کنر یشاوچیسی زینب، ۱۰ ییلدن بیری عمکبچهسینینگ «جنایتی جزا»سینی تارتماقده. او ۱۸ یاشیده بولگنیده، عمکبچهسی اۉز قیشلاقلریده بیر جنجلده بیر کیشینی اولدیرگن. شوندن سۉنگ، ایکی عایله واسطهچیلرنینگ اشتراکیده زینبنی اوشبو حادثهنینگ قربانی قیلیش گه و اونی «بیردن» ده بیریش اوچون قرار قیلگنلر.
بیردن ده بیریش، افغانستان اهالیسی اورتهسیده قدیمدن موجود بولگن عرف-عادتلردن بیری دیر و او مملکتنینگ تورلی حدودلریده تورلیچه شکللرده اوچرهیدی. بو عادت اساساً محلی کینگش، جرگه یا که آقسقاللر ییغینلری تامانیدن عملگه آشیریلهدی. بیردن ده بیریش حالتی عادتده شونده یوز بیرهدی – اگر بیر افغان ایرکک باشقه بیر عایلهنینگ ایرکهگینی اولدیرسه یا که کیمنینگ دیر حقیگه جدی جنایت قیلسه، قصاص آلیشنینگ آلدینی آلیش مقصدیده جنایتچیلرنینگ عایلهسی اۉز قیزینی جبرلنگن عایلهدهگی ایرککه نکاح گه بیرهدی. بو معلومات «ویکی پیدیا»دن آلینگن.
زینب گه کوره، او تورموش گه چیقیشیدن آلدین آلتینچی صنف گچه اوقیگن، بیراق نکاحدن کېین همهسی اونینگ اوچون یکونلنگن. اونینگ ایتیشیچه، ایری عایلهسی اونی هېچ قچان اۉز عایلهسینینگ اعضاسی صفتیده قبول قیلمهگن و او حیاتیده جوده کوپ قیینیچلیکلرنی باشدن کیچیرگن.
او، حکایهسینی شوندهی بیان قیلهدی: «تورموش گه چیقگنیمدن کېین حیاتیم جوده آچیق بولدی. ایریم دایما مینگه، سینی مینگه تاوان صفتیده بیریشگن دیېدی. اونینگ عایلهسی هم مینگه یخشی مناسبتده اېمس؛ کوپ حاللرده مینی حقارت قیلیشهدی، یامان سۉزلر ایتیشهدی، عایلهده مینگه عموماً قدر بیریشمهیدی. اوقیشیم هم یریم قالدی. اېنگ آغریقلی تامانی شونده کی، ایریمنینگ عایلهسی مینی هېچ قچان عایله اعضاسی صفتیده قبول قیلمهگن.»
زینب گه کوره، او تورموش گه چیقهیاتگنده معماسینی هېچ کیم بیلن بولیشمهگن چونکه کیم اونینگ آوازینی ایشیتیشنی بیلمهگن.
لغمان یشاوچیسی هادیه، اوزینینگ سینگلیسیدن شونگه اوخشش حکایه قیلهدی. اونینگ ایتیشیچه، اونینگ کیچیک سینگیلیسی، «بیردن ده بیریش» صفتیده اکهسیگه بیریلگن. هادیه قوشیمچه قیلهدی، اکهسی باشقه بیر شخص بیلن جنجل قیلگن و اونی پیچاق بیلن اورگن، نتیجهده اوشه شخص کوما گه توشگن. اونینگ ایتیشیچه، دشمنچیلیکنی یکونلش مقصدیده، سینگلیسینی اوشه شخص تولیق ساغهیشیدن آلدین اونینگ کیلینگلیگی اوچون تعیینلشگن.
او شوندهی دیېدی: «بیرینچی کوندن باشلب، سینگلیم راضی اېمس اېدی؛ او توی قیلیشنی خواهلمس اېدی. اونی مجبورلیک و ظلم بیلن تورموش گه بیریشدی. حاضر هم سینگلیم بختلی اېمس. ایری عایلهسی و ایری اونگه یخشی مناسبتده اېمس. اونی حرمتسیزلیک قیلیشهدی، حقارت قیلیشهدی و دایما سین بیردن ده بیریلگن قیز سن دییشهدی.»
