افغانستانده-کمغبللیک دیوارلردن آشیب تاملرنی قولتهیاتگن بیر پیتده، کسللیک کمبغل عیاللر اوچون فقط جسمانی عذاب اېمس، بلکه هر کونی کوز آچگنلریده دوچ کېلهدیگن توگنمس بیر دهشتدیر. بو گزارش مملکتنینگ تورلی ولایتلریده یشاوچی ۳۳ کمبغل عیالنینگ حکایهسی دیر اولر ایکّی تاش آرهسیده سیقیلیب قالگن؛ بیری قشاقلیک و ایکّینچیسی کسللیک.
بو عیاللرنینگ بعضیلری، آیلر دوامیده ساغلیق مرکزی گه باریش اوچون آزگینه پول تاپیلیشی گه امید قیلیب کوتماقده؛ بعضیلری اېسه قولیده نسخه؛ بیراق داری ساتیب آلیش گه قوربی یېتمهیدی، اوی گه قیتیب کېلگن. اولر کسللیکنی نهفقط تنهده بلکه جمعیتنینگ سکوت دهگی سویکلریده هم حس اېتیشماقده- بو جمعیتده اولر تورلی جهتلردن اۉزینینگ اېنگ عادی حقوقلریدن محروم بولگن. بیپول طبی خذمت بو عیاللر اوچون فقط بیر سۉز بولیب قالگن، اولر اوزاق یول یا که بیپول داریلرنینگ یوقلیگی سببلی بو خذمتلردن فایدهلنه آلمهیپتی.
«نیچه ییلدن بیری باشیم آغریدی؛ بو ییرده تیریکچیلیک قیلهیپمیز، ساغلیق مرکز اوزاق، باره آلمهی من؛ چونکه یول اجارهسی اوچون ییترلیچه پولیم یوق. اقتصادی احوالیمیز یامان، پول یوقلیگی اوچون شفاکار آلدیگه باره آلمهی من. بعضی وقتلر کسل باسیمی اوچون قۉشنیلردن قرض سورهب داکتر آلدیگه بارهمن.»
بو، زاهدهنینگ سۉزلریدن بیر قسمی دیر. هراتلیک ۵۵ یاشر زاهده، تینچ اما یرهدار آواز بیلن، کسل و یول دردی حقیده صحبت قیلردی. انچه ییلدن بیری دردینی یورهگیگه اسرهگندهی اېندی شو نیچه جمله حیاتی خلاصهسی دیر؛ کسللیک، یول اوزاقلیگی، کمبغللیک، قرض و هر کونی کم بولهیاتگن امید. زاهده، تیتراق و ناامیدلیک تاووش بیلن، کسللیگی حقیده حکایه قیلیب و آوازیدن شوندهی سیزدیم که قیینچیلیگی فقط کسللیک دردی اېمس، بلکه مشکلی انچه ییلدن بیری سایهسی کبی اونی اېزلب کېلگن اچیق کمبغللیک دیر.
کابللیک ۵۰ یاشر کلثوم، اوی گه اولتیریش و یول گه باقیش اورنیده، اینگلرینی شیمرلب و بیر مکتبده «صفاکار» اولهراق ایش بیلن مصروف؛ بیراق بو ایش بوتون قیینچیلیگی بیلن، یالغیز بیر آییده تورت مینگ افغانی درآمدی بار؛ بو مقدار پول نه حیات قیینچیلیگلرینی حل قیله آلهدی، نه درمان. «جوده هم بیلیم آغریدی؛ نیچه ییل اول شفاکار آلدیگه بارگندیم دیسک کمرینگ بار دیگن اېدی. عمل قیلیش گه قوربیم یېتمهیدی؛ بو ساغلیق قیینچلیک مینی جوده هم عذاب بیرهدی، سۉنگی مرته شو نیچه آی اول باردیم. شفاکار کسللیک وقتی اوتماقده دیېدی. دوالهی آلمهی من، پول یوق و آلهدیگن معاش یېتمهیدی.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
فاریاب یشاوچیسی ۲۵ یاشر وحیده، حیات قیینچیلیکلری، کسللیک و اۉزینینگ ایشسیزلیگیدن حکایه قیلهدی. او بیر پیتلر اوقیتووچی اېدی؛ بیراق مکتبلر یاپیلگچ و اوقیتووچیلیکدن اوزاق لهگندن سۉنگ، باشقه یوزلب عیال کبی بیکار بولیب و اېندی حتا کسللیگینی دوالش گه قوربی یېتمهیدی. وحیده حیاتی قیینچیلیگی حقیده بوندهی دیېدی: «معدهم آغریدی؛ قریب تورت یا که بیش ییلدن بیری بو کسللیکّه چلینگن من؛ اقتصادی قیینیچلیک طفیلی شفاکار آلدیگه باره آلمهی من؛ مثال اوچون بیر آی بارسم باشقه آی باره آلمهی من. پول یوقلیگی اوچون کوپ وقت شفاکار گه باره آلمهدیم؛ قۉشنی یا که قرینداشلردن قرض گه پول سورهدیم، پوللرینی قیته تولهی آلمهدیم؛ شونی اوچون شفاکار گه مراجعت قیله آلمهدیم.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیاللر، کسللیکلرینی دوالش اوچون اقتصادی تورلی قیینچلیکلر بیلن روپهره بولسهلرده، ساغلیق مرکزلر اوزاقلیگی و خادملرنینگ یخشی یاندهشمسلیگی، کسللیکلرینی دوالش اوچون اولرنینگ قیینچیلیگینی نیچه برابر آشیرگن.
