مسئله بیانی
کوپ خاتین‌لیک اسلامی مملکتلر اینیقسه افغانستانده سنه‌لردن بویان عنعنه صفتیده دوام اېتیب کېلگن و کوپینچه منطقه‌لرده حاضر هم رواج دیر. شو بیلن بیرگه، سۉنگی ییللرده اجتماعی، فرهنگی اۉزگریش و عیاللر حقوقی و جندر تېنگ‌لیگیگه دایر آگاهی‌لیک‌لر باعث اینیقسه یاشلر اۉرته‌سیده کوپ خاتین‌لیک عنعنه کمه‌یگن. بو نسل کوپ خاتین‌لیک و اونگه باغلیق توشینچه‌لر بیلن باشقچه یانده‌شه‌دیلر، کوپ خاتین‌لیک افغانستان کبی سنتی جمعیت‌لرده مذهبی و فرهنگی عاملی بارلیگی اېتیله‌دی؛ بیراق شهرلرده و تحصیل قیلگن یاشلر خاتین‌لری اۉرته‌سیده تېنگ‌لیک کېلتیره آلمسلیک، اقتصادی قیینچیلیک، تېنگ مناسبت قوره آلمسلیک سبب‌لر باعث، کوپ خاتین‌لیکّه قرشی دیر. بونده‌ی شرایط ده یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه بولگن مناسبتینی چقورراق انگلش ضرورتی سېزیله‌دی. بو مسئله اینیقسه شهرلرده‌گی یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه مناسبتی قنده‌ی، افغانستانده اجتماعی اۉزگریش‌لردن درک بیریشی ممکن. شونی اوچون سلام‌وطندار بو مسئله نی آیدینلشتیریش و یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه مناسبتی و اولر نینگ کوپ خاتین‌لیکنی قبول قیلیش یا که قیلمسلیگینی انیقلش اوچون مملکت ۲۸ ولایتیده سوراو اۉتکزگن.
توپلش و تحلیل اسلوبی
بو تدقیقات بیر یریم آی دوامیده آچیق و یاپیق سوراق‌لرنی توزیع قیلیش بیلن اۉتکزیلگن و نتیجه‌سی مقدار و صفت جهتدن تحلیل قیلینگن.
تدقیقات غایه‌لری
۱- یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه مناسبتینی انیقلش؛
۲- شهرلر و قیشلاق‌لرده اینیقسه خاتین‌لر و ایرکک‌لر اۉرته‌سیده کوپ خاتین‌لیک فرقینی تېکشیریش؛
۳- جندر تېنگ‌لیگی، تورموش اورتاق‌لر اۉرته‌سیده اقتصادی مسئله‌لرنی نظر گه آلیش بیلن عدالت اورنه‌تیش کبی اجتماعی و فرهنگی عامللر تأثیرینی تحلیل قیلیش؛
۴- کوپ خاتین‌لیکّه قرشی و راضی بولیش سبب‌لرینی انیقلش؛
تدقیقات تاریخی
افغانستانده کوپ خاتین‌لیک هردایم جنجلی مسئله‌لردن بولگن؛ بیراق یاشلر نینگ بو مسئله گه دایر مناسبتی حقیده برچه تامانلمه تدقیقات اۉتکزیلمه‌گن. بو مسئله گه اعتبار بیریش بیلن افغانستانده اۉتکزیلگن کوپینچه تدقیقات‌لر و گزارش‌لرده عایله‌وی موضوع و عیاللر حقوقی حقیده بحث اېتیلگن. اولر ارا یالغیز سلام‌وطندار ۲۰۲۳-ییل، ۲۸-سپتمبر ۱۹ عیال بیلن علیحده صحبت اۉتکزگن. بو تدقیقات ده ایرلری ایکّی خاتین‌لیک بولگن عیاللر بیلن صحبت قیلینیب و اولر نینگ فکر-ملاحظه‌لری انیقلنگن.
تدقیقات نینگ نتیجه اساسیده، اوشبو عیاللر نینگ کوپینچه‌سی کوپ خاتین‌لیکدن ناراضی دیر و بو مسئله اولر نینگ شخصی تیریکچیلیک و روحی احواللری گه سلبی تأثیر قویگن. کوپینچه عیاللر خاتین‌لر اۉرته‌سیده عدالت تېنگ‌سیزلیگی و روحی باسیملر کوپ‌لیگیدن نالیگنلر. سلام‌وطندار نیچه خاتین‌لیک بولگن عیاللر قیینچیلیگینی آیدینلشتیریش گه اورینگن بولمه‌سین؛ بیراق حاضرگه قدر بو حقده اجتماعی و فرهنگی ساحه‌لرده کېنگ کولمده سوراو اۉتکزیلمه‌گن.
گزارش خلاصه‌سی
سلام‌وطندار مملکت ۲۸ ولایتیده یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه مناسبتینی انیقلش اوچون تدقیقات اۉتکزگن. بو تدقیقات نینگ نتیجه‌سی اساسیده، سوراو گه قتنشگن ۸۱.۳ فایز کیشی کوپ خاتین‌لیکنی یاقتیرمسلیک‌لرینی اېتگنلر. بو سوراو ایرکک و عیاللر اۉرته‌سیده تېنگ شکلده اۉتکزیلگن و کوپینچه کیشیلر کاپیسا و اېنگ آز نورستان دن اشتراک اېتگنلر.
