ایران و اسرائیل آرهسیده سۉنگی کېسکینلیکلر آرتیدن، ایراندن افغانستانلیک مهاجرلرنینگ جبری شکلده چیقریش کوچهیگن و اولر آرهسیده عیاللر و بالهلر بو جریان قربانلریگه ایلنگن. سلاموطندار ایراندن قیتگن ۲۰ عیال بیلن صحبت قیلگن، اولرنینگ ۱۴ نفری چیقریلیش جریانیده زورهوانلیکنی تجربه قیلگنلر.
بو عیاللرنینگ برچهسی، کمسیتیش، نقد پوللری و باج آلیش بیلن روپهره بولگنلرینی اېتگن. اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیاللردن ۱۰ نفری بیلن قویاش ۱۴۰۴-ییل، ۱۷-سرطان مملکت گه قیتیش پیتیده اسلامقلعه چېگرهسیده صبحت قیلینگن و باشقه ۱۰ نفری بیلن کابلده ایران و پاکستاندن مهاجرلر کمپیده صحبت قیلینگن.
۲۱ یاشر رویا، اهالینی رویخط گه آلیش ورقهسی بار ایتیشیچه: «بوگون چېگره گه اېتیب کېلدیم؛ یولده تورلی قیینچیلیکلر بیلن روپهره بولدیم؛ حرمتسیزلیک قیلر اېدیلر؛ پول آلیشهدی؛ بار نرسهمیزنی تارتیب آلدیلر؛ اوی ایگهسی پولیمیزنی بیرمهدی.»
اهالینی رویخط گه آلیش ورقهسی، ایران دولتی تامانیدن چیتایل مهاجرلر اینیقسه افغانستانلیکلر گه بیریلهدیگن وقتینچهلیک کیملیک مدرک دیر. شو بیلن بیرگه، ایران رسمیلرینینگ معلوماتی اساسیده، افغانستان یشاوچیلری ناقانونی کېریش و یشش، اهالینی رویخط گه آلیش ورقهسینینگ وقتی توگهشی، اقتصادی و امنیتی ملاحظهلر سبب بو مملکتدن چیقریلماقده.
ایراندن جبری شکلده چیقریلگن عیاللردن باشقه بیری خانم موسوی، عاشورا کونیده ایران تکیهخانهلریدن بیریده بالهلری قییناقلنگنیدن حکایت قیلیب ایتیشیچه، ایران پولیسی و یشاوچیلری افغانستان اهالیسینی قییناقلب و «تروریست» اتهیدیلر.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «مستقیم مهاجرلر کمپی گه کېلدیک؛ ایران سرویسلریگه اولتیرگچ تروریستلر پردهلرنی تارتینگ دیب اېتر اېدیلر! نیگه بیز گه بوندهی دییر اېدیلر؟ مین شیعه بیر عیال من، حتا تکیهخانهلرده بیز بیلن یامان معامله قیلر اېدیلر و عاشورا کونی بالهلریم قولیدن اوشلب و اولرنی کلتکلشیب و چیقریب یوباردیلر و بیزنی مملکتیمیزدن چیقینگلر تروریست افغانلر دیب.»
مملکت گه قیتگن حاملهدار عیاللردن بیری نازنین گه کوره: «ایکی حاملهدار بیرگهمیزده اېدی بیریگه آکسیجن باغلنگن اېدی و کمپ بیزنی قبول قیلمهدی و موتر دربست قیلیش گه مجبور بولدیک؛ موتر ۱۶ میلیون تومان آلدی و چېگره گه یېتگچ بلدیه هر بیریمیزدن بیر میلیون تومان آلدی.»
یامان و زورهوانلیک معامله قیلیش، مملکت گه قیتگن مهاجرلرنینگ جدی معمالریدن دیر؛ عینحالده، ایسیق هوا، چېگرهدهگی گوجوملیک، جزیرمه ایسیق هوا آستیده توختش و سوو تنقیصلیگی، بو کیشیلر تجربه قیلگن باشقه عذاب-عقوبتلردن سنلهدی. ایران یېتکرمهلریدن بیرینینگ معلوماتی اساسیده، فقط بیر کون ایچیده ۲۹ مینگ مهاجر چیقریلگن.
افغانستان یشاوچیلریدن ۶۰ یاشر باقر رضوی، ۹-سرطان کونی جبری چیقریلیش، ایران زابل مهاجرلر کمپیده سووسیزلیک و هوا ایسیقلیگی طفیلی جان بیردی. شونینگدیک، ۱۳-سرطان کونی اسلامقلعه چېگره حدودلریده بیر حاملهدار عیال ایراندن جبری چیقریلیش پیتیده قیز دنیا گه کېلتیردی.
