سلاموطندار، ۱۲ ولایتده ۳۸ اجرهشگن عیال بیلن صحبت قیلگن، اوشبو سوراو اساسیده، کوپینچه اجرهلیش طلبی عیاللر تامانیدن بیریلگن. اوشبو گزارشده صحبت قیلینگن ۳۸ عیالدن، ۳۲ نفری، اجرهلیش قرارینی اۉزلری آلیب و طلاق جریانینی باشلهگنلرینی ایتگنلر. بیرقطاری هم ایری تامانیدن یا که کېلیشوو اساسیده اجرهلیشگن.
۲۰ یاشر بامیانلیک فریبا و ۳۵ یاشر لغمان یشاوچیسی حمیده، ایرلریدن اجرهلگن ایتیشلریچه، انچه قۉشمه تیریکیچلیک قیلیشدن سۉنگ، مجبورلیک طفیلی اجرهلیشگه قرار قیلگنلر. بو عیاللر گه کوره، اجرهلیش قراریدن کېین، موضوعنی عایلهلری بیلن اورته گه قویگن آقسقاللر همده صلاحیتلی کیشیلر حضوری بیلن اجرهلیشلری عملگه آشیریلگن.
فریبا گه کوره: «حیاتیمیز یخشی اېمس ایدی، شونی اوچون اجرهلیش گه قرار قیلدیم. آقسقاللرنی ییغدیک؛ میندن پول سورهدی، مین مهریمنی کیچیردیم، اجرهلدیک. مهریم ۵۰ مینگ افغانی ایدی. اجرهلگنیمدن جوده هم خورسند من، افسوسده اېمس من.»
حمیدهنینگ ایتیشیچه: «اجرهلگنیمدن نیچه کون اوتماقده، بعضی مشکللر تاپیلدی، بیش یا که آلتی ییلدن سۉنگ اجرهلدیک، عایله و جرگه بیلن حل بولدی. بیرینچیدن اۉزیم باشلهدیم، عایلهسی هردایم ارهلشر اېدی. اۉزیم اجرهلیش گه قرار قیلدیم، اولر ایسه موضوعنی سین باشلهدینگ بیز گه پول بیریشینگ کېرهک دیدیلر؛ چونکه مین پول سورهمسدیم، فقط آزاد بولیشنی اېستر ایدیم؛ بو موضوعدن جوده هم زیریککن ایدیم؛ حتا مهرنی هم سوره مهدیم.»
اوشبو گزارشده صحبت قیلگنلر، ایر تامانیدن قییناقلنیش، ایرینینگ معتادلیگی، خیانت، قۉشمه حیاتلریده عایلهلر تامانیدن حددن تشقری ارهلشوو، جبری تورموش گه چیقریش، ایرککنینگ ایکینچی مرته اویلنیشی، ایرنینگ نفقهنی تأمینله آلمسلیگی و قۉشمه حیاتده کمسیتیلیشنی حس قیلیش، ایرلری تامانیدن اجرهلیش عاملی عنوان قیلگنلر.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
۴۸ یاشر قندوزلیک نظیفه، سکیز باله آنهسی دیر اۉزی ایریدن اجرهلیش گه اقدام قیلگن ایتیشیچه، ایری نفقهسینی تأمینلشده کوتاهیلیک قیلیب و نهایت مجبورلیکدن اجرهلگن. اونگه کوره: «حیات جوده هم قیینچیلیک بیلن اوتماقده اېدی، بالهلریم اۉز آلدیمگه، آتهلری آلدیگه اېمسلر، او بیلن تیریکچیلیک قیلمهیدیلر. نفقهسینی بیرگنده اېدی اولر بیلن بولیشردی. اجرهلگنیم سببی هم، نفقه بیرمسلیک ایدی، جنجل قیلر ایدی. بالهلریمنی کلتکلردی؛ اوزیم هم تینچ اېمس ایدیم، حیات جوده هم قیین ایدی. چونکه ایریم میندن اجرهلیشگه طرفدار ایمس ایدی.»
اوشبو گزارش اساسیده، عیاللرنینگ ایریدن اجرهلیش عامللری آرهسیده، عایلهوی زورهوانلیکلرنینگ اساسی رولی بولگن. ۲۵ یاشر تخارلیک ناهیده، ۱۵ یاشرلیگیده راضیسیزلیگی بیلن، تورموش گه چیقریلگن ایتیشیچه، توقیز ییل قۉشمه تیریکچیک قیلیش و کیتمه-کیت زورهوانلیکلر و ایری تامانیدن حقارتلرنی تحمل قیلیشدن سۉنگ، ایریدن اجرهلیشگه قرار قیلگن.
ناهیده اجرهلیشی بارهسیده بوندهی دیېدی: «اویلنگنیم بیرینچی کونلریدن ایریمنینگ عایلهسی تامانیدن باسیم، چېکلاو، محبتسیزلیک بیلن اوتدی؛ قۉشمه حیاتیمیز بیرینچی ییللری روحی زورهوانلیک و بعضن فیزیکی زورهوانلیک ایدی؛ هردایم مینی حقارت قیلردیلر؛ یامان گپلشردی؛ زورهوانلیک کوپلیگینی کوردیم؛ کېین اېسه اجرهلیشگه قرار قیلدیم و نهایت اجرهلدیم.»
