مسئله بیانی
افغانستان اوتگن ۱۰۰ ییل جریانیده بیرقطار سیاسی و حربی توقنه‌شوو گه شاهد بولگن بیر مملکت دیر که، اوزگریشلر اوشبو مملکت یشاوچیلری حیات یولی نی بعضا تغییر بیرگن. بو آره‌ده افغانستان جماعه‌سی نینگ یریمی نی تشکیل بیرگنلر صفتیده بولمیش عیاللر، دایم بو اوزگریشلردن تاثیر کورگن.
افغانستان دهگی واقعه‌لر گه بیراز چقورراق نظر تشله‌گنیمیز پیتده، عیاللر نینگ بو ممکت‌ده‌گی سیاسی اوزگریشلر و توزوم‌لر تشکیل‌لنیشی‌ده اشتراک قیلگن توشینچه‌لردن بیری بولگنی نی کوره‌میز.
لیکن افغانستان دهگی سونگی ۱۰۰ ییل اوزگریش‌لری آره‌سیده، اینگ اساسی انسان حقوقی‌دن ۵ ییل محروم قالیش‌دن کیین، ۲۰۰۱-ییل‌ده افغانستان عیال‌لری اوچون باشقه بیر دریچه آچیلیب و بو دریچه یولی آرقه‌لی عیاللر تورلی سطح‌لر گه ییتیشتیلر؛ ۲۰۲۱ ییل ۱۵ آگست افغانستان ده سیاسی و حربی نقطه‌ی نظری‌دن باشقه بیر کینگ اوزگریش کیلیب و عیاللر تقدیرینی ینه بیر مرته اوزگرتیردی که، افغانستان نینگ سونگی ۲۰ ییل‌ده‌گی یوتوق‌لریگه مطلقا ضد بولگن بیر اوزگریش دیر.
مملکت‌ده سونگی سیاسی اوزگریشلردن کیین، عیاللر اجتماع دهگی تورلی بولیم‌لر و کون اوتیشی بیلن یره‌تیلگن چیکلاو‌لر نتیجه‌سیده اینگ اساسی حقلریدن محروم بولیب و وضعیت عیاللر خصوصیده گزارش بیره‌دیگن نهاد‌لر و عیال مدافعه نهاد‌لری اورته‌گنی کیتگنی بیرحالده، دوام قیلماقده.
انه شوو اساس‌ده، سلام افغانستان میدیا مؤسسه‌سی (سلام‌وطندار رادیوسی)، عیاللر حقیده اینگ بویوک معلوماتی بوشلیغی نی تولدیریش و افغانستان ده سونگی تحول‌لردن کیین عیاللر احوالینی تیکشیریش اوچون، بیر قطار تحقیقی گزارش‌لر نی تیارلب و ترقه‌تگن که، حاضرگچه اوشبو گزارش‌لر رقمی ۴۲ گزارش گه ییتیشگن. حاضر اوشبو گزارش‌لر اساسیده، سونگی سیاسی اوزگریشدن کیین اجتماعی حیات نینگ تورلی قتلم‌لریده عیاللر وضعیتی تیکشیریلگن که اونینگ نتیجه‌سی ارائه بوله‌دی.
تدقیقات تاریخی
افغانستان ده توزوم اوزگرگنی‌دن کیین، عیاللر و اولر نینگ وضعیتی دایم دنیا نینگ کوپینچه سیاسی ییغیت‌لریده بحث گه آلینگن موضوع‌لردن بولگن؛ چونکه چیکلاو‌لر و محرومیت‌لردن کوپینچه‌لر اولر برابریده یره‌تیلگن.
عین حالده، عیاللر حقیده گزارش بیره‌دیگن و حمایت قیلووچی نهاد‌لر نینگ اورته‌دن کیتگنی و خبرچیلیک‌لر و معلومات ییتکزیش پایگاه‌لری آمار و مورد اساسیده، عیاللر وضعیتی گه اونچه‌لیک توجه قره‌تمه‌گن. انه شوو سبب، عیاللر خصوصیده بویوک معلوماتی بوشلیغی گه توجه قیلیب، سلام‌وطندار عیاللر وضعیتی حقیده بیر قطار تحقیقی گزارش‌لر تیارلب و حاضرگچه ۴۲ گزارشی ترقه‌تیلگن.