شو بیلن بیرگه، انسان حقلری بوییچه ایش بیلرمان نوراحمد خالدی، افغانستانلیک مهاجرلر جبری چیقریلیشینی بیر تراژدی دیب ایتیشیچه، مهاجرلر ایران گه آغیرلیق قیلمهگن. «افغانستانلیک مهاجرلرنینگ چیقریلیشی بیر تراژدی دیر. بولر او ییرده ایشلب، تیر توکیب یشهماقده اېدی، ایران دولتی اولر گه یاردم بیرمسدی. ایران اهالیسی احتیاجی بولگن ایشلر گه مصروف اېدیلر. افسوس بیلن ایران دولتینینگ قیینچیلیگی افغانستان خلقی زمهسیگه آرتیلدی.»
شو بیلن بیرگه، سلاموطندارنینگ معلوماتلری اساسیده، مملکت گه قیتگن هر بیر عایله گه ۱۰ مینگ افغانی نقد پول، کییم-کیچک، بالهلر گه قوریق سوت همده عیاللر و بالهلر اوچون طبی جهازلر شامل آزیق-آوقت پاکتی بیریلهدی. گرچند هوا حرارتی یوقاریلیگی طفیلی کابلده مهاجرلر کمپیدهگی احوال قیین دیر.
برچهسی بیلن، حقوق بوییچه بیلرمان نورآقا شعیب، مهاجرلر چیقریلیشینی افغانستان و ایران دولتلری اورتهسیده رسمی همکارلیک بولمهگنلیک نتیجهسی بیلهدی. «بیز ایراننی هم عیبلهی آلمهیمیز؛ اوروشده، بوندهی شرایطده عموم قاعدهلرنی عملگه آشیریب بولمهیدی. افغانستان دولتی تامانیدن ایران و افغانستان تشقی ایشلر وزیرلیگی بیلن کمیته شکللنسه و ییغیلیش اوتکزیلسه و بیرلشگن ملتلر تشکیلاتیدن بیر وکیل بولسه. یواناچسیآر بودجه اختصاص بیرسه؛ ییچیم یول حقیده گپیریلسه.»
بیراق سیاسی مسئلهلر بوییچه ایش بیلرمان سلیم پیگیر، ایراننینگ افغانستانلیک مهاجرلر اینیقسه عیاللر بیلن قاپال مناسبتینی «زورهوانلیک» دیب ایتیشیچه، افغانستانده سۉنگی اۉزگریشلر گه قرهگنده مهاجرلردن بعضیلری امنیتی سببلر طفیلی ایران گه باشپنه سورهب بارگن اېدیلر. «خلقارا ارگانلر عموم آلگنده مملکتلرنینگ ایچکی ایشلریگه ارهلشمهیدی؛ بیراق عیاللر حقوقینی قۉللب-قوتلشده قیینچیلیکلر گه دقت قیلیب و ضرور چاره-تدبیر کوریش امکانی بار. بوندهی احوالده، عیاللرنینگ جبری چیقریش ناتوغری دیر و اولرنینگ شکایت قیلیش گه حقی بار. خلقارا نهادلر اوشبو عیاللرنینگ قیینچیلیک و حقوقی گه دقت قیلیش گه مکلف دیر.»
مهاجرلر ایشلری بوییچه بیلرمان نظر نظری گه کوره، مهاجرلر اینیقسه عیاللر و بالهلرنینگ روحی احوالی خواطرلی دیر. اونینگ تأکیدلشیچه، انسان سیورلیک نهادلرنینگ یاردملری یېترلی اېمس و جهانی دایمی حمایهسیزلیک بیلن مهاجرلرنینگ قیینچیلیکلری حل بولمهیدی. «مهاجرلرنی قۉللب-قوتلش، اخلاقی، انسان حقلری و حیاتی بیر ضرورت دیر خلقارا همجمعیت بوتوغریده کوچلی و جدی حرکت قیلیشی درکار. جهانی یاردملر و حمایهسیزلیک بیلن، بو احوالنی باشقریش افسوس بیلن قیین.»
بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی انسان حقلری کمیتهسینینگ ایشانچی گه کوره، ایراندن جبری شکلده چیقریلگنلر، اېنگ کوپ ضرر کورگن؛ چونکه نه افغانستان گه قیتیش امکانی بار و نه هم روحی و دایمی حقوقی قۉللب-قوتلنیش گه ایگه بولگن شرایطده دیر. «ایراندن قیتیریلگن عیاللر فاجعهلی احوال گه دوچ بولگن، اولر کېنگ کولملی قۉللب-قوتلنیشلری کېرهک.»
عینحالده، افغان قیزیل آی جمعیتی مسئوللرینینگ ایتیشلریچه، جبری شکلده چیقریلگنلر اکثریتی توییب آوقتلنمسلیک بیلن روپهره دیر و بیرقطاری هم باشقه کسللیکلر گه چلینگن. اولر گه کوره، تانیمسلیک و گوجوملیک طفیلی هر کونی ۵۰ دن ۱۰۰ کیشی چیقریلگنلر آرهسیده لادرک بولهدی، اوشبو نهاد اولرنی ایزلب و عایلهلریگه تاپشیرهدی.
