اورنگ (الگو) تعریفی
الگو آدملر تامانیدن تنلنه‌دی و اولر اۉزلری نینگ ایشله‌شی، اصوللری و حرکتلری بیلن باشقه‌لرگه یولنی انیقله‌یدیگنلر دیر یا که الگو باشقه‌لر حیاتلریده نمونه یا مثال صفتیده اوندن تقلید قیله‌دیگن کیشیلر دیر. الگو آدملرنی حیاتلری و غایه‌لریگه ایریشیش اوچون الهاملنتیرووچی، ایجابی صفت و خصوصیتلر گه آلیب باریشی ممکن.
مسئله بیانی
هر بیر جمعیتده خُلق-اتوار و مناسبتنی شکللنتیریش‌ده یاشلرنینگ الگو تنله‌شی کتّه اهمیتگه اېگه دیر. آدملر یول و حیاتلریده‌گی غایه گه ایریشیش اوچون الگو تنلشگه حرکت قیله‌دیلر و خُلق-اتوار و فکر-ملاحظه‌لری اساسیده الگو تنلب و اونینگ یولینی اېزله‌یدیلر. الگو سالم و ناسالم بولیشی ممکن شونی اوچون اونی تنلش آدملر نینگ خُلق-اتواری و قره‌شلری گه بناً فرقلی دیر.
هر بیر مملکتده بوتون آدملر اینیقسه یاشلر بیلیم، آگاهی‌لیگی، خُلق-اتواری، فکر-قره‌شی، شخصیتی خصوصیتلری اساسیده الگو تنله‌یدیلر.
یاشلرنینگ قنده‌ی و قیسی منبعلردن الهاملنیب الگو تنلشنی انیقلش و بو اولرنینگ حیاتلریده تأثیری قنده‌ی، مهم موضوعلردن سنله‌دی.
شونی اوچون، سلام‌وطندار افغانستانده یاشلرنینگ الگو تنلش و قنده‌ی‌لیگینی تېکشیریش اوچون مملکت ۲۶ ولایتیده سوراو اۉتکزگن. بو سوراو ده ۶۴۷ یاش اشتراک اېتگن و سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، افغانسانده‌گی یاشلر قنده‌ی آدملرنی الگو صفتیده تنله‌یدیلر، اولر اوچون قنده‌ی خصوصیتلر مهم و الگو تنلش اولرنینگ حیات اسلوبی و ترقیاتلریگه قنده‌ی تأثیر قویگن.
تدقیقات تاریخی
مناسب الگو خصوصیتلری، آدملرنینگ حیاتیده الگو نیازلیگی، الگو تنلش افضل‌لیکلری، آدملر حیاتیده الگو اهمیتی حقیده تورلی سایتلر، تعلیمی نهادلر و تورلی موسسه‌لرده مقاله‌لر و فایده‌لی تدقیقاتلر ترقه‌لگن؛ بیراق افغانستانده یاشلرنینگ الگو تنله‌شی و قنده‌ی‌لیگینی تېکشیریش اوچون حضوری و انیق تدقیقات حاضرگه قدر اۉتکزیلمه‌گن و هېچ بیر نهاد و یېتکرمه‌ده هم ترقه‌لمه‌گن؛ شونی اوچون افغانستانده یاشلر اۉرته‌سیده الگو تنلش و قنده‌ی‌لیگینی تېکشیریش اوچون تدقیقات بولیب اۉتیشی حس اېتیله‌دی.
سلام‌وطندار افغانستانده‌گی یاشلرنینگ الگو تنلشی و قنده‌ی‌لیگینی تېکشیریش اوچون مملکت ۲۶ ولایتیده ۶۴۷ اوغیل و قیز بیلن صحبت قیلگن.
تدقیقات نینگ اصلی سوراقلری
۱. افغانستانده الگوسی بولگن یاشلر بارمی؟
۲. افغانستانده یاشلر قنده‌ی و قیسی خصوصیتلر اساسیده الگو تنله‌یدیلر؟
۳. افغانستانده یاشلرنینگ ترقیاتی و حیاتلریده الگو تأثیری قنده‌ی دیر؟
تدقیقات غایه‌لری
۱. افغانستانده قیز و اوغیل باله‌لر اۉرته‌سیده الگونی تېکشیریش؛ عمومی مقصد صفتیده.
۲. افغانستانده یاشلرنینگ ترقیاتی و حیاتلریده الگو تنلش‌نینگ ایجابی و سلبی تأثیرلرینی تېکشیریش.