بو تدقیقات نینگ نتیجه اساسیده، شهرلرده‌گی یاشلر قیشلاق‌لرده‌گی یاشلر گه نسبتن کوپ خاتین‌لیکّه قرشی‌لیک کورستگن. شهرلیک ۸۷.۹ فایز و قیشلاق‌لیک ۶۴ فایز یاشلر بو گَل اسلوب ده حیات کېچیریشنی رد قیلگنلر. عیاللر نینگ ۸۶ فایزی و ایرکک‌لر نینگ ۷۶.۷ فایزی کوپ خاتین‌لیکنی یاقتیرمسلیک‌لرینی معلوم قیلگنلر.
خاتین‌لر اۉرته‌سیده عدالت نی بیر تور برقرار اېته آلمسلیک و بو کبی حیات گه قیزیقمسلیکنی کوپ خاتین‌لیکنی یاقتیرمسلیک عاملی اته‌لگن.
ایرکک‌لر کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقیش سببینی مالی و مذهبی و عیاللر اېسه ایرلری نینگ کوپ خاتین آلیشینی شرعی سبب دیه بیان قیلگنلر.
مذهبی، مالی و اجتماعی نقطه-نظریدن یاشلر کوپ خاتین‌لیک حقیده تورلی فکر-ملاحظه بیرگنلر.
تدقیقات ده ۱۵ یاشر دن ۳۵ یاشر گه قدر کیشیلر اشتراک اېتگن و اولر نینگ کوپینچه‌سی زد نسلی (Generation Z) اوله‌راق تانیله‌دی. ۱۹۹۰سنه دن ۲۰۱۰ سنه ده توغیلگن بو نسل اجتماعی، انسان حقلری، جندر تېنگ‌لیگی، ایکّی تامانلمه مستقل‌لیکّه علاقه‌مند بولیش حقیده‌گی مسئله‌لردن کوپراق آگاه بولگنلری اوچون کوپ خاتین‌لیکنی رد اېته‌دیلر. اولر، بو فرهنگ نی عدالت‌سیزلیک و زمانه‌وی قدریت‌لر گه ضد دیب همده اقتصادی و قۉشمه حیات گه بیرگن وعده‌لری طفیلی کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقمه‌یدیلر.
گزارش تفصیلاتی
سلام‌وطندار مملکت ۲۸ ولایتیده یاشلر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقیشینی انیقلش اوچون سوراو اۉتکزگن، نتیجه اساسیده هر ۱۰ یاشدن سکیز ته‌سی کوپ خاتین‌لیکّه قرشی دیر.
بو سوراو ده کاپیسا ۱۳.۳ فایز اېنگ کوپ و نورستان ۰.۱ فایز بیلن اېنگ آز اشتراک اېتگنلردن تانیلگن.
سوراو ده تورلی یاش ده بولگنلر قتنشگن، اولر ارا ۴۱.۵ فایزی ۲۰ دن ۲۵ یاشر و ۲۳.۸ فایزینی ۲۵ دن ۳۰ یاشرلر تشکیل بیره‌دی.
قتشنگنلر نینگ تحصیل احوالی تېکشیریلگن. اولر ارا ۴۲ فایزی لیسانس، ۱۹.۳ فایزی طلبه، ۱۴.۲ فایزی ۱۲-صنف نی بیتّیرگن، ایکّی فایزی ماستر، ۱.۴ فایزی شفاکار و ۱۰.۴ فایزی سوادسیز دیز.
بو سوراو ده ایرکک و عیاللر بیر تور تنلنگن.
اوشبو سوراو ده یاشلر نینگ حیات اسلوبی تېکشیریلگن، قتنشگنلر نینگ ۷۲.۵ فایزی شهرلیک و ۲۷.۵ فایزی قیشلاق‌لیک دیر.
شهرلیک بولگن یاشلر دن ۴۵.۵ فایزی ایرکک‌لر و ۵۴.۵ فایزی عیاللر بولگنلر.
قیشلاق ده‌گی یاشلر نینگ ۶۱.۸ فایزینی ایرکک‌لر و ۳۸.۱ فایزینی عیاللر تشکیل بیره‌دی.
بو سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، یاشلر نینگ ۸۱.۳ فایزی کوپ خاتین‌لیکّه قرشی دیر.
سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، شهرلیک یاشلر قیشلاق‌لیک یاشلر گه نسبتن کوپ خاتین‌لیکنی رد اېتگنلر. شهرلیک ۸۷.۹ فایز یاشلر و قیشلاق‌لیک ۶۴ فایز یاشلر کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقمسلیک‌لرینی اېتگن.
