افغانستانده عیاللر هلیهم سرپرست حکومت تامانیدن ایش و تعلیم آلیش حقوقیدن کېنگ مقیاسده محروم اېتیلگن بیر پیتده، امریکا یاردملرینینگ-دونالد ترامپ فرمانی اساسیده توختهلیشی اولر اوچون ینگی بیر انقراضنی یوزهگه کېلتیرگن.
سلاموطندارنینگ معلوماتی گه کوره، بو قرار افغانستاندهگی کوپلب یاردم و رواجلنیش لایحهلرنینگ توختهتیلیشی گه سبب بولگن، یوزلب عیاللر ایشسیز قالگن و اولر جدی اقتصادی معمالر گه دوچ کېلیشماقده.
امریکا دولت رهبری دونالد ترامپ میلادی ۲۰۲۵-ییل، ۲۰-جنوریده بیرگن اجرایی فرمانی آرقهلی ۹۰ کون دوامیده خارجی رواجلنیش یاردملرینی توختهتدی. شوندن سۉنگ افغانستاندهگی USAID لایحهلری توختهتیلدی و اپریل آییده فوقالعاده انسان سیورلیک یاردملر و طبی نرسهلر شامل آزیق-آوقت یاردملر هم بیکار قیلیندی.
سلاموطندار اوشبو گزارشده ۳۰ نفر ایشسیز عیال و امریکا یاردمیدن تأثیرلنگن ۱۳ تشکیلات بیلن صحبت قیلگن همده اوشبو قراردن کېین ترقهلگن گزارش و معلوماتلرنی کوریب چیققن.
گزارش اساسیده، صحبت اوتکزیلگن عیاللرنینگ بیش نفری عامهوی اخبارات واسطهلریده، ۴ نفری روانشناس ساحهسیده، ۳ نفری تعلیم، ۳ نفری ساغلیقنی سقلشده، ۱۰ نفری اداری خادم و ۵ نفری امریکا تامانیدن قۉللب-قوتلنگن دستورلرده میدان خادمی بولگنلر. برچهسی ایشسیز قالگن و آغیر اقتصادی شرایطده یشهماقده.
خصوصی یېتکرمهلردن بیریده ایشلهگن عیاللردن بیری عایشه امیری گه کوره: «بو لایحه یونیسف و امریکا تامانیدن مالیهلشتیریلگن اېدی. ۸ آیدن آرتیق وقت دوامیده بو لایحهده ایشلهدیک. اما امریکا یاردمی توختهتیلگچ، ایشسیز قالدیک. هېچ قندهی درآمدیمیز یوق، جوده قیین وضعیتدهمیز، کېلهجک قرانغو کورینماقده.»
قندوزلیک نازیتا و هرات یشاوچیسی مریم، ماس روشده BDN مالیه بولیمی و بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ افغانستاندهگی یاردم موسسهسی (یوناما) خادملری، یاردملر توختهتیلیشی حیاتلری گه سلبی تأثیر قویگنینی اېتهدیلر.
نازیتا گه کوره: «ترامپنینگ قراری تورلی ساحهلردهگی لایحهلرنی یاپدی و یاردملرنی توختهتدی. بو بیزنینگ حیاتیمیز گه سلبی تأثیر کورستدی، ایشدن اجرهلگنمیز مالیهوی احوالیمیز یامانلشگن.»
هرات یشاوچیسی مریمنینگ ایتیشیچه: «مین ایشسیز بولگنیمگه اوچ آی بولدی، امریکا یاردمی توختهتیلگچ کوپلب ادارهلر یاپیلدی، لایحهلر توگهدی. بو مین اوچون کتّه و کوتیلمهگن اۉزگریش بولدی. روحی باسیمنی حس قیلهیپمن، مالیهوی جهتدن هم آغیر احوالده من.»
ایشسیز قالگن عیاللر یاردم دستورلرینینگ قیته باشلنیشینی سورهماقده، عکسحالده عیاللر آلدین هېچ قچان دوچ کېلمهگن قیینچلیکلر گه روپهره بولیشلرینی اېتهدیلر.