۳. افغانستانده‌گی یاشلر قنده‌ی آدملرنی حیاتلریده الگو صفتیده تنله‌یدیلر تېکشیریش و تحلیل قیلیش.
تدقیقات وقتی
بو تدقیقات قریب بیر یریم آی ایچیده (۲۰۲۴-ییل ۱۸- جولای دن ۲۷ آگست) توگه‌گن.
تدقیقات اسلوبی
تدقیقات نینگ مقداری خصوصیتیدن کېلیب چیققن حالده، معلوماتلر گوگل داکمنت‌دن قوللـه‌نیب تیارلنگن و SPSS دستوریدن فایده‌لنیب و گوگل داکمنت‌ده تحلیل و تجزیه بولیب، تحلیل و تېکشیریلگن.
تدقیقات قیینچیلیکلری
هر بیر موضوع‌نی تېکشیریش اوچون تدقیقات اۉتکزیش قیین اینیقسه اۉتمیشده اونچه‌لیک دقت قیلینمه‌گن و یاشلر اوچون ینگی بولگن موضوعلر.
افغانستانده یاشلرنینگ الگولری خصوصیده تدقیقات یا که بو ایشنی سابقه‌سیز بولگنی، ایشانچ‌سیزلیک و سوراو گه یاشلرنینگ اشتراک اېتیشگه علاقه‌سیزلیگی، سوراو جریانیده قیینچیلیک بیلن دوچ بولگن قوییده‌گی موردلر دیر:
۱. الگو حقیده آگاه‌سیزلیک طفیلی یاشلر اۉرته‌سیده الگو و قنده‌ی‌لیگینی تېکشیریش، تدقیقات جریانیده قیینچیلیک بیلن دوچ بولگن اساسی قیینچیلیک دیر.
۲. سوراو گه یاشلرنینگ اشتراک اېتمسلیگی.
۳. سوراو حقیده آگاهی‌سیزلیک و معلومات یوق‌لیگی.
۴. تدقیقات اۉتکزیش اوچون حجمنی تولدیریش تدقیقات‌نینگ اساسی معمالریدن بیری دیر.
تدقیقات اۉزگریشلری
افغانستانده یاشلرنینگ الگوسی، قنده‌ی‌لیگی و حیاتلریده تأثیرچن‌لیگی.
گزارش خلاصه‌سی
سلام‌وطندار نینگ افغانستانده‌گی یاشلر اۉرته‌سیده الگو و قنده‌ی‌لیگی حقیده اۉتکزگن سوراوی اساسیده، مملکت ده کوپینچه یاشلرنینگ حیاتیده الگوسی بولیب و اولرنینگ خُلق-اتواری و حرکتلری گه مهم تأثیر قویگن. سوراو گه اشتراک اېتگن ۸۴.۷ فایز یاشلر حیاتلریده انیق الگولری بارلیگینی اېتگن و ۸۲.۱ فایزی الگولریدن مثبت و الهاملنتیرووچی تأثیرلرنی تجربه قیلگنلرینی بیلدیرگنلر. اولرنینگ ایتیشلریگه قره‌گنده، الگو تنلش تیریکچیلیک و شخصی ترقیات اوچون یاردم بیره‌دی.
سوراو گه قتنشگن ۵۴.۹ فایز یاشلر مشهور و تانیقلی کیشیلر، ۲۸.۸ فایزی مشهور کیشیلر گه قۉشیمچه عایله اعضالری و ۱۰.۴ فایزی روحانیلرنی الگو صفتیده تنله‌گنلر. نتیجه اساسیده، کوپینچه یاشلر تورلی کیشیلرنی حیاتلری‌نینگ الگوسی صفتیده تنله‌یدیلر.
۶۲.۵ فایز یاشلر اخلاق، بیلیم و بحرانلرنی باشقریش و ۳۶.۴ فایزی هم ترقیات و موفقیت‌نی الگو تنلش اوچون مهم معیارلری دیه بیان قیلگنلر.
یاشلر اۉرته‌سیده الگو تنلش اېنگ مهم معیارلری شخصیت، اخلاق، بیلیم و بحرانلرنی باشقریش شامل بوله‌دی (۶۲.۵ فایز)، ترقیات و موفقیت (۳۶.۴ فایز)، تشقی کورینیش و مُد (آزراق) بولگن. نتیجه اساسیده یاشلر نینگ الگو تنله‌شی نه‌فقط تشقی کورینیش بلکه بیلیم و اخلاق کوچلری آشیشیگه سبب بوله‌دی.
