قیزلر تعلیمدن محروم قالگنینینگ بیشینچی ییلیگه کیریلگن پلهده، جمعیتنینگ بو قتلمی ېنهده انزوا و امیدسیزلیک بیلن کورهشماقده. قویاش ۱۴۰۰-ییلنینگ یاز موسمیده اسلام امیرلیگی قدرتنی آلگنیدن سۉنگ، مکتب ایشیگی آلتینچی صنفدن یوقاری قیزلر اوچون یاپیلدی و ۱۴۶۰ کوندن آرتیق وقت اوتگن بولسه هم، بو چېکلاو دوام ایتماقده؛ بیرقطار قیز اوقووچیلر، بو چېکلاو اولرنینگ روحی سلامتلیگیگه ضرر یېتکزگن و اولرنی انزوا گه توشیریب قویگنینی ایتهدیلر.
اوشبو گزارشده ۱۱ ولایتده ۱۶-۲۰ یاش دهگی ۳۰ ته تعلیمدن محروم قالگن قیز بیلن صحبت اوتکزیلگن. کوپچیلیک قیزلر مکتبدن اوزاقلشیش اولرنی عایلهوی ییغیلیشلردن و جمعیتدهگی فعال اشتراکدن هم اوزاقلشتیرگنی حقیده گپیرگن.
اوشبو قیزلر گه کوره، تعلیمدن اوزاقلشیش اولرنینگ نهفقط اورگهنیشدن اوزاقلشتیرگن، بلکه اورتاقلری بیلن علاقهلری کېسیلیشی، اجتماعی همکارلیکلر کمهیشی، اضطراب و ناامیدلیک کوچهیشی، عایله و جمعیتدهگی ییغیلیشلردن هم اوزاقلشتیریش گه سبب بولگن.
۱۷ یاشر فاریابلیک طهورا و ۱۶ یاشر تخارلیک رها، آلتینچی صنفدن کېین مکتب باریش رخصتی بیریلمهگن قیزلردن، بغض و کوزلری توله یاش بیلن تورت ییل مکتبدن اوزاقلشیش، اولرنی روحی قیینچیلیک بیلن دوچ قیلیب و عایلهوی ییغیلیشلرده اشتراک ایتیش اشتیاقینی کمهیتیریش گه آلیب کیلگنینی ایتهدیلر.
طهورانینگ ایتیشیچه: «تورت ییلنی یالغیزلیک، چرچاق و روحی قیینچیلیک بیلن اوتکزدیم. مکتبلر ایشیگی یاپیلگچ بوتون ایشیکلر یوزیمگه یاپیلدی و تیریکچیلیک قیلیش اوچون باشقه امید و دلیل یوق، بیراق بو تورت ییلنی ییغلش و چرچاق بیلن اوتکزدیم و افسوس ېنه هم اوتکزهمن.»
رها گه کوره: «بو تورت ییل بیز اوچون جوده هم قیین اوتدی، اوزیمنی قدرسیز حس قیلهمن چونکه اوقی آلمهی من و یالغیزلیک حسی تاپیلگن چونکه جمعیتدن اوزاق من و بیز اویدن باشقه جای گه باره آلمهیمیز، فقط مکتب بار ایدی باریب-کیلردیک حاضر حقیقتن اوزیمنی یالغیز حس قیلهمن و مکتب کتابلرینی ورق اورگنده قیین کیچهدی.»
بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ بالهلرنی قۉللب-قوتلش صندیغی (یونیسف) اۉز گزارشیده قیزلرنینگ تعلیمدن محروم قیلینیش دوامی اوچ میلیارد دن آرتیق ساعت درس وقتی ضایعه بولیشیگه سبب بولگن و بو احوال دوام تاپگن حالده، امکانیتلر کمهیشی و قیزلرنینگ روحی احوالی یامانلنیشیگه آلیب کیلیشینی بیلدیرگن.
اوشبو گزارشده تعلیمدن محروم قالگن ۳۰ قیزنینگ آرهسیده ۶ نفری عایلهلرینینگ باسیمی آستیده تورموش قوریشگه راضی بولگن، قالگن ۲۱ نفری اېسه تعلیم کېلهجگی ناانیق بولگنی سببلی دایما عایلهلری و قرینداشلری تامانیدن تورموش قوریشگه اوندهلماقده.