هادیهنینگ کوپهیتیریشیچه، او بیلمس اېدی کی بیردن ده بیریش حقوقی و قانونی جهتدن جنایت حسابلنهدی. اگر اولر بونگه قرشی تورسهلر بو نکاحنی آلدینی آلیش ممکن؟ «بیز دین عالملری حضوریگه باردیک، قیشلاق ملکی گه هم باردیک، سینگلیمنی بیردن ده بیرمسلیکلرینی سورهدیک. بیز راضی اېمسلیگیمیزنی ایتدیک، لېکن اولر قناعت قیلمهدی. اولر اگر قیزینگیزنی بیردن ده بیرسنگیز آرهلرینگیزدهگی اوروش توگهیدی دیېدیلر. اولر شوندهی دیېدیلر؛ قیز وقتی کیلگنده تورموش قورهدی. اېندی بیریلسین، دشمنچیلیک توگهسین و اکهسینینگ حیاتی سقلنسین. بیراق قیز اوچون نیچه کیشی اولمهسین. بیز قانون تامانیگه مراجعت قیلمهدیک، چونکه بیردن ده بیریش جنایت ایکنینی بیلمس اېدیک. خبردار اېمس اېدیک. اېندی رادیو و تلویزیون آرقهلی بیلدیکدن کېین جوده افسوس ده من. کاش اوشه وقتده بیلگنیمیزده بلکه سینگلیمنی قوتقریب قالردیک.»
حقوقشناسلرنینگ ایتیشیچه، قیزلرنی بیردن ده بیریش اصلیده بیر جنایتنی باشقه جنایتنی تولش مقصدیده صادر ایتیش حسابلنهدی. حقوقشناس عبدالشکور دادرسنینگ فکریچه، انسان مادی و معنوی جهتدن ارادهسی ایرکینلیگی گه ایگه بولیب، اونگه تجاوز قیلیش جنایت حسابلنهدی. او شوندهی دیېدی: «اگر بیز قیز اتهیلب، «بیردن ده» نامی آستیده بیر مدت دشمنچیلیکه و عداوت موجود بولگن شخص گه بیریلسه، و بو افسوس که جوده آرقهده قالگن جمعیتده صادر بولسه، بو حقیقتن هم انسانی جنایت دیر؛ بو انسانیت گه قرشی جنایت دیر. اوشبو عمل قانون دایرهسیده قتیق جزا گه ایگه بولیب، جنایت صفتیده کوریب چیقیلهدی.»
دین عالملری هم بیر انساننینگ گناهینی باشقهسیگه یوکلشنی ناتوغری عمل دیب بیلیشهدی. دین عالمی قطبالدین مجتهد گه کوره، اسلامی تمایل و سنتلر عیاللر گه علیحده حرمت بیلن قرهیدی و افغانستان جمعیتیده بیردن ده بیریش نامی آستیده عیاللر گه نسبتن عملگه آشیریلهدیگن ایشلر هېچ قندهی اسلامی یا که اخلاقی تصدیققه ایگه اېمس.»
او شوندهی دیېدی: «اسلام هېچ قچان عیاللرنی باشقه بیراونینگ گناهی اوچون بیردن ده بیریشنی معقوللمهیدی و بوندهی عمل نهفقط انسانی تمایللر گه ضد بلکه، قرآن اوگیتلر و پیغامبر حدیثلریگه هم قرشی. بعضی جمعیتلرده بوندهی عمل عنعنهوی یا که ناتوغری مدنیت صفتیده کورسهتیلیشی ممکن، بیراق حقیقتن هم دین نقطهی نظریدن هم عقلی جهتدن هم قبول قیلینمهیدی. قرآن دهگی عدالت تمایلی شوندهی: وَ لَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ اُخْرَی. هېچ بیر انسان باشقه بیراونینگ گناهینی اۉز زمهسیگه آلمهیدی.»
اسلام امیرلیگی امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی مسئوللرینینگ ایتیشیچه، اولرنینگ سعی-حرکتلری قیزلرنی بیردن ده بیریشنینگ آلدینی آلیش و جماعتچیلیکنی آگاه قیلیشگه قرهتیلگن. بو وزیرلیک سۉزلاوچیسی سیفالاسلام خیبر سلاموطندار بیلن صحبتده ایتیشیچه، حاضرگه قدر ۷۵۰۰ قیزلرنینگ بیردن ده بیریش و مجبوری تورموش گه چیقریش آلدی آلینگن. او شوندهی دیېدی: «امر معروف، نهی منکر و شکایتلرنی تینگلش وزیرلیگی، اسلام امیرلیگی حاکمیتنی قیته قولگه کیریتگنیدن بیری بوتون مملکت بویلب قیزلرنی بیردن ده بیریش یا که مجبوری نکاح حالتلری بوییچه ۷۵۰۰ ته حادثهنینگ آلدینی آلیب و شو ۷۵۰۰ سینگیلنینگ شریعت حقوقلرینی تأمینلهدی.»
قیزلرنی بیردن ده بیریش جدی اجتماعی معما بولیب، کوپلب قیینچلیکلر و ضررلر کیلتیرهدی. اگر اوشبو اساسی معمانینگ آلدینی آلیش اوچون آگاهلیک درجهسی آشیریلسه و تعلیم امکانیتلری کېنگهیتیریلسه، بو حادثهلرنی سیزیلرلی درجهده کمهیتیریش ممکن. تعلیم و معلومات بیریش عایلهلرنینگ فکرینی اوزگرتیریش و قیزلرنینگ حقوقلرنی حمایه قیلیش گه یاردم بیرهدی.
