ایران و پاکستاندن حجتسیز مهاجرلرنی مجبوری شکلده چیقریش جریانی کوچهیگنیدن سۉنگ، اسلام امیرلیگی اقتصادی اورین باسرلیگی قویایش ۱۴۰۴-ییل، ۱-ثور کونی، سپینبولدک تومنیده چیقریب یوباریلگن مهاجرلر بیلن اوچرهشووده، اولر اوچون ایش امکانیتلری و ضرور چارهلر یرهتیلیشینی معلوم قیلگن.
بو بارهده سلاموطندارنینگ ایران و پاکستاندن چیقریلگن ۱۳ ولایتدهگی ۳۴ نفر یاش بیلن اوتکزگن صحبتلریدن آلینگن معلوماتلر گه کوره، قریب آلتی آی اوتگن بولیشیگه قرهمی، بو یاشلرنینگ برچهسی هنوز ایشسیز بولیب، ناانیقلیک و آغیر شرایطده حیات کیچیرماقده.
صحبت قیلگن یاشلر آرهسیدن ۳۲ نفری قیشاقلیکدن قوتیلیش و یخشیراق کېلهجک قوریش امیدیده ایران و پاکستان گه باریب، اولردن ۱۶ نفری توزوم اۉزگرگنیدن کېین مهاجر بولیشگه قرار قیلگن اېدی.
بو یاشلرنینگ ایتیشیچه، اولر فقط غربتده آرزولریگه ایریشه آلمهگن، بلکه اېندی مجبوراً وطن گه قیتریلگنیدن سۉنگ، چارهسیزلیک و اولگیدن هم آغیرراق احوالده قالگنلر.
۲۸ یاشر ضیاالرحمان ۱۲ ییل دوامیده پاکستانده مهاجر بولیب یشهگن، ایشسیزلیک و حیات اوچون ضرور شرایطلرنینگ یوقلیگی حقیده شوندهی دیېدی: «بیز مجبوراً چیقریب یوباریلدیک، حاضر ایشسیز میز و بیز اوچون هېچ قندهی ایش امکانیتی یرهتیلمهگن. شونینگدیک، حیات اوچون ضرور شرایطلر گه هم ایگه اېمسمیز. حیاتیمیزنی دوام اېتیریشده جوده کوپ معمالر گه دوچ کیلهیپمیز – اقتصادی قیینچلیکلریمیز جوده کوپ، حتا که عایلهمیزنینگ اېنگ عادی احتیاجلرینی هم قاندیره آلمهیپمیز.»
۲۸ یاشر شیراحمد، بیش کیشیلیک عایلهسینینگ باقووچیسی بولیب، ۱۲ ییل ایرانده یشهگنیدن کېین افغانستان گه قیتگن. او هم حاضر ناانیقلیکده قالگنی حقیده شوندهی دیېدی: «وطنیمیز گه قیتگندن بیری ایش ایزلهیپمن، اما هېچ نرسه تاپالمهدیک. مین بیش کیشیلیک عایلهنینگ باقووچیسی بولیب، عایلهمنی باقیش اوچون هېچ قندهی ایش ریجهم یوق.»
شو بیلن بیرگه، سرپللیک ۲۶ یاشر نبیله نادری، بیر آی آلدین مجبوراً ایراندن چیقریلگنینی ایتیب حاضر تولیق ایشسیزلیک و چارهسیزلیک حالتده اېکنینی، کېلهجک اوچون هېچ قندهی ریجه یا که مقصد گه ایگه اېمسلیگینی بیلدیرهدی.
او شوندهی دیېدی: «بو ییرده انگیزهنی هېچ معناسی یوق هېچ کیمنینگ افغانستانده انگیزهسی بولمهیدی بلکه مجبوراً کیلهدی. بیز حلی بو محیط گه ماسلشه آلمهدیک. انگیزه دیگنی کېلهجگینگنی قوریش اوچون حرکت قیله آلیش دیر. چیت ایل گه چیقگنینگده اېسه خیالینگ تینچ بولهدی. بیز افغانستانده یشش اوچون هم یخشی حس قیلمهیمیز. اگر کېلهجک اوچون ریجهم بولسه، او چیت ایل ده. عموماً آلگنده، بیز جمعیتده هېچ قندهی اورین ایگلمهیمیز.»