فاریابلیک ۲۸ یاشر زهرانینگ ایتیشیچه: «سۉنگی مرته بارگنیمدن اوچ آی اوتماقده. عمومی بیر ساغلیق مرکز بار اوییمیزدن قریب تورت کیلومتر اوزاق اینیقسه قیشده یا که ترانسپورت واسطهلری بولمهگنده او ییرگه باریش قیین، بیز اوچون.»
تخارلیک ۲۴ یاشر زرغونه گه کوره: «شفاکار گه مراجعت قیلهمن، بیراق ملَکهلی شفاکار یوق- کسللرنینگ دردینی تشخیص قیلسه، مقصد دارو بیریشهدی دارو استعمال قیلگونچه یخشی من عکسحالده، قیینچیلیک بیلن روپهره بولهمن.»
ملَکهلی شفاکارلر مملکتنی ترک قیلیب و بیلیم یورتلر همده طبی انستیتوتلر ایشیگی قیزلر یوزیگه همان یاپیق اېکن، بو عیاللر طبی خذمتلردن نالیماقده.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
برچهسی بیلن، اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیالر، کسللیکلرینی وقتیده دوالش و یول اوزاقلیگی قیینچیلیکلریدن قوتیلیش اوچون سرپرست حکومتدن مملکتنینگ اوزاق منطقهلریده زمانهوی امکانیتلر بیلن جهازلنگن کلینیکلر قوریلیشینی اېستهیدیلر.
کاپیسالیک ۲۶ یاشر خالدهنینگ ایتیشیچه: «دولتدن اوزاق ولایتلر و اولسواللیکلرده زمانهوی امکانیتلر بیلن جهازلنگن ساغلیق مرکز قوریشنی اېستهیمیز-اهالی کابل باریش اوچون یول حقینی تولش گه قوربی یېتمهیدی.»
رواداری نهاد باشلیغی شهرزاد اکبر، سلاموطندار بیلن اوتکزگن صحبتیده ایتیشیچه، طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمهیدیگن عیاللرنینگ احوالی چتاق و در حقیقت بو احوالنی عیاللر کمسیتیلیش دییش ممکن. اونینگ کوپهیتیریشیچه، بو احوال یخشیلنیشی اوچون دقت قیلینیش کېرهک. «عیاللرنینگ حاملهدارلیک پیتیده طبی خذمتلردن فایدهلنه آلیشی حقیده ریجهمیز بار، احوال آیدینلتشیریلیب و انیق پالیسیلرنی تکلیف قیلیش کېرهک؛ عیاللرنینگ طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمسلیک قیینچیلیگینی حل قیلیش بیرینچی ایشیمیز دیر.»
باشقه تاماندن، شفاکارلرنینگ فکریچه، قشاقلیک کسللرنینگ اۉز وقتیده دوالنیشیگه توسقینلیک قیلهدیگن اېنگ جدی عامللردن بیری دیر. یورهک جراحلیگی بوییچه متخصص عبدالرب حمیدی گه کوره، بعضی حاللرده کسلنینگ دوالنیشگه کېچ مراجعت قیلیشی اونینگ اولیم خوفی بیلن دوچ قیلهدی. دوالش جریانی اقتصادی معمالر سایهسیده قالسه، او نه نجات بخش اېتهدی، نه تسکین بیرهدی.»