۲۰ یاشر کابللیک حبیبه گه کوره، توقیزینچی صنفدن کېین قیزلرنینگ تعلیم آلیشی تقیقلنگنی سببلی، عایلهسینینگ باسیمی آستیده بولهسیگه تورموش گه چیققن و بو مجبوریت اونگه اوزینی قدرسیز و اۉزلیگیدن محروم حس قیلیشیگه سبب بولگن.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
اونینگ ایتیشیچه: «تورت ییل مکتبسیز اوتگن دوریمنی تشویش، اضطراب و ییغی بیلن اوتکزدیم. عایلهم مینی خالمنینگ اوغلی گه تورموش گه چیقیش گه مجبور قیلدی. حاضر اېسه تورموش قورگنمیز و بیته فرزندیم بار. اېندی حیاتدن هېچ نرسه گه قیزیقمهی من، امیدسیز من، اوزیمنی قدرسیز و بیکارچی انسان دیب حس قیلهمن.»
۱۷ یاشر کابل یشاوچیسی نورا، شفاکار بولیش آرزوسینی قلبیده سقلهگن، او سکیزینچی صنفدن کېین تعلیمدن محروم بولگنینی ایتهدی. تعلیم کېلهجگی ناانیق بولگنی سببلی اونی بیر نیچه بار عایلهسی و قرینداشلری تورموش قوریشگه اوندهشگن، بیراق او مکتبلر قیته آچیلیشیگه امید قیلیب، بو باسیمگه قرشی تورگن.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «بیز اوچون جوده آغیر بولدی، درسلردن اوزاق قالیب کېتدیک. شو تورت ییل دوامیده قرینداشلر کوپ باره تورموش قوریشگه اوندهشدی و مکتبلر یاپیلدی، تورموش قور، تقدیرلرینگیز انیقلنسین دیب ایتیشدی. بیراق مین امید قیلهمن، بیر کون کیلیب مکتبلر قیته آچیلهدی.»
یونیسف باشقه بیر گزارشیده، قیزلر مکتبلرینینگ یاپیق قالیشی اولرنی ایرته نکاح گه مجبور قیلگن و بو چېکلاولر افغانستانده جندر تینگسیزلیکنی ېنهده چقورلشتیرگنینی ایتگن. یونیسفنینگ کوپهیتیریشیچه، افغانستاندهگی قیزلر کوندهلیک حیاتلریده کوپلب قیینچیلیکلر گه دوچ کیلهدیلر و دنیانینگ باشقه جایلریدن فرقلی اولهراق، بو ییرده اوزلرینینگ اساسی حقوقلریگه ایگه اېمسلر.
قیزلرنینگ آلتینچی صنفدن یوقاریگه تعلیم آلیشی تقیقلنگنی سۉنگی تورت ییل دوامیده هر بیر ینگی اوقوو ییلی باشلنگنیده بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی، خلقارا کیچیریم تشکیلاتی، انسان حقوقی تشکیلاتی و باشقه اونلب تشکیلات کبی خلقارا نهادلرنینگ کېسکین تنقیدیگه دوچ بولگن.
سۉنگی ییللرده سرپرست حکومت هم بیر نیچه بار قیزلر مکتبلرینی قیته آچیش بوییچه ریجه اوستیده ایشلهیاتگنینی معلوم قیلگن. بیراق بو ریجهنینگ یکونلنگن-یکونلنمهگنلیگی هنوزگچه انیق اېمس.
حاضرگی وضعیت دوام ایتیشی، تعلیمدن محروم قالگن قیزلرنینگ درسلر گه قیتیش و اوقیتووچی سۉزلرینی تینگلش امیدینی یوقاتیشگه سبب بولماقده.
اوشبو گزارشده ۱۳ قیز مکتبلرنینگ قیزلر اوچون آچیلیشی گه امیدلری یوقلیگینی ایتیشگن. ۱۹ یاشر تخارلیک سلیمه گه کوره: «مین مکتبلرنینگ آچیلیشیگه امید قیلهمن، چونکه آخرگی تورت ییل دوامیده مکتبلر آچیلمهدی و کوپلب قیزلر تورموشگه چیقدی. همهسیدن یورهگیم قالگن. یالقیز بولیشنی افضل کورهمن؛ کوپلب دوستلریم و صنفداشلریم بیلن اوزیمیزنی اوزاقلشتیردیک و اجتماعی علاقهلر گه قیزیقهمن.»
شونینگدیک ۱۸ یاشر کابللیک غزل هم شونده دیېدی: «امیدیم یوق، تیریکلیکده مکتبلر آچیلگنینی کورهمن می بیلمهی من، بیراق اگر مین تیریک بولسم و بیر کون مکتبلر قیته آچیلسه، قیزلر گه شونی ایتماقچی من؛ مینینگ نامیمدن هم مکتبلرنینگ قیته آچیلگنیدن خورسند بولینگ.»