شو بیلن بیرگه، بامیانلیک ۲۳ یاشر صدف، ایراندن چیقریلگن و اوچ آی آلدین وطن گه قیتگن، مقصدلریگه یېتیش یولی – مملکتدن قاچیش و قیته مهاجرلیک قیلیش دیېدی.
اونینگ ایتیشیچه، حاضر نه ایشی بار و نه یارقین کېلهجکه امیدی: «راستینی ایتسم، اۉزیمنی بیقدر حس قیلهمن – نه ایش بار نه کېلهجک اوچون امید. توغریسی، امیدیم یوق، هېچ قندهی ریجهم هم یوق، چونکه شرایط یوق. مینینگ یگانه مقصدیم مملکتدن قاچیش دیر.»
میزبان دولتلر میلادی ۲۰۲۳-ییل اکتوبر آییدن باشلب حجتسیز مهاجرلرنی چیقریشنی باشلهدیلر. بیراق، بو جریان دوامیده ییللر دوامیده اوشبو مملکتلرده یشب کیلگن حتا اوقیش یا که یشش رخصتنامهسیگه ایگه بولگن مهاجرلر هم مجبوراً چیقریب یوباریلگن. بو یاشلر اېسه ناانیق کېلهجک و یشش اوچون مناسب باشپنه یوقلیگیدن شکایت قیلماقدهلر.
بادغیسلیک ۲۸ یاشر پروین ایراندن چیقریلگن، یشش اوچون مناسب جای یوقلیگی حقیده شوندهی دیېدی: «حاضر جوده کوپ معمالر بیلن یشهیپمیز. قلعهنو گه کیلگنیمیزده بیر نیچه کون قرینداشلر اوییده قالدیک، لېکن آدملر سانی کوپهیگنی اوچون بیر سراینی اجاره گه آلدیک. حتا اوی اجارهسینی تولشگه هم قوربیمیز یېتمسدی.»
شو بیلن بیرگه، لغمان ولایتی یشاوچیسی ۲۰ یاشر امید، مملکتده یخشیراق کېلهجک یوقلیگی بیلن بیرگه، یشش اوچون باشپنه و ضرور شرایطلرنینگ هم یوقلیگیدن اذیت چیکماقده و شوندهی دیېدی: «بیزده یشش اوچون مناسب جای یوق جوده یامان شرایطدهگی اجاره گه آلینگن اویده یشهیپمیز. شونینگدیک، بیزده تازه ایچیملیک سووی و برق تأمیناتی هم یوق.»
باشقه تاماندن، انسان حقلری بوییچه بیلرمانلر، خصوصاً یاشلرنی مجبوراً چیقریش انسان حقلرینینگ آچیق-آیدین بوزیلیشی ایکنینی بیلدیرهدیلر و خلقارا حجتلرگه تیهنیب، مجبوراً چیقریشنی درحال توختهتیش همده یاشلر اوچون اساسی امکانیتلر و ایش شرایطلرینی یرهتیشنی طلب قیلماقدهلر.
انسان حقلری بیلرمانی نوراحمد خالدی بوتوغریده شوندهی دیېدی: «یاشلر خصوصاً مملکتده مهم اهمیت گه ایگه بولگن شخصلر مجبوراً چیقریلیشی بیر قطار جدی بوزیلیشلر و عاقبتلر گه آلیب کیلهدی، مجبوراً قیتریلمسلیک پرینشیپ ۱۹۵۱- ییلگی کنوانسیوننینگ ۳-مادهسیگه موافق مهاجرلرنینگ اساسی حقوقی بوزیلهدی. عدالت گه ایریشیش و سود گه مراجعت قیلیش حقوقی همده شخصی ایرکینلیک بوزیلهدی، عایله حقوقی و شخصی حیاتنی سقلش بوزیلهدی، عایلهلر و اولرنینگ فرزندلری مجبوراً اجرهتیلیشی شخصی و عایلهوی حقوقلرنی بوزهدی.»
