قیسقه مدتلی قماق، پول جزا، ۸۰ ته شلاق اوریش و گواهلیکنی قبول قیلمسلیک – تهمت عاقبتلریدن بولیب؛ افغانستان قانونلریده جنایت صفتیده بیلگیلنگن؛ بیراق مملکتنینگ سنتی جامعهسیده عیاللر گه نسبتن عادی اصولده قوللنهدی. حقوقشناسلر شونی تأکیدلهیدیلر کی بیرار شخص گه نامقبول حرکتلرنی دلیل و حجتسیز، شخصنینگ آبروسی و شأنیگه فتور یېتکزهدیگن طرزده باغلش، تهمت حسابلنهدی و محکمه تامانیدن تعقیب قیلینیشی ممکن.
اولر گه کوره، حقارت، تهمت و کمسیتوچی صفتلرنی باغلش افغانستان جنایت کودینینگ ۴۳۷ و ۴۳۸ مادهلریگه موافق جنایت حسابلنهدی و بونی قیلگنلر قیسقه مدتلی قماق یا کی پول جزاسیگه حکم قیلینهدی. باشقه تاماندن، عیاللر گه قرشی زورهوانلیکنی تقیقلش توغریسیدهگی قانوننینگ بیشینچی مادهسی، گرچی حاضر بیکار قیلینگن بولسه هم، عیاللر گه نسبتن حقارت، کمسیتیش، تهمت و آبرونی پسهیتیریشنی جنایت دیب اعلان قیلگن و حقارت و کمسیتیش اوچون بیر آیگچه پول جزاسینی بیلگیلگن اېدی.
عیاللردن بیرقطاری سلاموطندار بیلن صحبتده شوندهی دیېدیلر، افغانستان کبی سنتی جمعیتده عیاللر گه تهمت قیلیش، سوو ایچیش کبی قولی دیر. اولرنینگ ایتیشیچه، اولر گه قنچه تهمت قیلینمهسین، بو ادعالر اثباتلنمهگن؛ بیراق اولرنینگ آبروسیگه فتور یېتکزگن.
عیاللردن بعضیلری اجتماعی سنتلر، عایلهوی قۉللب-قوتلنمسلیک و قانون-قاعدهلردن خبرسیزلیک سببلی آبرولرینی تیکلش بوییچه هېچ قندهی چارهلر کورمهگن و عایلهوی روحی باسیم آستیده جیم قالگنلر. بیراق اوشبو عیاللردن باشقه بیرقطاری، اولر گه بولگن تهمتنی ایزلش اوچون باغلیق ارگانلر گه مراجعت قیلگنلر؛ بیراق نتیجه بیرمهگنینی ایتهدیلر.
کابللیک ۲۹ یاشر مریم (مستعار) گه کوره، تهمت طفیلی اچیق و آغریقلی تجربهنی باشدن اۉتکزگن و قانونی ایزلشنی خواهلهگن پیتده، همکسبلرینینگ ساووق مناسبتلری بیلن روپهره بولگن اونینگ کوپهیتیریشیچه، همکسبلری اونگه، بوندهی ایشلر نتیجه بیرمسلیگینی ایتگن، شو سببلی ایزلشدن واز کیچگن.
مریم شوندهی دیېدی: «بانکده قریب ۶ ییل ایشلشدن سۉنگ، ترفیع قیلدیم بانک باشلیغی بیلن مناسبتیم بار دیب تهمت قیلدیلر، افسوس بیلن قیزلر بوندهی تهمتنی قیلدی. ریاست گه مراجعت قیلدیم بونی قانونی ایزلش اوچون اولر بوندهی ایش آبرونی قیته تیکلهی آلمهیدی دیب ایتدیلر شو سببلی ایشگه بولگن قیزیقیشیم کمهیدی و کېین استعفا گه چیقدیم.»
تهمت قیلیش فقط ایش جایگه باغلیق اېمس. عیاللردن بیرقطارینینگ ایتیشیچه، اویده قربانلیک بولگنلر؛ بیراق سنتی توزیلمهلر و عایلهوی قرابتلر سببلی عدلی و قضایی ارگانلر گه مراجعت قیلیشمهگن.
پروان یشاوچیسی ۲۴ یاشر ثنا افضلی شوندهی دیېدی: «تهمت و جزالنیش حقیده خبریم یوق، آنهم مین بیلن یخشی رفتار قیلمهیدی، ایناغهلریم هم ایتهدیلر سین بیزنی بیعزت قیلهسنگ، سودا آلیش اوچون بارمهی سنگ، بیزنی الدهی سنگ، مین تیکوچی من و ۱۰-۱۲ قیز شاگردیم بار اوغیللر یوق. ایناغمنینگ خاتینی درآمدیمنی کوره آلمهیدی و قیزلرنی ییغیب اوغیللر بیلن بیرگه قیلیشیمنی ایتهدیلر.»
