روحی توشکونلیک تعریفی
خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتینینگ تعریفی اساسیده، بو اېنگ کېنگ ترقهلگن روحی توشکونلیک بولیب اوزاق مدت دوامیده ذوقلنیشنی قولدن بیریش و جاذبهلی فعالیتلر گه قیزیقیش معناسینی بیرهدی. توشکونلیک، انسانلرنینگ تویغولری، فکرلری، حرکتلری و کوندهلیک فعالیتی گه تأثیر قیلهدی. بو توشکونلیک، غم و دایمی قیغو، سابق فعالیتلر گه قیزیقمسلیک، قوت کمهیشی، یخشی اوخلهی آلمسلیک و اشتهاسیزلیک همده قرار قبول قیله آلمسلیکلر گه سبب بولهدی. روحی توشکونلیک انسانلرنینگ شخصی حیاتی و اجتماعی مناسبتی گه تأثیر قیلهدی. روحی توشکونلیک بیلگیلری شو درجه ده کوچهیشی ممکن – آدم حتا اۉزیگه ضرر یېتکزیش گه ماییللیک تاپیشی ممکن.
مسئله بیانی
سۉنگی ییللرده، افغانستانده اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شرایط کتته اۉزگریشلر گه دوچ بولگن، بو اېسه عیاللرنی ېنهده جدی عامللر و سیناولر بیلن یوزمه-یوز قیلگن. عیاللر حقوقلری و ایرکینلیکلریگه قوییلگن چېکلاولر، ایشسیزلیک، روانشناسلیک یاردم خذمتلریگه یېترلیچه کیریش امکانی یوقلیگی، قشاقلیک، اجتماعی اجرهلیش، کمسیتیش، عایلهوی و اجتماعی زورهوانلیک – بولرنینگ برچهسی روحی سلامتلیک اینیقسه عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیک درجهسینینگ آرتیشیگه سبب بولووچی عامللر حسابلنهدی.
بوندهی شرایطده، عیاللر آرهسیده اېنگ کېنگ ترقهلگن روحی توشکونلیکلردن بیری بولگن توشکونلیک درجهسینی انیقلش و تحلیل قیلیش ضرور بولیب قالماقده. افغانستان عیاللرینینگ روحی حالتی بوییچه انیق و علمی معلوماتلرنینگ یوقلیگی اېسه بو مسئلهنینگ سیاست یوریتووچیلر، ساغلیقنی سقلش و فقرالیک جمعیتی تشکیلاتلری همده عامهوی اخبارات واسطهلری اعتباریدن چیتده قالیشیگه آلیب کېلگن. نتیجهده جمعیت مقیاسیده اوشبو معمانی کمهیتیریش گه قرهتیلگن عملی ییچیملر ایشلب چیقیلمهی و حیات گه تطبیق اېتیلمهگن.
شونی اوچون، سلام افغانستان یېتکرمه موسسهسی (سلاموطندار رادیوسی) مملکت ۲۶ ولایتیده میدانی اۉتکزگن سوراویده ۴۰۱ عیالنینگ روحی احوالینی اورگهنیب و افغانستانده خاتین-قیزلر اورتهسیدهگی روحی توشکونلیکدن انیق و علمی تصویر تقدیم اېتیش گه حرکت قیلگن. بو سوراونینگ نتیجهسی اساسیده، سوراو گه قتنشگن عیاللرنینگ یریمی اورته روحی توشکونلیک بیلن دوچ؛ بو افغانستانده عیاللرنینگ روحی سلامتلیگی اوچون جدی خطر سنلهدی.
بو معلوماتلرنینگ انیق تحلیلی، یاش، عایلهوی حالت، معلومات درجهسی، بندلیک، یشش توری، کونلیک قوت درجهسی، اویقو صفتی، دقت جمعلش، خوفسیزلیک حسی و کېلهجککه بولگن قرهش کبی اۉزگرووچیلرنی حساب گه آلگن حالده، حکومت ادارهلری، ساغلیقنی سقلش تشکیلاتلری، عامهوی اخبارات واسطهلری و فقرالیک جمعیتی اوچون عیاللرنینگ روحی حالتینی یخشیلشگه قرهتیلگن ېنهده مقصدلی چارهلرنی ایشلب چیقیش و عملگه آشیریشده یاردم بیریشی ممکن.
تدقیقات تاریخی
افغانستاندهگی عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیک موضوعسی ملی و خلقارا نهادلرنینگ اساسی اعتبار قرهتیشیگه ایلنگن. مملکتدهگی عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیک درجهسی حقیده رسمی معلومات ترقهلمهگن. تورلی تدقیقاتلر شونی کورستهدی که، افغانستاندهگی عیاللرنینگ روحی توشکونلیککه چلنیش درجهسی جهان اورتچه کورستکیچیدن انچه یوقاری.
بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ بالهلرنی قۉللب-قوتلش صندیغی، خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتی، خلقارا آزیق-آوقت دستوری، بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ آزیق-آوقت و ایکینچیلیک دستوری و بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی جمعیت صندیغی، قۉشمه گزارشلری، میلادی ۲۰۲۳-ییل، اپریل آییدن جون آیی گه قدر، قریب ۷۰ فایز عیاللر اضطراب، روحی توشکونلیک و اجتماعی معمالر گه دوچ بولگنینی کورستهدی.
افغانستان ایپدمیولوژیک مطالعهلر مرکزی: (ACES) میلادی ۲۰۲۳-ییل مطالعهسی اساسیده، افغانستانلیک ۸۰.۴ فایز عیاللر شهر حدودلریده روحی توشکونلیکنی تجربه قیلگن و ۸۱ فایزی اېنگ آزدن قتیق اضطرابدن عذاب چېکماقدهلر.
تدقیقات غایهلری
افغانستانده عیاللر اورتهسیده روحی توشکونلیک میزانینی اورگهنیش؛
افغانستانده عیاللر اورتهسیده روحی توشکونلیکنینگ یوزهگه کېلیشیگه تأثیر قیلووچی اساسی عامللرنی انیقلش؛
افغان عیاللری آرهسیده روحی توشکونلیک آلدینی آلیش و اونی کمهیتیریش بوییچه تکلیف اېتیلهیاتگن یېچیملر؛
افغان عیاللری حیاتیده روحی توشکونلیکنینگ اجتماعی، عایلهوی و شخصی عاقبتلرینی تحلیل قیلیش؛
روحی سلامتلیک خذمتلریدن فایدهلنیش توسیقلرینی انیقلش و آست قورمه ترقیاتی یېچیملر تکلیف اېتیلیشی؛
تدقیقات سوراقلری
قندهی عامللر عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیک آرتیشیگه سبب بولماقده؟
روحی توشکونلیک آرتیشی عیاللر و جامعه اوچون قندهی یامان عاقبتلری بولیشی ممکن؟
عیاللرده کېلهجک اوچون امید و موفقیت بار می؟
عیاللر اجتماعی فعالیتلرده اشتراک اېتیش گه قیزیقهدیمی؟
عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیکنی کمهیتیریش و روحی سلامتلیکنی یخشیلش اوچون قندهی یېچیملر تکلیف قیلینیشی ممکن؟
تدقیقات توری
بو تدقیقات، آماری و میدانی شکلده اۉتکزیلگن.
آماری جامعه
افغانستان ۲۶ ولایتیده ۱۵ دن ۴۰ یاشردن یوقاری عیاللر.
تحلیل اصولی
اوشبو تدیقات آماری و صفتلی بولگنی سببلی، معلوماتلر سوراو نامه آرقهلی ییغیلگن و (SPSS) دستوری یاردمیده تحلیل قیلینگن.
تدقیقات باشلنیشی و توگهشی
بو تدقیقات بیش آی ایچیده (میلادی ۲۰۲۴-ییل، بیرینچی نومبر دن ۲۰۲۵-ییل، بیرینچی اپریل گه قدر) اۉتکزیلیب و معلوماتلری تحلیل و تېکشیریلگن.
تدقیقات چېکلاولری و قیینچیلیکلری
مقصدلی گروهلر بیلن علاقه اورنهتیش یا که ضرور معلوماتلرنی ییغیشدهگی چېکلاولر؛
موجود بولگن تابو یا که مدنی نازکلیکلر معلومات ییغیش گه تأثیر کورسهتیشی ممکن؛
برق کېسیلیشی، انترنت ضعیفلیگی و تخنیکی باشقه معمالر تدقیقات جریانیگه خَلقیت بیرگن؛
گزارش تفصیلاتی
سلاموطندار عیاللرنینگ روحی احوالینی تېکشیریش اوچون افغانستان ۲۶ ولایتیده ۴۰۱ عیال اورتهسیده توشکونلیک (افسرده) رقمینی تېکشیرگن. سوراو گه اشتراک اېتگن ۴۰۱ عیالدن ۱۹۹ نفری – ۴۹.۶۷ فایزنی تشکیل بیرهدی اورته توشکونلیک و باشقه ۲۰۲ نفری ۵۰.۳۳ فایزنی تشکیل بیرهدی، روحی سلامتلیکّه ایگه دیر.