بدخشانده قابله شبانه سیدینینگ ایتیشیچه: «تورت آیدن بیری ایشسیز من، ترامپ یاردملرنی توختهتگچ برچه ادارهلر یاپیلدی، اقتصادی احوالیم یامان، یاردم قیته باشلنیشنی امید قیلهمیز.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
شونینگدیک، بغلان ولایتیده اداری خادم صدیقه گه کوره: «آییگه یخشی درآمد آلردیک. حاضر امید قیلیش کېرهک می، یوق می بیلمهی من، ترامپنینگ قراری بیز گه ېنه بیر ضربه بولدی.»
سلاموطندار بیلن صحبت قیلگن ۱۳ تشکیلاتدن تورت تهسی بوتونلی یاپیلگن، ۷ تهسی آغیر احوال و یاپیلیش عرفهسیده، فقط ایکیتهسی فعالیتینی دوام اېتّیرماقده.
بو تشکیلاتلر افغانستاننینگ تورلی ولایتلریده انسان سیورلیک، حقوق و روحی مصلحت، تعلیم، ساغلیقنی سقلش، ایکینچیلیک، عیاللرنی کوچهیتیریش و ظرفیتلرینی آشیریش ساحهلریده فعالیتی بولگن.
خلقارا قوتقرو کمیتهسی (IRC)، خلقارا مهاجرت تشکیلاتی (آی،او،ام) طلوع شمس، انقطار، افغانستان ترقیات انستیتوتی (BDOA)، اوحرا، قدم به روشنایی، انسان سیورلیک یاردملر تشکیلاتی، افغانستان خلقینی قۉللب-قوتلش (SAPO)، SOCA موسسهسی و انقراضده افغانلرنی قۉللب-قوتلاوچی انسان سیورلیک موسسهسی یا SACHO سلاموطندار بیلن صحبت قیلگن.
افغانستانده خلقارا قوتقروو کمیتهنینگ علاقهلر و دادخواهلیک بولیمی (IRC) مسئولی عبدالخالق صدیقینینگ سلاموطندار گه ایتیشیچه، خلقارا یاردملر کېسیلیشی افغانستانده بو تشکیلاتنینگ ایشی گه سلبی چقور تأثیر قویگن.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «تشقی یاردملرنینگ توختهتیلیشی IRC ایشلریگه سلبی تأثیر کورستدی، کوپلب لایحهلریمیز توختب قالدی، اونلب خادملر ایشدن بوشهتیلدی، میلیونلب آدملر اساسی خذمتلردن محروم بولدی.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
افغانستان خلقینی قۉللب-قوتلاوچی موسسه یا SAPO باشلیغی فرزانه رحیمی گه کوره، بو جریان دوام تاپیشی و حمایتی برنامهلر یوقلیگی باعث تشکیلات ایشیگینی یاپیش گه مجبور. «اگر یاردملر دوام اېتمسه تشکیلاتیمیزنی یاپیش گه مجبور بولهمیز، ۴۰-۵۰ کیشینی ایش گه آلیشنی ریجهلشتیرگندیک، لېکن لایحه توختهتیلدی، بو ایشسیز درجهسینی آشیرهدی.»
افغانستان اوچون بیناد ترقیات موسسه یا BDOA باشلیغی فروزان ارقندوالنینگ ایتیشیچه، امریکا یاردملری توختهتیلگچ تشکیلاتینینگ فعالیتی توختهگن. «یاردملر توختهگنی باعث کوپلب همکسبلریمیز ایشسیز قالدی، ینگی لایحهلرنی هم آلالمهدیک.»
ینگی افغانستان اوچون بوتونلی انسان سیورلیک یاردملر موسسه مسئولی سرفراز صاحبزاده، بو تشکیلات افغانستاننینگ ۲۵ ولایتیده فعالیت یوریتگنینی معلوم قیلیب، امریکا یاردملری توختهتیلیشی نتیجهسیده اولر ۱۱۰ خادمینی ایشدن بوشهتیش گه مجبور بولیشگن و اولرنینگ اکثریتی عیاللر بولگن.
