بالهلیگیدن آغیر محنت گه مجبور بولگن اوسمیرلر کېلهجک حقیده باشقچه تصور قیلهدیلر. اوشبو گزارشده بالهلیگیدن آغیر محنت گه مجبور بولگن ۲۰ نفر اوسمیر سلاموطندار بیلن صحبتده اۉزلرینینگ آغیر حیات تجربهلری و عملگه آشمهگن آرزولری حقیده سۉزلب بیریشگن.
اولرنینگ اکثریتی کېلهجکلرینی ناانیق دیب بیلیشهدی، بیراق بری-بیر یورهکلریده مکتب گه قیتیش و آرزولریگه یېتیشیش امیدینی سقلب قالیشگن.
سلاموطندارنینگ تاپیشلری شونی کورستهدی کی، آته-آنهلرنینگ قشاقلیگی و ایشسیزلیگی اوسمیرلرنینگ تعلیمدن چیتده قالیشینینگ اېنگ اساسی سببی حسابلنهدی. بو اوسمیرلرنینگ ایریملری آغیر محنت و حیات قیینچیلیکلری سببلی تماکی محصولاتلریگه رجوع قویگن، باشقهلری اېسه مهاجرلیککه چیقماقچی.
احمد ۱۵ یاشده، بیش یاشگه تولمسدن یوللرده ایشلهی باشلهگن؛ حاضرده او بالهلر اوچون کېرهکلی بویوملرنی ساتهدی و کونیگه ۲۰۰ دن ۵۰۰ افغانیگچه درآمد آلهدی.
او، ایشلش مجبوریتی طفیلی ییتینچی صنفدن مکتبنی ترک اېتگن ایتیشیچه، او ېنه مکتب گه قیتیب و داکتر بولیشنی آرزو قیلهدی، عکسحالده مملکتنی ترک ایتیش گه قرار قیلگن.
او شوندهی دیېدی: «حاضر مکتب گه باریش گه جوده قیزیقهمن و کېلهجکده داکتر بولیشنی خواهلهی من. کېینگی بیش ییل ایچیده وطنیمنی ترک ایتیشنی ریجهلشتیرگن من، بو ییرده قالمهی من. آرزوم شوکی اولا ایش و تیریکچیلیکنی تأمینلب، داکتر بولهی عکسحالده وطننی ترک قیلهمن.»
شونینگدیک، ۱۵ یاشر امیر، آلتی یاشیدن ایشلهی باشلهگن، آرزولرینی مهاجرلیک آرقهلی رویابگه چیقریشنی کورهدی و کېلهجکنی یخشیراق قیلیش اوچون مهاجرلیک قیلیشنی آرزو قیلگنینی اېتهدی.
او شوندهی دیېدی: «مینینگ کتته آرزوم شوکی، مهاجر بولهیلیک، چونکی بو ییرده ایش و تیریکچیلیک یوق. چیت ایلده اېسه حرمت و آبرو گه ایگه بولهسیز. مین تیمورشاهیده توقیز ییلدن بیری ایشلهیپمن کېینیگه الله مهربان. یگانه امیدیم مکتب، او ییر گه یېتیب باریش ممکن.»
۱۷ یاشر عبدالله، آتهسینی یوقاتگنیدن سۉنگ، ۱۰ یاشیدن ایشلهی باشلهگن و حاضر یوللرده عیاللر اوچون ضرور بویوملرنی ساتهدی. او فقط اوچینچی صنفگچه مکتب گه بارگنینی و حاضر حتا اوقیش سوادی یوقلیگینی ایتهدی؛ اونینگ کتته آرزوسی اېسه اوقیشنی اورگهنیش دیر.
اونینگ ایتیشیچه: «اوچینچی صنفگچه اوقیدیم، هېچ نرسه اورگنه آلمهدیم. ایشلش مجبوریتی طفیلی مکتبنی تشلشیمگه توغری کیلدی. حاضر اوقیشنی بیلمهی من، اگر اورگهنیب آلسم، مکتب گه باریشنی خواهلهی من. یازیشنی اورگهنیب قییرده قالیب کیتمسلیکنی اېستهی من.»
۱۸ یاشر میلاد، کابل شهریده آلمه شربتی ساتهدی و ییتینچی صنف گچه اوقیگن ایتیشیچه، عایلهسینینگ احتیاجلرینی تأمینلش اوچون مکتبنی ترک اېتگن، بیراق بری-بیر کون کیلیب ېنه اوقیشینی دوام اېتیریش گه امیدی بار.
