مدارکی که در اختیار سلام‌وطندار قرار گرفته، نشان می‌دهد که حدود چهار ماه پیش رئیس‌جمهور غنی با صدور حکمی خواستار بررسی چه‌گونه‌گی ایجاد نهادهای تحصیلات عالی خصوصی شده است. آقای غنی در این حکم خواستار تشکیل هیأتی به رهبری معاون ادارۀ عالی تفتیش و عضویت نماینده‌گان وزارت‌های مالیه و عدلیه، دادستانی کل، ریاست امنیت ملی و اداره امور ریاست جمهوری شده است که مطابق به این حکم، هیأت باید بررسی‌شان را در خلای یک ماه با ریاست جمهوری شریک سازد. اما اکنون که حدود چهار ماه می‌گذرد، تصمیمی در رابطه به دانشگاههای خصوصی که بیشتر مردم از نبود پلان درسی منظم، نداشتن مکان مناسب و بلندبودن شهریۀ/فیس سمستر شکایت دارند، گرفته نشده است.
بررسی سلام‌وطندار از تازه‌ترین گزارش ادارۀ عالی تفتیش پیرامون موسسات تحصیلات عالی خصوصی نیز نشان می‌دهد که شماری از دانشگاههای خصوصی بدون رعایت شرایط، معیارها، ناقص‌بودن نصاب آموزشی، فعالیت بدون جواز در بخش ماستری/کارشناسی ارشد، عدم موجودیت استادان حداقل ماستر، نداشتن امکانات زیربنایی به شمول ساختمان مناسب و دایمی، ایجاد نماینده‌گی‌ها به گونۀ خودسر و غیرقانونی، ایجاد دانشکده‌ها خلاف قوانین و جواز، ارتقای موسسات تحصیلات عالی به دانشگاههای خصوصی خلاف تصمیم شورای وزیران، فعالیت دارند.
راه‌اندازی برنامۀ ماستری/ کارشناسی ارشد بدون جواز
گزارش بررسی موسسات تحصیلات عالی خصوصی نشان می‌دهد که دانشگاه پیام‌نور ایران واحد کابل از سال ۱۳۹۰ تا اکنون، دانشگاه جامعه‌المصطفای ایران واحد کابل از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳، دانشگاه آمریکایی افغانستان در رشتۀ تعلیم‌وتربیه و تنفیذ قانون سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷، دانشگاه خصوصی کاروان و مشعل از سال ۱۳۹۸ تا اکنون بدون جواز در بخش ماستری دانشجو جذب کرده و فعالیت دارند.
در این گزارش هم‌چنان از نبود مکان دایمی و فعالیت دانشگاههای خصوصی و موسسات تحصیلات عالی در خانه‌های کرایی، نبود شفاخانه‌های کدری و لابراتوار برای کارهای عملی و بلندبودن فیس سمستر، فکتور اساسی برای بروز مشکلات و عدم تطبیق معیارهای تحصیلی، یاد شده است.
بخشی از یافته‌های ادارۀ عالی تفتیش نشان می‌دهد که موسسۀ تحصیلات عالی افغانستان، دانشگاه ابن‌سینا، دانشگاه دعوت، دانشگاه کاتب، دانشگاه باختر، دانشگاه خاتم‌النبیین، دانشگاه دنیا، دانشگاه جامعه‌المصطفی واحد کابل و دانشگاه آزاد اسلامی واحد کابل با این‌که به نسبت تکمیل‌نکردن معیارهای سه دور فراغت، قرارگرفتن در جمع ضعیف‌ترین موسسات تحصیلی خصوصی در برنامۀ ارزیابی تضمین کیفیت و اعتباردهی، واجد شرایط راه‌اندازی برنامه ماستری نمی‌باشند، اما به گونۀ خودسر این برنامه را راه‌اندازی کرده‌اند. در کنار این، بیشتر دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی مطابق به مقرره و لایحۀ تحصیلات عالی حداقل چهار آموزگار داکتر برای برنامه‌های ماستری ندارند. وزارت تحصیلات عالی نیز مدارک آموزگاران برنامه‌های ماستری نهادهای تحصیلات عالی خصوصی را در زمان ایجاد و قبل از صدور جواز ارزیابی نکرده است.
گزارش ادارۀ عالی تفتیش افزوده است که شماری از دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی با این که جواز فعالیت در بخش ماستری ندارد، بیشتر از سقفی که برای صنوف دورۀ ماستری درنظر گرفته شده است، دانشجو جذب کرده‌اند. دانشگاه آمریکایی افغانستان، دانشگاه باختر، دانشگاه کاتب، دانشگاه خاتم‌النبیین، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه کاردان، دانشگاه دعوت، دانشگاه دنیا و موسسۀ تحصیلات عالی افغانستان از نهادهای تحصیلی خصوصی‌یی‌اند که در بخش ماستری بالاتر از سقف تعیین‌شده، دانشجو جذب کرده‌اند.
دانشگاههای بی‌جواز و جذب دانشجو
در گزارش اداره تفتیش آمده است که دانشگاه کاردان در رشتۀ ژورنالیسم، دانشگاه مشعل در رشتۀ کامپیوترساینس، دانشگاه رنا در بخش زبان انگلیسی، موسسۀ تحصیلات عالی راه سعادت در بلخ در رشتۀ شرعیات، موسسۀ تحصیلات عالی میوند در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی و بخش‌های تعلیم‌وتربیه، موسسۀ تحصیلات عالی پیشگام در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی، تعلیم و تربیه و کامپیوتر ساینس، موسسۀ تحصیلات عالی افغان پامیر در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی، موسسۀ تحصیلات عالی شفا در رشتۀ طب معالجوی، موسسۀ تحصیلات عالی بیان در کامیپوتر ساینس و دانشگاه مریم در رشتۀ تعلیم و تربیۀ بدون جواز و به گونۀ غیرقانونی دانشجو پذیرفته‌اند.