اونگه کوره: «افسوس که، امریکا یاردملرینینگ توختهتیلیشی آرتیدن افغانستانده تشکیلاتیمیزده کېنگ کولملی اۉزگریشلر یوز بیردی، تخمینن ۱۱۰ نفر خادمیمیزنی ایشدن بوشهتدیک، اولرنینگ اکثریتی عیاللر اېدی. افسوس که تورت آیدن کوپراق وقت بولهدی فعالیتلریمیز بوتونلی توختب قالگن. بیزده فعالیتلریمیزنی دوام اېتّیریش اوچون یېترلی مبلغ یوق افسوس. خادملریمیز گه معاش تولش امکانیمیز بولمهدی، شو سببلی اولر گه افسوس بیلن ایشدن بوشش گه توغری کېلدی.»
شو بیلن بیرگه، اقتصادی تحلیلچیلر و عیال حقوقی فعاللری هم افغانستانده امریکا یاردملرینینگ توختب قالیشی دوام اېتیشینینگ عاقبتلری حقیده آگاهلنتیرماقدهلر.
اقتصادی مسئلهلر بوییچه ایش بیلرمان آمنه هاشمی گه کوره: « بو یاردملرنینگ توختهتیلیشی نهفقط عایلهلر اقتصادیاتینی باسیم آستیگه قویدی، بلکه شو دستورلر آرقهلی قۉللب-قوتلنهیاتگن عیاللر گه بیواسطه ضرر یېتکزدی. همهمیز بو اچینرلی بو خواطرلی عاقبتلر گه گواه بولهیپمیز، مکتبلر و بیلیم یورتلر ایشیکلرینینگ ییللر دوامیده قیزلر اوچون یاپیق قالیشی، عیاللر اوچون ایش امکانیتلرینینگ کېسکین کمهیشی و باشقه تاماندن، خلقارا یاردملرنینگ توختهتیلیشی، بو عامللرنینگ نتیجهسی افغانستان عایلهلری گه تشویش، روحی باسیم و اقتصادی بیقرارلیکنی یوکلماقده.»
باشقه تاماندن، تورلی ساحهلردهگی متخصصلر هم امریکا یاردملرینینگ توختهتیلیشی ایریم جبههلرده سلبی تأثیر کورستگنینی بیلدیریب، بو حالتنینگ اینیقسه افغانستان اهالیسی خصوصن عیاللر اوچون سلبی عاقبتلر گه آلیب کېلگنیدن خواطر اظهار قیلماقدهلر.
یېتکرمهلر ساحهسیدهگی متخصص وحید غروالنینگ ایشانچی گه کوره، خلقارا یاردملرنینگ توختهتیلیشی افغانستاندهگی عامهوی اخبارات واسطهلرینینگ فعالیتی گه اینیقسه عیال ژورنالیستلر گه سلبی تأثیر کورستماقده و حتا بو حالت مخاطبلر گه هم تأثیر قیلیشی ممکن. «حاضرگی شرایطده یېتکرمهلر کوپلب جهتلردن جوده هم آغیر و ناقولی وضعیتده قالماقده. خصوصن ایلگری ایرکین یېتکرمهلر و ژورنالیستلرنی قۉللب-قوتلب کېلگن امریکا باشچیلیگیدهگی ملی و خلقارا یاردملرنینگ توختهتیلیشی، مملکتدهگی اقتصادی انقراض و باشقه کوپلب معمالر-بولرنینگ برچهسی افسوس که بیزنینگ ایرکین آواز گه کوچلی باسیم اۉتکزهیاتگن انیق حقیقیتلر دیر. شبهه یوق که اگر قیزلر یېتکرمهلرده اشتراک اېته آلمسهلر اولرنینگ آوازی و رسمی ترقهلمسه باسمه یېتکرمهلر هم اولرنینگ مقالهلرینی چاپ اېتمهیدی. نتیجهده فقط ایرککلر تامانیدن بیر تامانلمه اخبارات تقدیم اېتیلهدی و بو اېسه یېتکرمهلرنینگ اۉز مخاطبلرینی یوقاتیش گه آلیب کېلهدی.»