شو بیلن بیرگه، مهاجرلیک مسئلهلری بوییچه بیلرمان عبدالحمید جلیلی، قوشنی مملکتلردن یاشلرنی مجبوراً چیقریشنی تقیقلش گه اورغو بیریب، ایش امکانیتلرینینگ یوقلیگی، حیاتدهگی موفقیتسیزلیک حسی، شونینگدیک، خواطر و روحی بوزیلیشلر چیقریلگن مهاجرلر دوچ کیلهدیگن اېنگ اساسی معمالر ایکنینی بیلدیرهدی.
او شوندهی دیېدی: «بو یاشلرنینگ اقتصادی کېلهجکه نسبتن ایشانچسیزلیگی موجود. ایکینچیدن اولر اجتماعی جهتدن هم باسیم آستیده؛ آدملر اولرنی موفقیتسیز دیب اویلهیدی – بیر مرته کیتیب قیتگنلیکلری سببلی. بو اولرنینگ امیدینی یوق قیلهدی و اوستیگه اوستک اجتماعی باسیم یوزه گه کیلهدی. اوچینچی نقطه – شو جمعیتده خوفسیزلیکه عاید خوف موجود؛ اولرنینگ آلدینگی فعالیتلری یا که مجبوراً قیتریلگنلیکلری سببلی، اولر حکومت تامانیدن معما یوزه گه کیلیشی ممکن دیب حس قیلهدیلر. بو جریان اولرنینگ آرقهسیده کوپلب سواللر قالدیرهدی و اولر جواب بیریشلرینی کوتیشهدی. شو سببلی یاشلر جوده آغیر حالتده و اولر اوستیده اجتماعی باسیم موجود.»
برچهسی بیلن، اقتصادی مسئلهلر بیلرمانی محمدعیسا مبارز، چیقریلگن یاشلر اوچون ایش امکانیتلرینی یرهتیشنی محنت و اجتماعی ایشلر وزیرلیگینینگ اساسی وظیفهلریدن بیری دیب حسابلهیدی و بو بارهده خصوصی کمپنیهلر تامانیدن سرمایه کیریتیشنی هم علیحده تأکیدلهیدی.
اونینگ ایتیشیچه: «حاضرگچه اولر اوچون هېچ قندهی کېلهجک یرهتیلمهگن، ایش امکانیتی یا که ایشلش قابلیتی بولسه هم، بونینگ اوچون شرایط و مسئولیت یرهتیلیشی کېرهک اېدی، لېکن حاضرگچه بو عملگه آشیریلمهگن. شو سببلی حکومت مقابل چارهلرنی ایشلب چیقیشی لازم. خصوصی کمپنیهلر، شونینگدیک، افغانستانده فعالیت یوریتهیاتگن ایشلب چیقریش کارخانهلری اوشبو یاشلر بیلن ایش ساحهسیده همکارلیک قیلیشی کېرهک. ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی تجربه یا که ملَکه گه ایگه بولمهگن شخصلر گه قیسقه مدتلی کورسلر تشکیل ایتیشی ممکن، اقتصادیات، صناعت و سودا وزیرلیکلری اېسه ایشلب چیقریش و سرمایه ساحهلریده ایشلهیاتگن شخصلرنی اولر بیلن باغلشی لازم.»
برچهسی بیلن، عیال حقلری فعالی مژده عزیزی، مجبوری چیقریلگن عیاللر قۉللب-قوتلنیشی گه تأکیدلب ایتیشیچه، مهاجرلر گه ایش امکانیتی یرهتیلیشی و اولر حمایت اېتیلیشی، حکومتنینگ اساسی وظیفهلریدن دیر.