افغان قیزیل آی جمعیتینینگ غرب حوزهسی ایشلری بوییچه نشرات مدیری عزیزاحمد متیننینگ ایتیشیچه: «هر کونی قریب ۳۰۰ دن ۵۰۰ کیشی مراجعت قیلهدی کوریک (معاینه)، دارو، تزریق و پانسمان اوچون. ساغلیق، توییب آوقتلنیشنی تېکشیریش، بالهلر و آنهلر گه آوقتلنیش بوییچه مصلحت بیریش، آنه و چقهلاقنینگ ساغلیگی همده روحی سلامتلیکلری بویچه خذمت کورسهتیلهدی.»
مملکت گه قیتگنلر، ایچکی نهادلر، افغانستان خلقی و چېگر مسئوللرینینگ یخشی معامله قیلهیاتگنلریدن خورسندلیک قیلهدیلر. شو بیلن بیرگه، کابلده مهاجرلر کمپیده جایلشگنلردن بیرقطاری، یشش محیط، مناسب جای و ایسیق حرارتی یوقاریلیگیدن شکایت قیلماقدهلر.
ساغلیقنی سقلش وزیرلیگی مسئوللری، مملکت گه قیتگن بوتون مهاجرلر اوچون چېگرهلرده دستلبکی طبی خذمت امکانیتی یرهتیلگنینی اېتهدیلر. اوشبو وزیرلیک سۉزلاوچیسی شرافت زمان امرخیل گه کوره: «خلقارا نهادلرنینگ یاردملری بیلن مهاجرلر اوچون سیار توغریقخانه، اضافه تیز یاردم (آمبولانس) و خذمتی تیملر تعیینلنگن.»
مهاجرلر و قیتگنلر وزیرلیگینینگ معلوماتی اساسیده، اوشبو ییلده ۸۰۰ مینگدن آرتیق افغانستانلیک مهاجر ایراندن چیقریلگن. بو وزیرلیک سۉزلاوچیسی عبدالمطلب حقانینینگ ایتیشیچه: «اوشبو ییلده تورکیه، پاکستان و ایراندن توپلم شکلده بیر میلیون ۵۰ مینگ ۵۴۹ کیشی اولکه گه قیتگن، اولرنینگ ۳۷۶ مینگ ۷۳۴ نفری بویداق و ۶۸۳ مینگ ۸۱۵ نفری عایلهلی دیر اولر ارا ۸۶۰ مینگ ۵۶ نفری ایراندن، ۱۸۴ مینگ ۴۵۹ نفری پاکستاندن و بیش مینگ ۱۰۴ نفری اېسه تورکیهدن چیقریلگن.»
سرپرست حکومت سۉزلاوچیسی ذبیحالله مجاهد گه کوره، ایران اسلامی جمهوریتی رسمیلری بیلن افغانستانلیک مهاجرلر بیلن یاندهشیلیش بارهسیده علاقه قورگنلر. «مهاجرلردن ثبت بولهیاتگن شکایتلر، اولر بیلن شریک قیلینگن و بیز هردایم مهاجرلر بیلن یخشی مناسبتده بولیشلری، مملکتلر آرهسیدهگی اصول و پالیسی همده خلقارا قاعدهلرنی رعایت قیلیشلرینی اېستهگن میز.»
شو بیلن بیرگه، خلقارا مهاجرت تشکیلاتی (IOM) سلاموطندار گه ایتیشیچه، بیرینچی جوندن ۸-جولای گه قدر، ۵۰۰ مینگدن آرتیق کیشی افغانستان گه قیتگن که تیز انسان سیورلیک یاردملر و دستلبکی خذمتلر گه احتیاجلری بار. اولر گه کوره، محلی منبعلر محدود بولیشی مملکت گه قیتگن مهاجرلرنی جایلشتیریش کبی قیینچیلیک بیلن دوچ قیلیش خوفینی آشیرهدی.
ایران ایچکی ایشلر وزیرلیگینینگ چیتایللیکلر و مهاجرلر ایشلری بوییچه مرکز باشلیغی نادر یاراحمدی، بیر گزارشده قویاش ۱۴۰۴-ییلنینگ یریمیده، اهالینی رویخط گه آلیش ورقهسی بولگنلر سانینی ایکی میلیون ۳۳ مینگ کیشی دیب و چیقریلیشینی بیلدیرگندی؛ بو مهلت بیریش ایرانده افغانستانلیک مهاجرلرنینگ حقیقی شرایطی گه اعتبار بیریلمهی و اولرنینگ توستدن چیقریش، آواره بولیشلری، انسانی قاچاق و انسانی کرامت ضعیف بولیشیگه سبب بولگن.