انسان حقلری بوییچه بیلرمان عبدالله احمدی، امریکا یاردملرینینگ توختهتیلیشی و افغان عیاللرنی قۉللب-قوتلاوچی دستورلرنی بیکار قیلینیشنی اولرنی آغیر انسان حقوقلری احوالی گه دوچ قیلگنینی اېتهدی.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «حقوقی نقطهی نظردن مسئله گه قرهیدیگن بولسک، خلقارا انسان حقوقلری نقطهی نظریدن بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی اۉز برچه دولتلر، انسان حقوقلری، تیزیملی روشده بوزیلیب و انقراض گه یوز توتگن دولتلر گه اۉز امکانیتلری دایرهسیده یاردم کورسهتیشگه مجبوردیرلر. شو نقطهی نظردن قرهگنده امریکا و باشقه دولتلر هم افغانستان دهگی وضعیتنی حساب گه آلیب اۉز یاردملرینی دوام اېتّیریشلری لازم. تا که ایجابی اۉزگریشلر یوز بیرسین.»
ساغلیقنی سقلش ساحهسیده ایش بیلرمان سمیرا شهیررحیمینینگ ایتیشیچه، امریکا یاردملرینینگ توختهتیلیشی ساغلیقنی سقلش سکتوری اوچون سلبی تأثیر کورستگنینی و بو حالت اینیقسه چېکّه حدودلرده طبیات مرکزلرینینگ یاپیلیشی گه و بیمارلر گه طبیعی خذمتلرنینگ کمهیشیگه آلیب کېلگنینی اېتماقده.
اونگه کوره: «امریکا یاردملرینینگ توختهتیلیشی آرتیدن افغانستاندهگی ساغلیقنی سقلش تیزیمی جوده ضعیفلشدی، بیر نیچه مهم عامللرنی تأکیدلش ممکن. بودجه و طبیعی خذمتلرنینگ کمهیشی نتیجهسیده طبیات مرکزلری یاپیلدی یا که خذمتلر چېکلنگن، بو اېسه کلینیکلر، کسلخانهلر و اېملش دستورلرینی هم قمرهب آلهدی. چېکّه حدودلردهگی آدملر صفتلی طبی خذمتلر گه کېریش امکانیتیگه ایگه اېمسلر. بو یاردملر طفیلی طبیات اوسکونهلری، داری-درمانلر و ساغلیقنی سقلش خذمتلرینی تقدیم اېتیش اوچون ضرور بولگن بشری منبع یېتیشمسلیگی یوزه گه کېلهدی.»
شو بیلن بیرگه، امریکانینگ افغانستاندهگی قیته تیکلش بوییچه مخصوص تېکشیرو ادارهسی اۉزینینگ ینگی گزارشیده، امریکانینگ مالیهلشتیرگن دستورلری بیکار قیلینگندن سۉنگ، اوشبو دستورلرنی عملگه آشیرگن تشکیلاتلر اۉز خادملرینی کمهیتیرگن، بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ بیر وکیلی اېسه بو دستورلر توختهتیلگنی سببلی کمیده ۱۳۱۳ عیال ایشینی قولدن بیرگنینی معلوم قیلگن.
امریکانینگ افغانستاندهگی مخصوص تېکشیرو ادارهسی گه کوره، سۉنگی اوچ آی ایچیده افغانستانده ۲۲ ته برنامه توختهتیلگن و اولرنینگ عمومی خرهجتلری ۱.۳ میلیارد دالرنی تشکیل اېتگن.
امریکانینگ افغانستاندهگی قیته تکیلش بوییچه مخصوص ادارهسی اۉز گزارشیده، ساغلیقنی سقلش ساحهسیده عیال خادملرینینگ یېتیشمسلیگی سببلی، یونیسف جاری ییل دوامیده تخمینن بیرمینگ ۶۰۰ آنه اولیمی و اوچ مینگ ۵۰۰ دن آرتیق ینگی توغیلگن چقهلاق اولیمی یوز بیرگنینی تصدیقلهگن.
سیگرنینگ معلوماتلری اساسیده، امریکا قۉشمه ایالتلری میلادی ۲۰۲۱-ییلدن حاضرگچه افغانستان گه ۳.۸۳ میلیارد دالر یاردم کورستگن.