باشقه تاماندن، پنجشیرلیک ۲۹ یاشر مرحبا رحیمی اوچ باله آنهسی ایتیشیچه، ییرینینگ ایناغهسی اونگه زنا قیلیش تهمتینی قیلگچ، ییرینینگ آتهسی تاماندن کلتلنگن و اوشه پیتدن بیری روحی معمالر بیلن روپهره بولگن. اونگه کوره: «روحی احوالیم یامانلشدی، بوینیمنینگ تامیرلری آغریدی، میه شفاکاریگه مراجعت قیلدیم دارو بیردی، بیر ییل دوا استعمال قیلدیم بیراق کورگن عذابلریمنی اویخوده کوردیم. کون دوامیده اویغاق و بیکار بولسم، اوشه صحنهلر ایسیمگه کیلردی و روحی قیینچیلیککه چلینگن اېدیم»
اوشبو عیاللر گه کوره، عایلهوی باسیم، آبرو گه فتور یېتیشدن قورقیش یا کی نتیجه گه ایشانمسلیک سببلی عدلی ارگانلر گه مراجعت قیلمهگنلر، حقوقشناسلرنینگ فکریچه، بو آبرونی تیکلش جریانینی ېنهده مرکبلشتیرهدی.
حقوقشناس خواجه محمدعمر غوربندی، افغنستان جنایت کودی تهمت اوچون علیحده جزا بیلگیلهگنینی قوشیمچه قیلهدی. «افغانستان جنایت کودینینگ ۴۳۷ و ۴۳۸ مادهلریده تحقیر، حقارت و کمسیتیش خصوصیتلری تهمت کورسهتیلگن بولیب، کیمدیر باشقه شخص گه تحقیر قیلسه یا کی آبرو گه فتور یېتکزوچی سۉزلردن فایدهلنسه، جنایت صادر ایتگن حسابلنهدی و اونگه قیسقه مدتلی قماق یا کی مالیهوی جزا قوللنهدی.»
حقوقشناس شعبان طوفاننینگ ایتیشیچه، ضرر کورگن عیاللر آبرونی تیکلش اوچون قانونی چارهلر کوریشلری ممکن. او شوندهی دیېدی: «مملکت قانونلریگه موافق، اگر تهمت قیلگن شخص اثباتلاوچی دلیللرنی سود گه تقدیم ایته آلمسه، او شریعت و قانونده بیلگیلنگن جزا گه تارتیلهدی. ضرر کورگن شخص رسمی عریضه آرقهلی آبرونی تیکلش و غرامت طلب قیلیش حقوقیگه ایگه بولیب، بونینگ اوچون عیاللر زورهوانلیککه قرشی سارنواللیک یا کی عدلی بولیملر گه مراجعت قیلیشی ممکن و ایش کوریب چیقیلهدی.»
دین عالمی غلامرسول حقدوست شوندهی دیېدی: «مومن عیال گه یا کی مومن ایرککه تهمت قیلسه یا کی بیرار مسلماننی زنا قیلیشده عیبلب، بونی تورت نفر گواه بیلن اثباتلهی آلمسه، اونگه ۸۰ دره اوریلهدی.»
امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی مسئوللری سلاموطندار بیلن صحبتده شوندهی دیېدیلر، مینگلب کیشی زورهوانلیک، ظلم و یامان مناسبت حقیده شکایت قیلگن و اولر تېکشیریلهدی. اوشبو وزیرلیک سۉزلاوچیسی سیفالاسلام خیبر شوندهی دیېدی: «ظلم، یامان مناسبت و عیاللرنینگ شرعی حقوقینی نقض قیلیش جملهدن مجبوری تورموش گه چیقریش، میراث حقینی بیرمسلیک کبی زورهوانلیکه دایر شکایتلر ثبت قیلینگن. شکایتلر اساسیده حرکت قیلینهدی قانون و شریعت گه ضد عمل قیلگنلر بیلن قانونی یاندهشیلهدی.»
تهمت حقیده مملکت محکمهلریگه مراجعت قیلگنلر سانینی بیلیشنی خواهلهدیک؛ بیراق اسلام امیرلیگی عالی محکمهسی سلاموطندار بیلن صحبتده، بو کبی معمالر بارهسیده عیاللر تامانیدن بو محکمه گه هېچ کیم مراجعت قیلمهگنینی ایتهدیلر.
عیاللرنینگ عدلی نهادلر گه مراجعت قیلمسلیگی و اوتگن ییللردهگی ضعیف گزارش بیریش، بو معما کمراق ثبت قیلینیب و ایزلنمسلیککه سبب بولگن.
