منصور ۱۴ساله، باشنده‌ی منطقه‌ی «چهارقلعه‌ی وزیرآباد» شهر کابل که در نزدیکی پارک شهرنو، برچسب‌های تزیینی موتر را می‌فروشد، می‌گوید که ناداری او را ناچار کرده است از دو سال به این سو آموزش را کنار بگذارد. او که تنها نان‌آور خانواده‌ی هشت‌نفره‌اش است، می‌گوید: «صبح تا شام در این کار مصروف استم، پدرم مریض است، از دست‌وپا فلج شده. اگر من کار نکنم، فامیلم گرسنه می‌ماند، دیگر کسی نیست کار کند. به من خیلی سخت است کسانی را که می‌بینم مکتب می‌روند و من رفته نمی‌توانم، اذیت می‌شوم.»
فهیم ۱۳ساله که در منطقه‌ی «تایمنی» شهر کابل آفتابه می‌فروشد، می‌گوید که از پنج سال به این سو، در خیابان‌های شهر کارگری می‌کند و در این مدت کارهای متفاوتی را تجربه کرده است. او میافزاید که آرزو داشت در آینده پزشک شود؛ اما ناداری این آرزوی او را به حسرت بدل کرده است. «کار که نکنم، چای صبح خورده نمی‌توانم. تا همین حالا کار نکرده‌ام، کسی آفتابه نخریده، من هم چای نخورده‌ام تا یکی آفتابه بخرد و من چای صبح بخورم. یگان روز یگان نفر که نان می‌خرد، به من هم نان می‌خرد. به همین خاطر، لباس نو خریده نمی‌توانم، غذایی که دوست دارم، خورده نمی‌توانم.»
در کنار میلیون‌ها کودکی که در افغانستان از دست‌رسی کامل به ابتدایی‌ترین حقوق شان محروم اند، این روزها ده‌ها هزار کودک دیگر نیز که از پاکستان و ایران برمی‌گردند، به جمع آن‌ها افزوده می‌شوند؛ کودکانی که حتا با نام روز جهانی کودک بیگانه اند. نور‌الله ۱۵ساله که تازه از پاکستان بازگشته است و در اردوگاه ویژه‌ی بازگشت‌کنندگان در اسپین‌بولدک شب‌وروزش را می‌گذراند، می‌گوید حالا تنها خواستش این است که سرپناه دایمی داشته باشد و بتواند به مکتب برود. «در پاکستان درس می‌خواندم؛ اما همه چیز را رها کردیم، در کمپ/اردوگاه زندگی می‌کنیم؛ ولی سرپناه نداریم. خواستم این است که به ما خانه بسازند و زمینه‌ی آموزش را فراهم کنند.»
سلام‌وطندار را در شبکه‌ی «ایکس» دنبال کنید
کودکان در افغانستان در حالی از دست‌رسی کامل به حقوق اساسی شان محروم اند که در دسته‌بندی جمعیتی، بیشتر درصدی را در مقایسه با جوانان و بزرگ‌سالان تشکیل می‌دهند. بر اساس آمار اداره‌ی ملی احصائیه و معلومات، کودکان زیر پنج سال ۱۸ درصد و کودکان زیر ۱۵ سال بیش از ۴۵ درصد نفوس افغانستان را تشکیل می‌دهند. افغانستان در حالی به پیشواز از روز جهانی کودک می‌رود که صدها هزار کودک در این کشور، این روزها بدترین شرایط زندگی شان را تجربه می‌کنند.
بر اساس گزارش دفتر هم‌آهنگ‌کننده‌ی کمک‌های انسان‌دوستانه‌ی سازمان ملل متحد (اوچا) و صندوق پشتیبانی از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، اکنون سه میلیون کودک در افغانستان از آموزش محروم اند، ۹۰۰ هزار کودک مبتلا به سوءتغذیه اند و ۱۶ میلیون کودک دیگر به کمک‌های انسان‌دوستانه نیاز دارند. در کنار این، سالانه صدها کودک در افغانستان قربانی مهمات منفجرناشده‌ی به‌جامانده از جنگ می‌شوند؛ چیزی که ناداری یکی از مهم‌ترین دلیل‌های آن است. وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث، گفته است که در سال روان میلادی، ۲۹۹ کودک در افغانستان در نتیجه‌ی انفجار ماین‌های به‌جامانده از جنگ، کشته و زخمی شده اند.
در همین حال، شماری از روان‌شناسان، می‌گویند که محروم‌بودن کودکان از حقوق اساسی شان و دست‌رسی‌نداشتن به فضای مناسب برای زندگی، می‌تواند آسیب‌های شدید جسمی و روانی را برای آن‌ها به دنبال داشته باشد. زکریا بارکزی روان‌شناس، می‌گوید: «کودک که در کودکی از وضعیت خوب برخوردار باشد، در آینده دچار مشکل نمی‌شود، همین کودک به نسخل فردا تبدیل می‌شود. زیربنا خیلی مهم است، هم به دوره‌های قبل از مکتب و هم پس از آن باید توجه شود.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
در سوی دیگر، بسم‌الله یاوری، جامعه‌شناس، می‌گوید که اگر به وضعیت کنونی کودکان در افغانستان و به حقوق اساسی آنان رسیدگی نشود، پیامدهای خطرناکی چون عقب‌ماندگی جامعه را به دنبال خواهد داشت. او میافزاید: «بی‌توجهی به کودک و کار کودکان، با گذشت هر روز در کشور ما به یک امر عادی بدل می‌شود. اگر با این وضعیت پیش برود، ما با یک جامعه‌ی بی‌رحم‌تر و خشن‌تر روبه‌رو خواهیم شد؛ چون کودکان در شرایطی که باید مورد محبت قرار گیرند و آموزش ببینند، این‌ها مصروف کار اند.»
با این حال، ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی حکومت سرپرست امارت اسلامی، به سلام‌وطندار می‌گوید که امارت اسلامی برای پیش‌گیری از کار شاق کودکان و فراهم‌کردن نیازهای اساسی آنان، برنامه‌هایی را روی دست دارد. او میافزاید: «وضعیت اقتصادی افغانستان قسمی نیست که ما تمام نیازمندی‌های اطفال را پوره کنیم؛ چون افغانستان کشوری جنگ‌زده است؛ بخش‌های عایداتی صدمه دیده است؛ ولی در عموم ما پلان‌های خوبی داریم برای جلوگیری از کار شاق اطفال و سوق آنان به آموزش که آهسته آهسته عملی خواهد شد.»
صندوق پشتیبانی از کودکان سازمان ملل متحد، نیز به مناسبت ۲۰ نومبر، روز جهانی کودک، گفته است که کودکان حق دارند بدون تبعیض زندگی کنند. امسال، روز جهانی کودک در سراسر جهان با شعار «حمایت و دست‌گیری از کودکان»، در حالی گرامی‌داشت می‌شود که میلیون‌ها کودک در افغانستان با گرسنگی، قحطی و چالش‌های متعدد دیگر زندگی می‌کنند. پیش از این، صندوق پشتیبانی از کودکان سازمان ملل متحد در افغانستان، اعلام کرده بود که حدود ۸.۷ میلیون کودک اهل افغانستان در بخش آموزش نیاز به پشتیبانی دارند.
