امکانیتلری و شخصی رواجلنیشینی چېکلهیدی. بو نهفقط اولرنینگ روحی حالتی و انگیزهلریگه سلبی تأثیر کورستهدی، بلکه مملکتنینگ انسان صلاحیتیدن تولیق فایدهلنه آلینیشیگه توسقینلیک قیلهدی.