شو بیلن بیرگه، الگو تنلشنی اۉزگرتیریش مهم موضوعلردن بیری دیر؛ یاشلر نینگ ۴۲ فایزی هېچ قچان اۉز الگولرینی اۉزگرتیرمه‌گن، عین‌حالده نیچه فایز یاشلر الگولرینی نیچه مراتبه یا که بیر مرته اۉزگرتیریشگن. یاشلر حیاتلریده‌گی تجربه و شرایط اۉزگریشی اساسیده، فکر-ملاحظه‌لری و الگولرینی ینگی‌لشتیریشی ممکن.
عموم آلگنده، افغانستانده یاشلر نینگ الگو تنله‌شی اولرنینگ ترقیاتی و حیاتلری اوستیگه تأثیر قیلگن، ایجابی و سلبی الگو تنلش اولرنینگ کېله‌جگینی شکللنتیریش‌ده مهم رول اوینه‌یدی. سوراو اساسیده، الگو تنلش سیاستچیلر، مربی‌لر و تعلیمی عالی‌‌درگاه‌لر تعلیمی و فرهنگی دستورلری ترقیاتی اوچون فایده‌لی بولیشی ممکن.
گزارش تفصیلاتی
یاشلر اۉز حیاتلریده قیسی معیارلر اساسیده الگولرینی تنلش اوچون، سلام‌وطندار یاشلر حیاتیده الگو تنلش رولینی تېکشیریش اوچون بیرینچی مراتبه بو سوارونی اۉتکزگن.
بو سوراو ۲۶ ولایتیده اۉتکزیلگن بلخ ۱۷.۵ فایز اشتراکچی بیلن بیرینچی اورینده و نیمروز ۰.۲ فایز اشتراکچی بیلن اېنگ اخیرده قرار تاپگن.
سوراو گه جواب قیترگن ۶۴۷ کیشیدن، ۳۷۰ نفری اوغیل و باشقه ۲۷۷ نفری قیز دیر.
سلام‌وطندار نینگ اوشبو سوراوی گه تورلی یاشده بولگنلر قتنشگن؛ جواب قیترگنلردن ۴۶.۵ فایزی ۲۰ دن ۲۵ یاشر و باشقه ۱۱.۷ فایزی ۳۵ دن ۳۳ یاشر بولگنلر.
بو سوراو گه قتنشگنلر نینگ تحصیل درجه‌سی تېکشیریلگن؛ جواب قیترگنلر نینگ ۶۰.۰ فایزی لسانس، ۳.۲ فایزی ماستر بولگنلر. شونینگدیک، ۲۷.۴ فایزی مکتب‌دن فارغ بولگن و ۹.۴ فایزی دستلبکی تعلیم اوقیگنلر دیر.
سوراونینگ نتیجه‌سی اساسیده، قتنشگنلرنینگ ۸۴.۷ فایزی حیاتلری‌نینگ تورلی بولیملریده الگو تنله‌گن و باشقه ۱۵.۳ فایزی هم هېچ الگولری بولمه‌گنلر.
سلام‌وطندار اوشبو سوراوده یاشلرنینگ الگوسی قنده‌ی‌لیگینی تېکشیرگن، اشتراک اېتگنلر نینگ ۷۷.۹ فایزی اۉزلری، ۱۱.۷ فایزی عایله‌لری تامانیدن، ۶.۸ فایزی اوقیتووچیلر و ۳.۶ فایزی اورتاقلری تامانیدن الگو تنله‌گنلر.
اشتراک اېتگنلرنینگ ۸۲.۱ فایزی الگو تنلش اولرنینگ حیاتی گه مثبت تأثیر قیلیب و الهام آلیشگن، ۱۳.۹ فایزی عادی تأثیر، ۰.۷ فایزی سلبی تأثیر و ۳.۳ فایزی هم هېچ تأثیر قیلمه‌گنلرینی اېتگنلر.
حاضرگی دنیا ده یاشلر تورلی یوللردن فایده‌لنیب حیاتلری‌نینگ الگولرینی تنله‌یدیلر؛ اشتراک اېتگنلرنینگ ۳۲.۶ فایزی حیاتلری‌نینگ الگوسینی کتاب اوقیش، ۲۶.۹ فایزی جمعیت، ۲۵.۵ فایزی هم یېتکرمه‌لر و ۱۵.۰ فایزی عایله‌لری‌نینگ یاردمی بیلن الگولرینی تنله‌گنلر.