بو سوراو جندر فرقی بیلن اۉتکزیلگن. اوشبو سوراو ده عیاللردن ایرلری باشقه خاتین آلیشی اوچون راضی‌لیگی حقیده سوره‌لگن و ایرکک‌لردن کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقیش‌لری حقیده سوره‌لگن. سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، ۷۶.۷ فایز ایرکک‌لر و ۸۶ فایز عیاللر بو گَل حیات نی رد اېتگنلر.
اوشبو سوراو ده کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقمسلیک حقیده سوره‌لگن. ۵۶.۳ فایز ایرکک‌لر خاتین‌لری اۉرته‌سیده عدالت برقرار اېته آلمسلیکنی کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقیمسلیک سببی دیگن. ۱۸.۵ فایز ایرکک‌لر بیر خاتین‌لیکّه قیزیقیشینی اېتگن و ۱۲.۳ فایزی دلیل‌سیز کوپ خاتین‌لیکنی رد اېتگن. باشقه ۱۲.۳ فایزی کوپ خاتین‌لیک ایرکک‌لر نینگ اچیق تجربه‌لریدن عبرت آلگنلرینی اېتگن.
باشقه تاماندن ۵۰.۵ فایز ایرکک‌لر بای-به‌دولت‌لیک‌لری طفیلی کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقه‌دیلر. ۲۰.۴ فایز ایرکک‌لر نسل کوپه‌یشی، ۱۶.۱ فایزی دلیل‌سیز و ۱۲.۹ فایزی جنسی احتیاج‌لری اوچون کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقیش‌لرینی بیلدیرگنلر.
ایرلری نینگ کوپ خاتین‌لیگیگه قرشی بولگن ۳۴۴ عیال دن، ۳۵.۴ فایزی ایرکک‌لر خاتین‌لری نینگ مادی و معنوی احتیاج‌لرینی اساسی شکلده تأمینله‌ی آلمسلیکّه ایشانه‌دیلر. ۲۷.۳ فایزی باشقه کوپ خاتین‌لیک‌لر نینگ اچیق حیاتی تجربه‌لریدن عبرت آلگنلر. ۲۰.۶ فایزی تورموش اورتاق‌لری نینگ علاقه‌سی کمه‌یشی و ۱۶.۵ فایزی دلیل‌سیز تورموش اورتاق‌لری نینگ کوپ خاتین‌لیگینی قبول قیلمه‌یدیلر.
ایرلری نینگ کوپ خاتین‌لیگینی قبول قیلگن ۵۶ عیال دن ۵۳.۵ فایزی، شریعت رخصت بیرگن‌لیگینی اېتگنلر. ۲۳.۲ فایزی دلیل‌سیز اونی قبول قیلگن و ۱۷.۸ فایزی جنسی و جسمانی احتیاج‌لرینی قاندیریش اوچون کوپ خاتین‌لیکّه راضی‌لیک کورستگن. ۵.۳ فایزی نسل کوپه‌یشی اوچون.
خلاصه
سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، افغانستانده‌گی کوپینچه یاشلر اینیقسه شهرلرده کوپ خاتین‌لیکّه قرشی‌لیک کورستگنلر. اولر نینگ کوپ خاتین‌لیکّه مناسبتی یاشلر نینگ قدیمی عنعنه‌لر گه دایر فکر-ملاحظه‌لری سېزیلرلی درجه ده اۉزگریب زمانه‌وی اجتماعی مسئله‌لر، جندر تېنگ‌لیگی و تورموش اورتاق‌لری اۉرته‌سیده عدالت برقرار اېتیش مسئله‌لریدن تأثیرلنگنینی کورسته‌دی، عین‌حالده حاضر هم کوپینچه ایرکک‌لر مالی و مذهبی دلیل‌لر طفیلی کوپ خاتین‌لیکّه قیزیقه‌دیلر. کوپینچه یاشلر اینیقسه شهرلرده عدالت برقرار اېته آلمسلیک و کوپ خاتین‌لیک‌لر نینگ حیاتیده‌گی اچیق تجربه‌لری باعث بو گَل تیریکچیلیک اسلوبینی رد اېته‌دیلر.
سوراو نینگ نتیجه‌سی اساسیده، یاش نسل اینیقسه زد نسلی کوپراق زمانه‌وی قدریت‌لر و عدالت نی بیر تور برقرار اېتیش مقصدیده کوپ خاتین‌لیکّه نسبتن فکر-ملاحظه‌لری اۉزگرماقده. سوراو نینگ نتیجه‌سی سیاستچیلر و اجتماعی نهادلر اوچون مهم بولیشی کېره‌ک؛ چونکه افغانستان و عایله‌لر ده اۉزگریشنی کورسته‌دی.
تکلیف‌لر
۱- افغانستانده عایله‌لر و عیال حقوقی گه دایر مدنی قانون، خاتین‌لری اۉرته‌سیده جندر و عدالت تېنگ‌لیگی و کوپ خاتین‌لیک قانون-قاعده اساسیده چېکلنیشی اوچون قیته کوریب چیقیلیشی کېره‌ک.
۲- قیشلاق‌لرده کوپ خاتین‌لیک اینیقسه بوتوغریده‌گی مسئله‌لر برچه تامانلمه تېکشیریلیشی اوچون انیق تدقیقات اۉتکزیلیشی درکار.