مذکور گزارش‌لر یولی آرقه‌لی، ۹ آی جریانیده ۱۷۰۸ عیال گه مستقیم صحبت قیلیش، انکیته ترقه‌تیلیش و اولر گه قونقیراق قیلینیش یولی‌دن، اولر نینگ وضعیتی تیکشیریلگن.
گزارش ایخچم‌لیگی:
سلام‌وطندار ۹ آی جریانیده، ۳۹ تحقیقی-توصیفی گزارش و اوچ نظر سورهش نی ترقه‌تگن. اورته شکلده، هر گزارشده ۳۰ عیال بیلن مستقیم صحبت قیلیب و هر نظر سوره‌ش‌ده اورته شکلده ۳۴۷ عیال سهم آلگن دیر.
عمومی نقطه‌ی نظردن، سلام‌وطندار عیاللر خصوصیده تحقیقی-توصیفی گزارش‌لر نینگ تیارلش اوچون، حضوری شکلده ۶۶۶ عیال بیلن صحبت قیلیب و ۱۰۴۲ عیال هم یولگه قوییلگن اوچ نظر سورهش نینگ ورقی و الکترونیکی انکیته‌سی گه جواب بیریب و معلومات شریک قیلیش بیلن، معلومات توپلنیشی گه سهم آلگنلر.
چیکلاو‌لر یره‌تیلگنی‌دن کیین عیاللر نینگ اقتصادی وضعیتی نی کوزدن کیچیریش
۳۹ تحقیقی-توصیفی گزارشده شرکت قیلگن عیاللر نینگ اقتصادی وضعیتی قنده‌ی؟
سلام‌وطندار عیاللر اقتصادی شرایطی نی تیکشیریش اوچون، توپلم شکلده تورلی اجتماعی و ایش حوزه‌لریده ۶۶۶ عیال بیلن صحبت قیلگن که بو آره‌ده، چیکلاو‌لر یره‌تیلگنی‌دن کیین ۶۰ فایز نی تشکیل بیره‌دیگن ۴۰۲ عیال نینگ اقتصادی وضعیتی، یامان‌لنگن.
۱۶ حربی عیال، تورلی دولتی اداره‌لردن منفک بولگن ۱۸ عیال، باله‌لر باغچه‌سیده‌گی ۱۴ اوقیتووچی عیال، ۲۶ عیال مدافعه وکیل، ۱۷ خبرچی عیال، فعال حوزه‌لرده عیاللر اوچون ایشله‌یدگن ۲۱ عیال، ۲۱ صنعتچی عیال، ۲۴ آرایش‌گر عیال، ۲۰ سپورتچی عیال، تورلی بولیم‌لرده ایش جوازی نی ایسته‌گن ۳۰ عیال، ۱۷ سوداگر عیال، ۲۶ قابله عیال، ۷۶ بیوه عیال، ۲۱ قول اوستیده سودا ساته‌دیگن عیال و ۲۲ ایشچی قیز، مملکت‌ده سونگی اوزگریشلردن کیین، اقتصادی قیین‌چیلیک یا-ده درآمدلری کمه‌یشی بیلن روپهره بولگن عیاللردن دیر.
ایشلاوچی عیاللر گه ایش تقیق‌لنیشی و اونینگ قیینچیلیکلری
سلام‌وطندار عیاللر نینگ ایش حوزه‌سیده ۱۷ تحقیقی گزارش تیارله‌گن که اولردن ۹ ته‌سی ایش‌ده بولگن عیاللر و سکیزته‌سی ایسه ایشلری نی قولدن بیرگن عیاللر حقیده ترقه‌تیلگن. سلام‌وطندار نینگ گزارش‌لری اساسیده، عیاللر گه شرایط تاثیرلری و چیکلاو‌لر یره‌تیلیشی طفیلی، اولر گه ایش زمینه‌سی کمه‌یگن دیر.
