پروان و کاپیسا، از جمله مناطقی اند که باشندگان بومی و روستایی آن از چند دهه پیش با ایجاد تالابها برای شکار و بهدامانداختن پرندگان آبزی، بخشی از نیازهای اقتصادی و غذایی خود را تأمین میکردند. اما در سالهای پسین که شکار پرندگان در این تالابها ممنوع اعلام شده، نه تنها منابع اقتصادی و غذایی روستانشینان قطع شده، بل هزاران جریب زمین نیز به دلیل نبود مدیریت و بهرهبرداری اصولی، بایر و دستنخورده مانده است.
غلامنبی، یکی از تالابداران و شکارچیان پیشین پرندگان مهاجر آبزی، در گفتوگو با سلاموطندار میگوید که تالابها خشکیده و دیگر توانایی تأمین علوفه و آب مورد نیاز حیوانات را ندارند. او، میافزاید: «پرندگانی که در این تالابها دیده میشود، مرغابی است، انواع چوچلی است، کلنگ وقار است، همین پرندگان است که مردم شکار میکنند و روزانه اینها را به فروش میرسانند و خرج روزمرهی خود را میکشند. تالابها بیشتر شان خشک شده، تغییرات موسومی که آمده، آب کم شده، حتا آب زیر زمین تقریباً در مناطق ما که ولسوالی سیدخیل است، چهار تا پنج متر پایین رفته است.»
امید، یکی دیگر از تالابداران در نوار مرزی پروان و کاپیسا، میگوید که هرچند به فرمان منع شکار پرندگان آبزی تمکین کرده اند؛ اما همچنان نگران آیندهی زمینهای شان و خطر نابودی این گونههای ارزشمند هستند. او، از نهادهای مسئول میخواهد که برای احیا و مدیریت تالابها راهکارهای عملی و مؤثر روی دست گیرند. «۵۰ تا ۶۰ هزار خانواده در دو طرف رودخانهی پروان و کاپیسا از نورتالاب، ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار افغانی عاید داشتند. از همین نورها حالا خشک شده، زراعت امکانش نیست، منابع آبی شان قطع شده یا زهکشی شود یا دوباره منابع آبی شان بر شان اجازه داده شود تا فرصت عاید بکنند و زمینهای شان تا چند سال پیش رو آمادهی کشت شود. باید در کنار این تالابها، جنگلات غرس کنند تا پرندههایی که آبزی نیستند، فرصت لانهسازی برای شان مساعد شود.»
کارشناسان منابع طبیعی، میگویند که تالابهای پروان و کاپیسا آرامآرام به سوی نابودی میروند. کاهش بارندگیهای فصلی، برداشت بیرویه از منابع آب و نبود برنامههای مؤثر حفاظتی، آیندهی این پهنههای آبی را در هالهای از ابهام فرو برده است. سیداحمد ملکزاد، کارشناس منابع طبیعی و محیط زیست، هشدار میدهد که اگر برای حفاظت از تالابها اقدامات فوری و جدی صورت نگیرد، نابودی آنها زیانهای جبرانناپذیری بر اکوسیستم، انقراض پرندگان آبزی، نابودی گونههای گیاهی وابسته به این تالابها، منابع غذایی و معیشت مردم محلی بر جا خواهد گذاشت. «تالابها نه تنها برای محیط زیست، بل که برای اقتصاد، سلامت و امنیت غذایی اهمیت خاص خود را دارد. انواع مختلفی از پرندههای مهاجر دوزیستان یا ذوحیاتین، خزندگان، لاکپشتها، حشرات آبزی، اینها مجموعه حیواناتی هستند که در تالابها زیست و زندگی دارند و گونههای گیاهی که در این تالابها دیده میشود، عبارت از نیها، چگنها، لوخها، طلوسها، نیلوفرآبی، جامع بقه و جلویکهای گیاهی اند که بیشتر در این تالابها دیده میشوند. باید ما دقت داشته باشیم، ارزیابی بکنیم که این تالابها در چه وضعی قرار دارند. از لحاظ تنوع زیستی، تنوع گیاهی و نباتی، ارزیابی متنوع توسط تکنولوژیهای پیشرفته مانند جیآیاس که تغییرات حیوانی و گیاهی را هر لحظه باید ببینیم. دیگر جلوگیری از ورود آبهای منابع نامعتبر.»
با وجود تلاشهای مکرر برای دریافت دیدگاههای مسئولان در ادارههای محیط زیست و زراعت کاپیسا و پروان، روشن شد که این نهادها تا کنون هیچ برنامهی مشخصی برای حفاظت یا احیای تالابها روی دست ندارند. فیضآغا مصلح، مدیر عمومی روابط و آگاهی عامهی ریاست حفاظت محیط زیست کاپیسا، نیز تأیید میکند که هیچ رهنمود یا دستورالعملی از سوی ادارهی ملی حفاظت محیط زیست به آنها ابلاغ نشده است.
این اظهارات نشان میدهد که ادارههای محلی در پروان و کاپیسا در برابر یکی از مهمترین زیستبومهای طبیعی منطقه، همچنان بدون برنامه و راهبرد مشخص عمل میکنند. هر سال در بهار و تابستان، تالابهای پروان و کاپیسا میزبان پرندگان مهاجری اند که هزاران کیلومتر را برای پناهگرفتن در این پهنههای آبی میپیمایند. اکنون این زیستبومهای ارزشمند در نقطهای سرنوشتساز قرار دارند؛ یا با مدیریت و توجه جدی حفظ میشوند، یا در نتیجهی بیتوجهی به خاطرهای فراموششده بدل خواهند شد. آینده آنها وابسته به تصمیم امروز نهادهای مسئول است.