اوشبو سوراو گه قتنشگنلر تورلی کیشیلرنی الگو صفتیده تنله‌گنلرینی اېتگن. سوراو گه جواب قیترگنلرنینگ ۵۴.۹ فایزی مشهور و تانیقلی کیشیلر، ۲۸.۸ فایزی عایله اعضالری، ۱۰.۴ فایزی دین عالملری و ۵.۸ فایزی بای-به‌دولت کیشیلرنی حیاتلریده الکو صفتیده تنله‌گنلر.
اوشبو سوراو گه قتنشگن یاشلر، تورلی بولیملر و خُلق-اتوارلری اساسیده آدملرنی الگو صفتیده تنله‌گنلر. سلام‌وطندارنینگ سوراوی گه قتنشگن ۶۴۷ کیشیدن ۵۰.۷ فایزی آدملرنینگ ترقیاتی و بیلیمی، ۴۶.۵ فایزی آدملرنینگ شخصیتی و خُلق-اتواری و ۲.۷ فایزی آدملرنینگ کیینیشی اساسیده الگو اوله‌راق تنله‌گنلر.
سوراو گه اشتراک اېتگن ۶۲.۵ فایز یاشلر اخلاق، بیلیم و بحرانلرنی باشقریش، ۳۶.۴ فایزی ترقیات و موفقیت و باشقه ۱.۱ فایزی آدملرنینگ کیینیشی اساسیده، حیاتلریده الگو تنله‌گنلر.
یاشلردن بیرقطاری، یالغیز ثابت بیر الگونی حیاتلریده تنله‌گنلر؛ بیراق باشقه بیرقطار یاشلر حیاتلری‌نینگ تورلی بولیملریده الگو آلیشنی سیوه‌دیلر یاکه حیاتلری‌نینگ الگولرینی اۉزگرتیریشنی اېسته‌یدیلر. اوشبو سوراو گه قتنشگن یاشلرنینگ الگولری ثابت و اۉزگریشی بولگن؛ اشتراک اېتگنلرنینگ ۴۲.۰ فایزی حیاتلریده‌گی الگونی هېچ قچان اۉزگرتیرمه‌گن، ۲۸.۸ فایزی بیر-ایکّی مراتبه حیاتلری‌نینگ الگولرینی اۉزگرتیرگن، ۱۶.۴ فایزی نیچه مراتبه و ۱۲.۸ فایزی الگولرینی اۉزگرتیریش‌ده ایشانچلری کامل اېمس.
تکلیف‌لر
۱. یاشلر حیاتلریده الگو دن فایده‌لنیشی اوچون، حکومت مناسب تعلیمی و فرهنگی ریجه‌لری بیلن، مثبت و الهاملنتیرووچی الگولرنی یاشلر گه تانیشتیریشی کېره‌ک.
۲. یاشلر موفق الگولردن قۉللـه‌نیب و جمعیتده فعال‌راق رول اوینه‌ش مقصدیده، حکومت یاشلرنینگ قولی شرایط‌دن فایده‌لنیشی اوچون تعلیمی منبعلر و اجتماعی فرصت‌لرنی یره‌تیشی درکار.
۳. یاشلر الگولرنی اجره‌تیش و موفق تجربه‌لردن الهاملنیش و خطالردن اوزاقلش اوچون، یاشلرنینگ قۉللب-قوتلاوچی نهادلر مثبت و منفی الگولرنی یولگه قوییشی لازم.
۴. یېتکرمه‌لر موفق الگولرنی تانیشتیریش اوچون علمی، فرهنگی و سپورت ساحه‌لریده موفق الگولرنی تانیشتیریب و یاشلر گه الگو تنلش بولیمیده یاردم بیریشی کېره‌ک.
۵. تعلیمی نهادلر یاشلرنینگ حرکتی و نیازلری خصوصیده کېنگ کولمده تدقیقات اۉتکزیب و اونینگ نتیجه‌سی اساسیده، حرکتلرینی یخشی‌لش و کیم‌لیکلرینی اورگه‌تیشی درکار.
۶. یاشلر حیاتلریده مثبت الگو تنلش‌ده ترغیب بولیب و مثبت قدریت‌لری کوچه‌یشی اوچون تعلیمی نهادلر درسی محتوالرینی ترتیب قیلیشی لازم.
۷. عایله‌لر، باله‌لری اوچون مناسب الگو تانیشتیریش و تنلش‌ده ایجابی روللری بار؛ چونکه حیات‌نینگ بولیمیده الگو تنلش یاشلرنینگ کېله‌جک یولینی تعیین قیلیشی ممکن.