ساغلیق، تعلیم، سوداگرلیک، صناعت، ییتکرمه و نیچه حکومتی بولیم، عیاللر اوچون فعال بولگن ایش سکتورلریدن دیر؛ بیراق توپلم شکلده دولتی و نادولتی اداره‌لر حتا آرایش‌گرلیک و سپورت هم عیاللر گه تقیق‌لنگن.
سلام‌وطندار عیاللر حوزه‌سیده ۱۷ تحقیقی گزارش تیارلب و ترقه‌تگنی بیلن، ۲۵۵ ایشلی و ۱۳۰ ایش‌سیز بولگن عیال بیلن صحبت قیلگن.
۲۴ آرایش‌گر عیال، ۱۶ حربی عیال، تورلی دولتی اداره‌لردن منفک بولگن ۱۸ عیال، ۲۶ عیال مدافعه وکیل، تورلی حوزه‌لرده ایشی نی قولدن بیرگن ۱۲ عیال، ۱۷ خبرچی عیال، ۲۰ سپورتچی عیال، باله‌لر باغچه‌سیده منفک بولگن ۱۴ عیال، توپلم شکلده حاضر ایسه ایش‌سیزلیک قیین‌چیلیگی بیلن روپهره بولگن عیاللردن دیر.
باشقه بیر تاماندن، سلام‌وطندار ۲۲ ایشچی قیز، عیاللر اوچون فعال حوزه‌لرده ایشله‌یدیگن ۲۱ عیال، ۲۱ صنعتچی عیال، جواز آلیش نی ایسته‌گن ۳۰ عیال، ۲۳ سوداگر عیال، ۲۱ قول اوستیده سودا ساته‌دیگن عیال، ۱۷ قابله عیال، سونگی تحول‌لر بیلن تیکووچیلیک بولیمی‌ده ایشلش گه یوز کیلتیرگن ۳۰ عیال و مملکت‌ده موجود قیینچیلیکلر بیلن ینه هم ایش گه باشله‌گن ۲۳ عیال بیلن صحبت قیلگن که، اونینگ نتیجه‌سی گه کوره، تیگیشلی بولیم‌لرده فعالیت قیلگنلری بیرحالده، اوشبو عیاللر گه ایش چیکلاو‌لری کوپه‌یگن دیر.
افغانستان نینگ سنتی جمعیتی‌ده عیاللر حیاتی وضعیتی و چیکلاو‌لر یره‌تیلگنی‌دن کیین زوره‌وانلیک کوپه‌یگنی
عیاللر برابریده زوره‌وانلیک، افغانستان ده بولگن واقعه‌لردن بولیب و کوپینچه پیت عیاللر ایسه خودسانسورلیک و جیم توریش بیلن زوره‌وانلیک دوامی گه یاردم بیره‌دی.
سلام‌وطندار عیاللر گه بوله‌دیگن زوره‌وانلیک وضعیتی نی تیکیشیریش اوچون ایکی نظر سورهش و عیاللر قتلی آماری‌دن عمومی بیر تیکیشیریش نی یولگه قویییب و اولر نینگ نتیجه‌لری عیاللر گه زوره‌وانلیک نینگ سیزیلرلی درجه‌ده رواجلنیشی نی کورسته‌دی.
سلام‌وطندار توپلم شکلده ۹۱۱ عیال نینگ وضعیتی نی تیکشیرگن که اولر ارا ۸۴ فایز تیکشیریلگنلر نی تشکیل بیره‌دیگن ۷۶۷ کیشی، تورلی‌خیل زوره‌وانلیک‌لر بیلن روپهره بولگنلر.
مذکور عیاللردن ۱۷۳ ته‌سی اولیب، ۳۴۳ ته‌سی عیاللر آرقه‌لی زوره‌وانلیک و ۲۵۱ ته‌سی هم تورلی کیشی‌لر آرقه‌لی تورلی زوره‌وانلیک بیلن روپهره بولگنلر.