بو سوراو افغانستان ۲۶ ولایتیده اۉتکزیلگن، کابل ۲۰.۷ فایز اشتراکچی بیلن بیرینچی اورینده، هرات ۱۱.۴ فایز اشتراکچی بیلن ایکینچی اورینده، فاریاب ۱۰.۲ فایز اشتراکچی بیلن اوچینچی اورینده، بلخ ۶.۹ فایز اشتراکچی بیلن تورتینچی اورینده، شونینگدیک پروان و دایکندی ۰.۷ فایز اشتراکچی بیلن اېنگ آخرده قرار تاپگنلر.
اوشبو سوراوده، ایش شرایطی نقطهی نظریدن ۶۳.۶ فایز عیاللر ایشسیز و ۳۶.۴ فایز ایش گه ایگه دیر.
سوراو گه اشتراک اېتگنلر تورلی یاشده بولگن، ۵۰.۴ فایزی ۲۰ دن ۲۵ یاشر، ۲۴.۷ فایزی ۲۵ دن ۳۵ یاشر، ۲۱.۲ فایزی ۱۵ دن ۲۰ یاشر، ۲.۷ فایزی ۳۵ دن ۴۰ یاشر و باشقه بیر فایزی هم ۴۰ یاشردن یوقاری بولگن.
تعلیم نقطهی نظردن، ۴۰.۶ فایزی لیسانس، ۳۱.۴ فایزی ۱۲-صنفدن فارغ، ۲۰.۷ فایزی ۱۴-صنفدن فارغ، ۴.۷ فایزی سوادسیزلیک و ۲.۵ فایزی ماستر بولگنلر.
مدنی حالت نقطهی نظردن۷ ۶۴.۶ فایزی بویداق، ۲۵.۷ فایزی اویلی، ۸.۷ فایزی اونشتیریلگن و باشقه بیر فایزی اجرهشگن.
حیات توری گه قرهگنده، ۹۳.۵ فایزی شهرلیک و ۶.۵ فایزی قیشلاقلیک دیر.
کوندهلیک ایشلر گه عیاللرنینگ قیزیقیش میزانی، ۴۵.۴ فایزی کوندهلیک ایشلر گه اونچهلیک قیزیقمسلیک، ۴۵.۱ فایزی کوپراق قیزیقیش و ۹.۵ فایزی اصلا قیزیقمهیدی.
کوندهلیکده عیاللرنینگ قوت میزانی گه قرهگنده، ۴۷.۶ فایزی کمقوت، ۳۸.۲ فایزی قوتلیراق، ۹.۰ فایزی کوپ قوتلی و ۵.۲ فایزی اصلا قوتلری یوق.
دوستلرنی کوریش و اجتماعی فعالیتلرده اشتراک اېتیش اوچون ذوقلنیش حقیده، ۷۲.۸ فایزی ذوقلنهدی و ۲۷.۲ فایزی ذوقلنمهیدی.
کونلیک قرار قبول قیلیشده دقتنی جمعلش قابلیتی حقیده، ۴۶.۱ فایزی کمدقت، ۲۶.۷ فایزی دقتلیراق، ۱۴.۷ فایزی اصلا دقتلری یوق و ۱۲.۵ فایزی کونلیک قرار قبول قیلیش جریانیده اۉزگرمهگن.
عایله جمعده حس-تویغو حقیده، ۳۹.۹ فایز عیاللر خورسندلیک حس قیلیشی، ۳۹.۲ فایز خاص حسلری یوقلیگی و ۲۰.۹ فایزی اضطرابلی حسلری بارلیگینی اېتگن.
اویقو توری حقیده، ۳۱.۹ فایز عیاللر بعضن اویقولریده قیینچیلیک بارلیگی، ۳۰.۲ فایز چقور و ییترلی اویقو، ۲۲.۲ فایز قیینچیلیک بیلن اویقولشلری و ۱۵.۷ فایزی قرارسیزلیک حسلری بارلیگینی معلوم قیلگن.
اشتها میزانی نقطهی نظردن، ۳۵.۹ فایز عیاللر آوقتلنیش گه آزراق مایل بولیش، ۳۳.۴ فایزی ثابت اشتهالری بارلیگی، ۱۷.۰ فایزی دایمی آوقتلنیش گه مایل اېکنلری و ۱۳.۷ فایزی حددن تشقری یا که حددن کم آوقتلنهدیلر.
اۉزیگه بها بیریش میزانی نقطهی نظردن، ۵۶.۶ فایز عیاللر اۉزلرینی سیوهدی، ۳۲.۷ فایزی اۉزینی قدرسیز حس قیلهدی و ۱۰.۷ فایزی اۉزینی بیمقصد یا که بوش حس قیلهدی.