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «اقتصادی معمالر سببلی کوپلب خوفلی کسللیکلرنی اعتبارسیز قالدیرهمیز. بعضی کسللیکلر اولیمگه آلیب کېلیووچی بولسه هم بیز دوالنمهیمیز، چونکه مالیهوی معمالریمیز بار. اگر کسل اۉز وقتیده دوالنمسه، کېینچهلیک دوالنیش فایده بیرمهیدی.»
عیال حقوقی فعاللری هم، عیاللرنینگ طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمسلیگی نهفقط حل بولمهگن، بلکه یامانلشگنینی اېتهدیلر. یول اوزاقلیگی، زمانهوی جهازلر بیلن تأمینلنگن مرکزلر یوقلیگی و کمبغللیک، عیاللرنینگ طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمسلیک عامللردن سنلهدی.
عیال حقوقی فعالی حمیرا فرهنگیار گه کوره: «عیاللر سلامتلیگی بیلن باغلیق معمالر، نهفقط برطرف اېتیلمهگن، بلکه کوندن-کونگه آرتیب بارماقده. بیر تاماندن قیشلاقلرده و اوزاق حدودلرده ساغلیقنی سقلش مرکزلری گه یېتیب باریش جوده مشکل، آدملرنینگ اقتصادی حالتی هم یامان. باشقه تاماندن، بو حدودلرده عیال شفاکارلر و قابلهلر یوقلیگی دیر.»
حقوقدانلر، تېنگلیک نظرگه آلینیشی گه تأکیدلب ایتیشلریچه، طبی خذمتلردن فایدهلنیش انسانلرنینگ دستلبکی حقوقی دیر، جندر یا که جغرافیه حدودلری اونگه توسیق بولمسلیگی کېرهک. اولرنینگ کوپهیتیریشیچه، دولت بو حقوقنی تأمینلش اوچون عملی آدم کوتاریشی لازم؛ مملکت مقیاسیده عیاللر اوچون مکتبلرنی آچیشدن آلیب زمانهوی ساغلیق مرکزلرنی قوریش گه قدر.
حقوقدان عبدالشکور دادرسنینگ ایتیشیچه: «بو جمعیتده هر بیر یشاوچینینگ اۉز حقوقی بار و اولرنینگ حقوقی تېنگ دیر. هم ایرککلر و هم عیاللرنینگ حقی بار. جمعیتده خذمت کورستیلمسه برچه اوستیگه سلبی تأثیر قیلهدی؛ بیراق عیاللر گه کوپراق.»
شونینگدیک، حقوقدانلردن باشقه بیری نورآقا شعیب گه کوره، طبی خذمتلردن فایدهلنیش اوچون سرپرست حکومت تامانیدن عملی و نظارت اېتیش برنامهلر نظرگه آلینیشی لازم. «خلقارا کنوانسیونلرده، انسان حقلری خلقارا بیانیهسی، مدنی و سیاسی حقوق کنوانسیونی، اقتصادی و فرهنگی حقوق کنوانسیونلرده تورلی خیل قانون بار. آگاهیلیک آشیریلیب و اونی یانیده دولت خادملری اوچون مسلکی برنامهلر اوتکزیلیشی درکار.»
شو بیلن بیرگه، سرپرست حکومت اقتصاد وزیرلیگیدن مملکت مقیاسیده کمبغللر سانی حقیده معلومات بیریشنی اېستهدیک؛ بیراق بو وزارت کتبی یوللـهگن پیامیده حاضرگه قدر بوتوغریده رسمی تېکشیرو اۉتکزیلمهگنینی بیلدیرگن.
اېتیش کېرهک که خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتی، اوشبو ییلده ترقهتگن گزارشیده، افغانستان خلقینینگ اوندن بیر قسمی ییل یکونیگه قدر امریکا قۉشمه ایالتلرینینگ یاردملری توختهتیلیشی اوچون طبی خذمتلردن محروم بولیشی ممکن دیب آگاهلنتیرگن. افغانستانده خلقارا ساغلیقنی سقلش تشکیلاتی وکیلی ادوین سنیزا سالوادور، کابلده فرانسه آژانسی بیلن اۉتکزگن صحبتیده افغانستاننینگ قریب ۴۵ میلیون اهالیسیدن اوچ میلیونی اوشبو ییل جنوری آییدن بیری طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمهگن و میلادی ۲۰۲۵-ییل یکونیگه قدر باشقه ایکّی-اوچ میلیون کیشی، طبی خذمتلردن فایدهلنه آلمسلیگی ممکن دیگن.