افغانستان ده قیزلر گه تعلیم نینگ تقیق‌لنگنی‌دن کیین اولر وضعیتی
شونینگدیک سلام‌وطندار عیاللر و قیزلر نینگ تعلیم حوزه‌سیده بیر تحقیقی-توصیفی گزارش و بیر سروی تیارلب و اونده ۳۳۰ عیال بیلن صحبت قیلینگن.
اولر ارا، بیلیم یورت‌لر یاپیلگنی‌دن کیین ۳۰۷ قیز طلبه تقدیری و بو ییل آلتینچی صنف نی بیتیرگن ۲۳ قیز اوقووچی نینگ روحی وضعیتی، تیکشیریلگن.
سلام‌وطندار نینگ سروی گه شرکت قیلگن قیزلردن ۹۵ فایزی گه کوره، افغانستان دن تشقی‌ده اولر گه تحصیل زمینه‌سی یره‌تیلگنی پیتده، مهاجرت قیلماقچینلر.
حقوقی خذمت‌لردن عیاللر نینگ فایده‌لنیش وضعیتی
سلام‌وطندار عیاللر نینگ حقوقی حوزه‌سیده ۲۱ تحقیقی گزارش ترقه‌تگن که اوشبو گزارشلرده ۷۷۷ عیال نینگ وضعیتی و تقدیری نی تکشیریلگن. مذکور گزارشلرده ۲۴ آرایش‌گر عیال، ۲۲ ایشچی قیز، ۳۰۷ قیز اوقووچی، ۱۶ حربی عیال، تورلی دولتی اداره‌لردن منفک بولگن ۱۸ عیال، باله‌لری نی باقیش حقی بولمه‌گن ۶ عیال، ساغلیق حوزه‌سیده ۳۰ عیال، ۲۶ مدافعه وکیل، جبری و کیچیک یاش‌ده تورموش گه چیقریلگن تورت عیال، طلاق بیریلگن ۱۹ عیال، ۲۰ سپورتچی عیال، عیاللر فعالیتی منع بولمه‌گن سکتور‌لرده ایش جوازی نی آلیش ایسته‌گن ۳۰ عیال، میراث حقی بیریلمه‌گن ۱۷ عیال، مهر حقی‌دن محروم بولگن ۳۰ عیال، آلتینچی صنف‌نی بیتیرگن ۲۳ عیال، سرپرست حکومت عالی محکمه‌سیده دوسیه‌سی بولگن بیش عیال و ۱۸ سینماگر عیال، تیکشیریلگن.
سلام‌وطندار تینچ اوی‌لری وضعیتی، عدلی و حقوقی خذمت‌لردن عیاللر نینگ فایده‌لنیشی کمه‌یشی و ۱۷۳ عیاللر قتلی و اوزینی اولدیریشی تیکشیریلگن. مذکور معلومات‌لر گه کوره، ایش، عدلی و حقوقی خذمت‌لر گه عیاللر نینگ فایده‌لنیشی کمه‌یگن.
عیاللر نینگ روحی و روانی قیینچیلیکلری
سلام‌وطندار عیاللر نینگ روحی و روانی وضعیتی نی تیکشیریش اوچون، سکیز تحقیقی گزارش نی تیارلب و ترقه‌تگن. اوشبو گزارشلرده ۱۸ سینماگر عیال، ۲۰ سپورتچی عیال، روحی قیینچیلیکلر بیلن روپهره بولگن ۱۶ عیال، ۱۳ آرایش‌گر عیال، ۲۶ مدافعه وکیل عیال و ۱۳ حربی عیال، روحی قیین‌چیلیک‌لردن صحبت قیلگنلر.
شونینگدیک عیاللر آرقه‌لی زوره‌وانلیککه قرار تاپگن ۴۱۲ عیال‌دن، ۹۱.۲ فایزی روحی قیینچیلیکلر بیلن روپهره بولگن و تورلی زوره‌وانلیک بیلن روپهره بولگن ۳۱۲ عیال‌دن، ۵۲ فایزی هم روحی قیینچیلیکلر بیلن روپهره دیر.