سیگر، امریکانینگ خلقارا ترقیات ادارهسی تامانیدن بیریلگن انسان سیورلیک یاردم دستورلریدن اقتباس کېلتیریب، شو ییلنینگ ۵-اپریل کونیده افغانستاندهگی برچه ۱۶ ته یاردم دستوری، عمومی قیمتی ۷۶۵ میلیون دالردن آرتیق بولگن، توختهتیلگنینی معلوم قیلگن.
امریکا قۉشمه ایالتلرینینگ تشقی یاردملری توختهتیلگچ، خلقارا تشکیلاتلر هم افغانستانده اقتصادی و انسانی انقراض کوچهیشی حقیده آگاهلنتیرماقدهلر.
چېگرهسیز ژورنالیستلر تشکیلاتی، دونالد ترامپنینگ یېتکرمهلر گه قرشی قیلگن حرکتلری ژورنالیستلرنینگ حیاتینی خوف آستیگه قوییشینی اعلان قیلگن. اوشبو تشکیلاتنینگ ایتیشیچه، امریکا قۉشمه ایالتلرینینگ تشقی یاردملری (USAID) گه کوره، ۶۲۰۰ ژورنالیست، ۷۰۷ نادولت عامهوی اخبارات واسطهسی و ۲۷۹ ته یېتکرمه بیلن باغلیق NGOنی ۳۰ دن آرتیق مملکت مالی حمایت قیلر اېکن، اېندی توختهگن.
خلقارا آزیق-آوقت دستوری (WFP) هم ایتیشیچه، یاردملترنینگ توختهتیلیشی نتیجهسیده میلیونلب افغانستانلیکلر آچ قالهدی و اوشبو تشکیلاتنینگ افغانستاندهگی رهبری قۉشیمچه قیلیب، بو تشکیلات فقط گینه احتیاجمندلرنینگ یریمیگه یاردم بیره آلیشیگه امکانیت بیریلگنینی تأکیدلهیدی.
خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتی (WHO)، امریکانینگ یاردملری توختهتیلیشی نتیجهسیده، ییل اخریگه باریب افغانستاننینگ ۱۰ فایز اهالیسی طبی خذمتلر گه کېریش امکانیتیدن محروم بولیشینی اېتگن.
برچهسی بیلن، اقتصاد وزیرلیگی سۉزلاوچیسی عبدالرحمن حبیب، امریکانینگ یاردملری توختهتیلیشینی تصدیقلب ایتیشیچه، اهالی گه ایش امکانیتلرینی یرهتیش بو وزیرلیکنینگ بیرینچی ایشلریدن دیر.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «سۉنگی پیتلرده امریکا تامانیدن تورلی دولتلردن عملگه آشیریلهیاتگن برچه تشقی یاردملر توختهتیلدی، امریکا خصوصن بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی تامانیدن انسان سیورلیک یاردم دایرهسیده ایریم انجولر آرقهلی ساغلیقنی سقلش، تعلیم و باشقه ساحهلرده کورسهتیلگن یاردملر حاضرده توختهتیلگن بولیشی ممکن، بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی انسان سیورلیک یاردم کورسهتیشده فعالیت یوریتگن بعضی تشکیلاتلر مبلغ یېتیشمسلیگی سببلی تأثیرلنگن، اما بعضی فعالیتلر امریکا تامانیدن مالیهلشتیریلگن و حاضر توختهتیلگن. اقتصادی معمالرنی حل قیلیش و تورلی ساحهلرده ایش اورینلرینی یرهتیش بیزنینگ دستور وظیفهمیز دیر.»
افغانستاندهگی سۉنگی سیاسی اۉزگریشلر و موجود چېکلاولر بیلن بیرگه، امریکانینگ یاردملرینی توختهتیشی افغانستان عیاللرینی سان-سناقسیز معمالر بیلن یوزمه-یوز قیلماقده و بو جریاننینگ دوام اېتیشی یاشلرنینگ ایشگه جایلشمسلیگی و نتیجهده عایلهلرنینگ قشاقلیکّه یوز توتیشی گه آلیب کېلیشی ممکن.