او اقتصادی قیینچیلیکلر و یوللرده ایشلشنی آرزولریگه یېتیشیشدهگی اساسی توسیق دیب بیلهدی و شوندهی دیېدی: «داکتر بولیشنی خواهلهی من. اگر یخشی ایش تاپسم بو ایشنی تشلهی من. قشاقلیک و ناچارلیکدن چیقیشنی آرزو قیلهمن، بیراق آغیر اقتصادی احوال آرزومگه توسقینلیک قیلماقده. بعضی آدملر اېسه بیزنی کمسیتیشهدی.»
شو بیلن بیرگه، ۱۶ یاشر ساحل، کابل شهرینینگ ده افغانان یشاوچیسی، عایلهسیگه اقتصادی یاردم بیریش اوچون ایشلهیاتگن اوسمیرلردن بیری دیر. او حاضر هم مکتبده اوقیدی، بیراق بو وضعیتنینگ دوام ایتیشی اونی تعلیم آلیشدن محروم قیلیشی ممکنلیگیدن خواطرده.
اونینگ ایتیشیچه: «مین ساعت ۱۰:۰۰ گه قدر مکتبده من، کېین ده افغانان گه کیلیب کیچگچه ایشلهی من. اگر ایشلهسم، درسدن قالهمن؛ ایشلمهسم اویده نان بولمهیدی. مین انجنیر بولیشنی خواهلهی من، بیراق اقتصادی احوال کورس گه باریشیمگه امکان بیرمهیدی.»
بالهلیکدن ایشلش، آرزولر گه ېته آلمسلیک، ناانیق کېلهجک و اقتصادی قیینچلیکلر بعضی اوسمیرلرنی تماکی محصولاتلریگه رجوع قوییشگه مجبور قیلگن.
۱۸ یاشر نیکمحمد کابل کوچهلریده ایشلاوچی اوسمیر، اونینگ ایتیشیچه، کېلهجککه امیدی بولمهی و آغیر محنت همده آغیر اقتصادی احوال سبب سگرت و ناس گه رجوع قویگن.
اونگه کوره: «اگر ایش و تیریکچیلیک یخشی بولسه، اقتصادی احوال هم یخشی بولسه، هېچ کیمگه سگرت، پودر و چرس چیکیش کېرهک بولمهیدی. سگرت و ناس هم چیکهمن – بولرنینگ بری آغریق و غمدن. سگرت چیکسم، ۱۰ دقیقه تینچلنهمن، کېین اېسه درد و غم باشلنهدی. سگرت و ناسنی سکیز ییل آلدین چیکیشنی باشلهگن من، برچه دوستلریم هم ایش یامان بولسه، اویده غم-تشویش بولسه، مجبوراً چیکهدیگن بولیب قالیشهدی.»
او شوندهی دیېدی: « تورت ییل دیر کی زیکار ییگنیم، ایکی ییل تابلیت، بونی ییگهنینگده اۉزینگیزنی یخشی، دمراست، تینچ حس قیلهسن. اگر ییمهسم مثلاً ماشینه اوتهیاتگن بولسه توختهتیب و قفاقلهی من. بیراق ییگنیمده یخشی باله بولیب قالهمن.»
شو بیلن بیرگه، اقتصادی بیلرمانلرنینگ فکریچه، اوسمیرلرنینگ نارسمی ایشلر بیلن شغللنیشی قشاقلیکنی آشیریشی و اقتصادی اوسیشنی کمهیتیریشی ممکن. اولر تأکیدلشیچه، تعلیم، کسب-هنر اورگهتیش و کیچیک بیزنسلرنی قۉللب-قوتلشگه سرمایه کیریتیش اقتصادی و اجتماعی احوالنی یخشیلشگه یاردم بیرهدی.
اقتصادی بیلرمان عبدالظهور مدبرنینگ ایتیشیچه: «تعلیم گه اعتبار بیریلمسلیگی و رسمی ایش امکانیتلرینینگ یوقلیگی قشاقلیکنی آشیرهدی، اقتصادی اوسیشنی پسهیتیرهدی، قیسقه مدتلی و اوزاق مدتلی تعلیم دورهلرینی اوتکزیش، برقرار ایش امکانیتلرینی یرهتیش، کیچیک بیزنسلرنی قۉللب-قوتلش و یاشلر گه کسب-هنر اورگهتیش – بولر مملکتنینگ اقتصادی و اجتماعی احوالینی یخشیلشی و آخر-عاقبت ملی اقتصادیات فایدهسیگه خذمت قیلیشی ممکن.»