عیاللر اوچون اجتماعی حوزه
سلام‌وطندار بو حوزه‌ده آلتی تحقیقی گزارش تیارلب و ترقه‌تگن و اوشبو گزارشلرده ۸۵۳ عیال نینگ وضعیتی تیکشیریلگن.
اجتماعی حوزه‌ده، مهر حقی خصوصیده ۳۰ عیال، میراث‌لرینی قولگه کیلتیرمه‌گن ۱۷ عیال، اوی‌ده جنسیتی تبعیض بیلن روپهره بولگن ۳۰ قیز، نیچه تورموش اورتاغی بولگن ۱۸ عیال، ۱۹ طلاق بیریلگن عیال، عیاللر آرقه‌لی زوره‌وانلیک بیلن روپهره بولگن ۴۱۲ عیال و اجتماع ده تورلی‌خیل زوره‌وانلیک بیلن روپهره بولگن ۳۲۷ عیال بیلن صحبت قیلنگن. اوشبو معلومات‌لر اساسیده، عیاللر اوی‌لریده دستلبکی و اساسی حقلریدن محروم‌لر.
ایتیش کیره‌ک که، دنیا جماعه‌سی دایم سرپرست حکومت آرقه‌لی عیاللر برابریده چیکلاو‌لر نینگ اورته‌دن کیتیشی‌نی ایسته‌گنی بیرحالده، عیاللر حیاتی نینگ تورلی بولیم‌لریده چیکلاو‌لر نینگ دوامی بار.
تکلیف‌لر
عیاللر گه حرمت قابل بولیش و جمعیت نینگ یریمی نی تشکیل بیرووچی صفتیده اونینگ مقامی نی ثابت قیلیش اوچون، حکومت بو توغریده جدی اقدام‌لر نی قولگه آلیشی و ایش و تعلیم حقی کبی عیاللر نینگ اینگ اساسی حقی نی عیاللر گه بیریشی خصوصیده مسئولیتی بار.
بو توغریده قیلینه‌دیگن اقدام‌لر بولردن عبارت دیر:
۱: سلام‌وطندار نینگ گزارشی‌دن قولگه کیلگن آمار و نتایج گه قره‌گنده، سرپرست حکومت گه، بیللی بیر یول و قبول بولگن بیر ساختار بیلن قیزلر یوزیگه مکتب‌لر و بیلیم یورت‌لر ایشیگی آچیلیشی تکلیف بیریله‌دی.
۲: سرپرست حکومت‌دن تورلی بولیم‌لرده عیاللر ایشی تقیق‌لنگنی نینگ اورته‌دن آلینیشی سوره‌له‌دی. عیاللر مسلک خصوصیده‌گی کوچلری و ایجادی فکرلر گه ایگه بولگنری بیلن، اقتصادی رواجلنیشی‌ده فایده‌لی سهم‌لری بولگن.
۳: سلام‌وطندار نینگ تیکشیرووی نتیجه‌سی، عیال نینگ روحی و روانی وضعیتی نی کورسته‌دی و انه شوو سبب، سرپرست حکومت چیکلاو‌لر نینگ یکونلنتیریشی کیره‌ک.
۴: سلام‌وطندار مملکتده‌گی برچه مدنی نهاد‌لر و ییتکرمه‌لردن، تاثیر قیلووچی و مدنیت توزه‌تووچی صفتیده، یشاوچیلیک اساسی حق‌لری گه عیاللر نینگ قول تاپیشی خصوصیده اوزون مدت‌لی حل یول‌لر بیلن مسئولانه عمل قیلیش‌لری نی ایسته‌گن.
۵: سلام افغانستان میدیا مؤسسه‌سی (سلام‌وطندار رادیوسی)، تدقیقاتچیلر، تدقیقاتچی نهاد‌لر و ییتکرمه‌لردن، کوپینچه پیت اجتماعی اینیقسه عیاللر حقیده تدقیقات قیلیب و عیاللر قیینچیلیکلری و خواطرلری نی اورته‌دن کیتگزیشلری نی ایسته‌گن که بو رقم، مذکور قیینچیلیکلر حلی اوچون تیگیشلی مسئوللر فکری جلب بولسین.