در کنار این دانشگاه کاردان در رشتۀ اقتصاد، دانشگاه آمریکایی افغانستان در رشتۀ علوم اجتماعی، موسسۀ تحصیلات عالی رنا در رشتۀ اقتصاد، موسسۀ تحصیلات عالی آریانا در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی، اقتصاد و طب معالجوی، موسسۀ تحصیلات عالی آریا در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی، اقتصاد و طب معالجوی، موسسۀ تحصیلات عالی دعوت در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی، انجنیری و شرعیات، موسسۀ تحصیلات عالی دنیا در رشتۀ اقتصاد و کامپیوترساینس، موسسۀ تحصیلات عالی سلام در رشتۀ اقتصاد، انجنیری و شرعیات، موسسۀ تحصیلات عالی خانۀ نور در رشتۀ کامپیوتر ساینس، حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد، موسسۀ تحصیلات عالی هیواد در رشتۀ حقوق علوم و سیاسی، کامپیوتر ساینس و اقتصاد، موسسۀ تحصیلات عالی اهل‌بیت در رشتۀ شرعیات و قابله‌گی، دانشگاه تحصیلات عالی اسلامی در رشتۀ اقتصاد و برخی از موسسات تحصیلات عالی خصوصی دیگر پیش از اخذ جواز به فعالیت آغاز کرده و دانشجو جذب کرده‌اند.
در این گزارش هم‌چنان از نبود مکان دایمی و فعالیت دانشگاههای خصوصی و موسسات تحصیلات عالی در خانه‌های کرایی، نبود شفاخانه‌های کدری و لابراتوار برای کارهای عملی و بلندبودن فیس سمستر، فکتور اساسی برای بروز مشکلات و عدم تطبیق معیارهای تحصیلی، یاد شده است.
دانشگاههای بی‌ساختمان
بررسی ادارۀ عالی تفتیش نشان می‌دهد که موسسۀ تحصیلات عالی جهان، موسسۀ تحصیلات عالی افغانستان، موسسۀ تحصیلات عالی بایزید روشان، موسسۀ تحصیلات عالی رازی، موسسۀ تحصیلات عالی ادراک در کنار دیگر ضعف‌ها، از زمان ایجاد تاکنون ساختمان مناسب و برابر به معیارهای آکادمیک ندارند. موسسۀ تحصیلات عالی خانۀ نور، موسسۀ تحصیلات عالی استقلال، موسسۀ تحصیلات عالی آریانا، موسسۀ تحصیلات عالی ملی، موسسۀ تحصیلات عالی ابن‌خلدون، موسسۀ تحصیلات عالی نعمان سادات، موسسۀ تحصیلات عالی ابوریحان، موسسۀ تحصیلات عالی ازهر، موسسۀ تحصیلات عالی کابورا، موسسۀ تحصیلات عالی پیشگام و شماری دیگر از موسسات از زمان شروع به فعالیت و شماری هم تاکنون مکان مناسب و برابر به نورم‌های تحصیلی نداشتند/ندارند.
دکتر ظاهر ایوبی، سخنگوی دانشگاه کاردان در گفت‌وگو با سلام‌وطندار با رد این موارد می‌گوید که رشتۀ ژورنالیسم این دانشگاه زیر مجموعۀ دانشکدۀ علوم اجتماعی فعالیت دارد. به گفتۀ او، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصاد که از ۱۴ سال پیش فعالیت دارد، جواز دارند.
به باور او، جذب دانش‌جویان بیشتر در مقطع کارشناسی ارشد، تخطی نیست و نیاز جامعه است.
مسئولان دانشگاه آمریکایی افغانستان نیز با رد این گزارش می‌گویند که این دانشگاه از نظر وزارت تحصیلات عالی افغانستان یکی از دانشگاههای معتبر شناخته شده و به گونۀ مرتب گزارش‌های کاری خود را در اختیار نهادهای مربوط قرار می‌دهد.
احمدضیا یوسفزی، رئیس امور دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی وزارت تحصیلات عالی در گفت‌وگویی با سلام‌وطندار می‌گوید که ۹ دانشگاه و موسسۀ خصوصی‌یی که خلاف قوانین تحصیلات عالی در بخش ماستری فعالیت داشته‌اند، از یک‌صدهزار تا یک میلیون افغانی جریمه نقدی شده‌اند. به گفتۀ آقای یوسفزی، پیش از این برای تمام دانشگاه‌هایی که جواز برنامۀ ماستری دارند، هشدار داده شده بود، در صورتی که بیشتر از ۳۰ تن را جذب کنند، مدارک آنان تأیید نمی‌شود.
پیش از این نیز مردم همواره از فیس بالا و کیفیت پایین در دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی شکایت داشتند، اما تاکنون به گونۀ جدی برای حل این معضل اقدام نشده است. به باور مردم هنوز شماری از دانشگاه‌ها قوانین تحصیلی کشور را دور زده و مطابق به خواست خودشان پول می‌گیرند، اما روی کیفیت آموزش هیچ توجهی ندارند.