کېلهجک حقیدهگی حس-تویغولر بیلن باغلیق روشده، ۴۵.۹ فایز عیاللر کېلهجکدن خواطرده، ۳۰.۷ فایزده امید بار، ۱۱.۷ فایز آزگینه امیدوار و ۱۱.۷ فایز بوتونلی امیدسیز اېکنلرینی بیلدیرگن.
دمآلیش یا که اویین-کولگو فعالیتلر گه وقت اجرهتیش نقطهی نظردن، ۳۹.۹ فایز عیاللر بعضن وقت اجرهتهدی، ۳۲.۷ فایز جوده کم، ۱۴.۷ فایز منتظم روشده و ۱۲.۷ فایز اېسه عمومن وقت اجرهتمهیدی.
ایش فعالیتی و نتیجهلریدن ممنونلیک همده موفقیت حسی نقطهی نظردن، ۴۸.۱ فایز عیاللر بعضیده اوزینی موفقیتلی حس قیلهدی، ۲۳.۷ فایز جوده موفقیتلی دیب حسابلهیدی، ۲۲.۴ فایز اساسن ناراضیلیک بیلدیرهدی و ۵.۷ فایز تولیق ناراضیدیر.
حیات معناسیزدیک توییلگنمی و کېلهجک اوچون هېچ قندهی مقصد سیزیلمهگنمی دیگن سوال گه، ۶۲.۳ فایز عیاللر کېلهجک اوچون هېچ قندهی مقصدیم یوق دیب جواب بیرگن، ۳۷.۷ فایز اېسه کېلهجک اوچون مقصدیم بار دیگن.
باشقهلر بیلن ملاقاتده اۉزینی قولی و خوفسیز حس قیلیش بارهسیده، ۳۶.۲ فایز عیاللر بعضیده اۉزینی خوفسیز حس قیلمهیدی، ۲۸.۴ فایز اۉزینی قولی حس قیلهدی، ۱۹.۷ فایز دایم اۉزینی ایرکین حس قیلهدی و ۱۵.۷ فایز اېسه تشویشلی یا که خواطرده بولهدی.
اۉزیگه ضرر یېتکزیش حقیده اویلهگنلیک حالتی بوییچه، ۴۸.۶ فایز عیاللر هېچ قچان بو حقده اویلمهگن، ۳۱.۲ فایز بعضیده بو فکر گه کېلگن و ۲۰.۲ فایز اۉزیگه ضرر یېتکزیشنی جدی اویلهگنینی بیلدیرگن.
روانشناس یا که مصلحتچیدن یاردم سورهش حقیده اویلهگنلیک بارهسیده، ۳۸.۷ فایز عیاللر یاردم ایزلهیاتگنینی، ۳۶.۹ فایز بو حقده اویلهگنینی، ۱۳.۲ فایز اېسه اۉزینی یاردمگه محتاج دیب حسابلهمسلیگینی و ۱۱.۲ فایز هېچ قچان مصلحت آلیش حقیده اویلمهگنینی بیلدیرگن.
افغانستاندهگی عیاللر آرهسیده روحی توشکونلیک درجهسینی کمهیتیریش اوچون تکلیفلر
روحی توشکونلیک درجهسینی کمهیتیریش اوچون قوییدهگی تکلیفلر حکومت، ساغلیقنی سقلش ادارهلری و یېتکرمهلر گه تقدیم اېتیلهدی.
توصیه قیلینهدی، حکومت وکیللری روحی دوالش خذمتلری، تعلیم و خبردارلیک آشیریش مرکزلرینی تشکیل اېتیش، اجتماعی قۉللب-قوتلشنی کوچهیتیریش همده عیاللرنینگ اقتصادی امکانیتلرینی آشیریش آرقهلی عیاللر اورتهسیده روحی توشکونلیک درجهسینی کمهیتیریش بوییچه چاره-تدبیرلر آلیب بارسین.
ساغلیقنی سقلش ادارهلری حیات کونیکمهلرینی اورگهتیش، زورهوانلیککه قرشی کورهشیش بوییچه تعلیم بیریش، زمانهوی دوالش اصوللریدن فایدهلنیش و عیاللرنینگ جسمانی ساغلیغینی قۉللب-قوتلش آرقهلی عیاللر آرهسیدهگی روحی توشکونلیک درجهسینی کمهیتیریشی ممکن.
یېتکرمهلر، عیاللرنینگ حقوقلری حقیده خبردارلیکنی آشیریش و قۉللب-قوتلش کمپنیهلرینی تشکیل اېتیش آرقهلی عیاللر آرهسیدهگی روحی توشکونلیک درجهسینی سیزیلرلی درجهده کمهیتیریشی ممکن.