بعضی عیال حقوقی فعاللری، آلتینچی صنفدن یوقاری قیزلر اوچون مکتبلرنینگ یاپیق قالیشیدن خواطر بیلدیریش بیلن بیرگه، بو وضعیتنینگ دوام ایتیشی قیزلر اوچون ناخوش عاقبتلر گه آلیب کیلیشینی تأکیدلشماقده.
عیال حقوقی فعالی تهمینه منگل گه کوره: «سۉنگی تورت ییل دوامیده مکتبلرنینگ یاپیق قالیشی مینگلب قیزلرنینگ رواجلنیشیگه توسقینلیک قیلگن و اولرنی روحی توشکونلیک، مجبوری تورموش گه چیقیش و عایلهوی باسیملر گه دچار قیلگن. تعلیم فقط بیلیم آلیش اېمس بلکه بیلیم و کونیکمهلرنی رواجلنتیریش یولی دیر.»
بعضی روانشناسلر تعلیمدن محروم قالیشنینگ دوام ایتیشی قیزلر آرهسیده روحی بوزیلیشلرنینگ آشیشیگه سبب بولگنینی حتا اولرده اوزنی قدرسیز حس قیلیش و اوز جانیگه قصد قیلیش انگیزهلر پیدا بولیشینی ایتیشهدی.
روانشناس محمدالله بلوچ گه کوره: «انسانلر تیریک بولگنده اساسی و ایکینچی درجهلی احتیاجلریگه اعتبار قرهتیلیشی کېرهک و تعلیم بو احتیاجلرنینگ بیری حسابلنهدی. اگر بو احتیاجلر اوزاق وقت و هېچ قندهی سبب کورسهتیلمسدن رد ایتیلسه بو قیزلرده روحی معمالر مثلاً توشکونلیک، انگیزه کمهیشی، اوز جانیگه قصد قیلیش فکرلری، قدرسیزلیک حسی تاپیلیشیگه آلیب کیلیشی ممکن.»
شو بیلن بیرگه، بعضی جامعه شناس و تعلیم-تربیه بوییچه بیلرمانلرنینگ ایشانچی گه کوره، قیزلرنینگ تعلیمدن محروم قالیشنینگ دوام ایتیشی افغانستاننینگ علمی و کسبی رواجلنیشی گه توسقینلیک قیلگنینی و تعلیم سکتوریگه قاپلب بولمهیدیگن ضربه بیرگنینی تأکیدلشماقده.
جمعیتشناس احمدراشد صدیقینینگ ایتیشیچه: «سۉنگی تورت ییل دوامیده قیزلر مکتبلری یاپیق قالگنینینگ ضررینی هر کونی کورهیپمیز. جمعیتنینگ هر تامانلمه اجتماعی صفتی پسهیب، دییرلی صفر گه یقینلشماقده، علمی و کسبی رواجلنیش آرقه گه کیتماقده و بو هر جهتدن بیزگه ضرر یېتکزماقده.»
تعلیم و تربیه بوییچه ایش بیلرمان جمالالدین سلیمانی بوتوغریده شوندهی دیېدی: «گرچی هېچ قندهی چارهلر تورت ییللیک تعلیم و یوقاتیشلرینی تولیق قاپلهی آلمسه ده، مجبوری تورموش گه چیققن قیزنینگ یوقاتیلگن ییللرینی قندهی قاپلسه ممکن؟ بیراق اگر مکتبلر آچیلسه، قیسقه و تیزکار تعلیم کورسلری آرقهلی بیر اوقوو ییلده ایکی صنفنی اوقیش امکانیتی بیریلسه و مکتبلر شرطسیز روشده آچیلسه، بو قیزلر و اولرنینگ عایلهلریده تعلیمنی دوام ایتّیریش گه امید اویغاتهدی.»
بیلرمانلر، قیزلرنینگ تعلیمدن چیتده قالیشنی اولرنینگ روحی سلامتلیگی اوچون ضررلی دیب بیلیشهدی و بونی اولرنینگ دایمی اضطراب گه سبب بولهیاتگن عاملی صفتیده کورسهتیشهدی. شونگه قرهمهی، قیزلر ېنه قچان درسلر گه قیتیب، یخشیراق کېلهجک قوریش اوچون حرکت قیله آلیشلری هلی هم نامعلوملیگیچه قالماقده.