شو بیلن بیرگه، تعلیم و تربیه بوییچه بیلرمان سیدجمالالدین سلیمانی گه کوره، بالهلیک و اوسمیرلیک دوریده ایشلش تعلیم و عقلی رواجلنیشدن چیتده قالیشگه سبب بولهدی، بو اېسه بالهلر و جمعیت کېلهجگیگه جدی و قاپلب بولمهیدیگن ضر یېتکزهدی.
اونینگ فکریچه، بالهلر و اوسمیرلرنی تعلیم و کسب-هنر بیلن تأمینلهگن مملکت دایمی اقتصادی ترقیات گه قول تاپیشی ممکن.
او شوندهی دیېدی: «بیر مملکت فقط شونده اقتصادی اوسیش و فراوانلیککه ایریشیشی ممکن کی، اونینگ تیهنچی یاشلر و اولراق بالهلر – توغری تعلیم، علم رواجلنیش و کسب-هنر اورگهتیش یولیده بولسین. اگر بالهلر اوچون مناسب تعلیم تأمینلنمسه، نتیجهده کتتهلیگیده کونیکمهلر کمیهدی، ایجادکارلیک یوقالهدی و شخصی قابلیتلر ضعیفلشهدی.»
روانشناسلرنینگ ایتیشیچه، بالهلرنینگ ایشلشی فقط اقتصادی مسئله اېمس؛ اولرنینگ روحی، حسی و خلق-اطواریگه چقور تأثیر کورستهدی.
روانشناس شرفالدین اعظمی گه کوره، بعضی بالهلر کېلهجکده تجاوزکارلیک، هجومکار خُلق-اطوار اۉزینی یالغیز حس قیلیش و جمعیتدن اوزاقلشیش کبی معمالر گه دوچ کیلهدی.
اونینگ ایتیشیچه: «بالهلیکدن ایشلشگه مجبور بولگن بالهلر کتتهلیکده روحی و خلق-اطواری بوزیلیشلر گه دوچ کېلهدی. بو معمالر گه دایمی تشویش و چرچاق، توشکونلیک و امیدسیزلیک حسی، اۉز-اوزیده ایشانچنینگ پسهیشی و باشقهلر گه نسبتن ایشانچسیزلیک کیرهدی.»
شو بیلن بیرگه، اسلام امیرلیگی ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سمیعالله ابراهیمی سلاموطندار بیلن صحبتده ایتیشیچه، بو وزیرلیک مملکتدهگی ایشلاوچی یاشلر اوچون ایش و تعلیم امکانیتلرینی یرهتیشگه قرهتیلگن دستورلرنی عملگه آشیرماقده.
او شوندهی دیېدی: «اوشبو استراتیژیده ایش شرایطلرینی یخشیلش و ایش امکانیتلرینی یرهتیش اوچون ایچکی و تشقی همکارلیک کوزده توتیلگن. جملهدن ملی کنفرانسلر اوتکزیش، چېکه حدودلردهگی عیاللرنی کسب-هنر بیلن تأمینلشگه حرکت قیلیش، یاشلرنی بازار اوچون تیارلش مقصدیده کسب-هنر و تخنیک تعلیم مرکزلرینی فعالیت گه کیریتیش، افغان ایشچی کوچینی یوباریش بوییچه قطر بیلن کیلیشوولر، شونینگدیک، ادارهلر و کمپنیهلردهگی ایشچیلر حقوقلری و امتیازلرینی نظارت قیلیش کیرهدی.»
شو بیلن بیرگه، قویاش ۱۴۰۴-ییلده بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ بالهلر ایشیگه قرشی خلقارا کونی بیلن معلوماتی گه کوره، افغانستان همده باشقه مملکتلرنی حساب گه آلگنده، دنیا بویلب تخمیناً ۱۶۰ میلیون باله ایشلهیاتگنی، بو اېسه اولرنی تعلیمدن محروم قیلیش و فراوانلیک همده کیلهجگیگه تهدید سالیشینی کورستهدی. شونینگدیک، بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ انسان سیورلیک یاردملرینی هماهنگ قیلیش ادارهسی (اوچا) افغانستانده ۱۹ فایز بالهلر ایش بیلن مصروف لیگینی بیلدیرگن.