او شوندهی دیېدی: «افسوس بیلن هردایم اېستکلر تیلگه آلینهدی، بیراق حکومت بوتوغریده ایشلشی کېرهک. ایش امکانیتلرینی کوپراق یرهتسین. یاشلر و عیاللرنی دولت سکتورلریده ایش بیلن تأمینلهسین. تا اولر وظیفه گه ایگه بولسهلر.»
بو بارهده، ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی مسئوللری بو وزیرلیکده چیت گه چیقریلگن یاشلرنی ایشگه جایلشتیریش مقصدیده کمیسیون توزیلگنینی و اولرنی رویخطدن اوتکزیش ایشلری باشلنگنینی معلوم قیلماقده. اولرنینگ ایتیشیچه، مجبوراً چیقریب یوباریلگن یاشلر گه وزیرلیکلرده استوارلیک بیریلهدی و اولر ایش بیلن تأمینلنهدیلر.
ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سمیعالله ابراهیمی سلاموطندار بیلن صحبتده شوندهی دیېدی: «افغانلرنینگ مجبوری روشده میزبان مملکتلردن چیقریلیشی باشلنگنیدن سۉنگ، اسلام امیرلیگی دیپورت قیلینگن مهاجرلرنینگ معمالرینی حل ایتیش اوچون کمیسیون توزدی. اوشبو کمیسیون ترکیبیده تورلی کمیتهلر فعالیت یوریتهدی، اولردن بیری ایشگه جایلشتیریش کمیتهسی دیر. بو کمیته گه محنت و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی رهبرلیک قیلهدی.»
شو بیلن بیرگه مهاجرلر وزیرلیگی مسئوللری گه کوره، میلادی ۲۰۲۳-ییل اکتوبر آییدن اوشبو قویاش ییلنینگ اسد آیی گه قدر پاکستاندن ۱۷۰.۳۲۷ عایله، ایراندن ۲۷۰.۱۵۳ عایله و تورکیهدن ۳۹۵ مینگ عایله مجبوراً قیتریلگن. شونینگدیک، بو مملکتلردن ۲.۳۶۶.۶۱۲ بویداق کیشی هم مجبوراً افغانستان گه قیتگنینی بیلدیریشگن.
مهاجرلر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی عبدالمطلب حقانی سلاموطندار بیلن صحبتده شوندهی دیېدی: «میلادی ۲۰۲۳-ییل اکتوبر آییدن باشلب پاکستان افغان مهاجرلرینی مجبوراً چیقریش جریانینی باشلهگنیدن بویان، جاری قویاش ییلنینگ اسد آیی گچه پاکستاندن ۱۷۰.۳۲۷ عایله، ایراندن ۲۷۰.۱۵۳ عایله و تورکیهدن ۳۹۵ مینگ عایله مجبوراً افغانتان گه قیتریلگن. شو بیلن بیر وقتده، قوشنی مملکتلردن بو مهاجرلرنینگ مجبوری چیقریلیشی بیلن باغلیق حالده، ۲۲ وزیرلیک و مستقل ادارهلر اشتراک ایتگن کمیسیون توزهلدی.»
تحلیلچیلرنینگ فکریچه، اقتصادی انقراضلر، سیاسی بیقرارلیک، اجتماعی عامللر و تعلیم امکانیتلرینینگ یېتیشمسلیگی – یاشلرنی مهاجرلیکه اوندهیاتگن اېنگ اساسی سببلر حسابلنهدی. اولرنینگ ایتیشیچه، افغانستاندهگی مهاجرلر انقراضی فقط ایچکی مسئله اېمس، بلکه خلقارا همکارلیکنی طلب قیلهدیگن جهانی معما هم دیر. تحلیلچیلر گه کوره، خوفسیزلیک و اقتصادی شرایطلرنی یخشیلش آرقهلی مهاجرلر تولقینینی کمهیتیریش ممکن.