عیاللرنینگ قۉشمه حیاتیده زورهوانلیک و باسیملر نهایت اولرنینگ اجرهلیشی و قۉشمه تیریکچیلیکلری گه چېک قوییش گه آلیب کېلگن. شو بیلن بیرگه، بو عیاللرنینگ اکثریتی قۉشمه تیریکچیلیکدهگی مشکللر طفیلی ایریدن اجرهلیش گه اقدام قیلگن؛ بیراق اجرهلیش موضوعسی هردایم جامعه تامانیدن قبول قیلینگن اېمس و یشاوچیلر اجرهلگن عیاللر گه نسبتن یامان فکر بیلن قرهیدی. بونگه علاوه بالهلریدن اوزاقلشیش و جامعهنینگ یامان قرهشی، اوشبو عیاللر گه روحی باسیملرنی آلیب کېلهدی.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
۳۵ یاشر لغمان یشاوچیسی رقیه، تورت ییل قۉشمه تیریکچیلیک و ۲۸ یاشر غورلیک زلیخا تورت ییل قۉشمه تیریکچیلیکدن کېین ایرلریدن اجرهلیشگن، ایتیشلریچه قۉشمه حیاتلریده کوپینچه قیینیچلیکلرنی باشدن کیچیرگن بولسهلرده، اېندی آدملرنینگ نامناسب معاملهسی بیلن روپهره بولیب و روحی توشکونلیکده حیات کیچیرماقدهلر.
رقیهنینگ کوپهیتیریشیچه: «کوپ عذاب تارتدیم؛ تیریکچیلیک قیلیش اوچون هېچ جای یوق ایدی؛ هېچ کیم مینگه یاردم بیرمهدی. آدملر کوپ گپ آتهدی، بو اجرهشگن و ایری اونی قوییب یوبارگن دیېدیلر. بعضیلر هم بیچاره حیاتی تباه بولدی؛ بیراق حیات قیین دیېدیلر. فقط بالهلریم مینی ایسدن چیقرمسلیک اوچون دعا قیلهمن.»
زلیخا گه کوره: «اجرهلگنیمدن کېین فقط بالهلریم اوچون روحی احوالیم گه سلبی اوزگریش کېلگن. اوز کېلهجگیم حقیده هېچ نرسه دیه آلمهی من؛ الله بیلهدی هر نرسه قسمتده بولسه.»
باشقه تاماندن، روانشناسلرنینگ ایتیشیچه، عیاللر ایرلریدن اجرهلگنیدن سۉنگ کوپراق روحی توشکونلیک، اضطراب بیلن دوچ بولهدیلر. اولر گه کوره، روحی باسیم و عیاللر جمعیتده قۉللب-قوتلنمسلیک، بو ضررنی کوچهیتیرهدی.
روانشناس محمدالله بلوچنینگ ایتیشیچه: «اجرهلگن عیاللر عایله تامانیدن قۉللب-قوتلنمهیدی یا که آزراق حمایه قیلهدیلر. جمعیت هم اجرهلگن عیاللردن نفرتلنهدی. بو احوالدن کېین توشکونلیک، کمسیتیلیش کبی قیینیچلیکلر بیلن دوچ بولیشی ممکن.»
عیال حقوقی فعاللریدن بیرقطاری هم اجرهلگن عیاللرنینگ احوالیدن تشویش بیلدیریب و اولر روحی، اقتصادی و اجتماعی قۉللب-قوتلنیشلریگه تأکیدلهیدیلر. اولر جامعهده اجرهلگن عیاللر گه نسبتن منفی اویلاولر گه چېک قوییلیشینی سورهیدیلر.
عیال حقوقی فعالی حسنا رئوفی گه کوره: «جامعه اصلاح ایتیلیشی اوچون نیچه تامانلمه حرکت قیلینیش کېرهک؛ تینگلیک قدریتلر رواجلنیشی اوچون تعلیمی نظام اصلاح ایتیلیشی و عایلهلر همده جمعیت تامانیدن اجرهلگن عیاللر گه حرمت قیلینیشی. یېتکرمهلرنینگ اجرهلگن عیاللر گه نسبتن مثبت قرهش رولینی اوینش، کمسیتیلیش قانون قیته کوریب چیقیلیشی، اجرهلگن عیاللر حمایه قیلینیشی اوچون حمایتی سیاست نظرگه آلینیشی.»
عینحالده، دین عالملریدن بیری صبغتالله وثیقنینگ ایتیشیچه، اسلامده اېنگ یامان اجرهلیش دیر؛ بیراق جدی مشکل تاپیلگن حالده، ایر و خاتیننینگ اجرهلیش امکانی بار. اونینگ کوپهیتیریشیچه: «اللهنینگ یانیده اېنگ یامان نرسه اجرهلیش دیر. ایر تامانیدن اخلاقسیزلیک یوز بیرسه، عیال بو ایر بیلن قۉشمه تیریکچیلیگیگه دوام ایتّیره آلمهیدی؛ عیال بیر مقدار پولنی ایر گه تولهیدی و کېین اېسه اجرهلهدی. اسلام خلعنی اجازه بیرگن عیال مالی مقابلیده اۉزینی عذاب-عقوبتدن قوتقرسه.»
سلاموطندار حاضرگی شرایطده اجرهلیش جریانینی تېکشیریش اوچون سکیز حقوقدان بیلن صحبت قیلگن، اولرنینگ ایشانچی گه کوره، عیاللر اجرهلیشنی طلب قیلگن حالده قاضیلر طلاق حجتلریگه اونچهلیک دقت قیلمهیدی.
حقوقدان ثناءالله ایوبی طلاق تورلریگه اشاره قیلیب ایتیشیچه، طلاق حقوق جریانی ایندیلیکده آرتگه قالدیریش، عایلهوی باسیملر و قانونی حمایه بولمسلیک کبی قیینچیلیکلر بیلن دوچ دیر. «عموماً آلگنده افغانستان مدنی قانونیده عیاللر قوییدهگی موردلرده محکمهدن اجرهلیشنی سورهی آلهدی؛ اجرهلیش ایرنینگ عیبی یاکه کسللیگی بولسه، ایر تامانیدن ضرر کوریش، ایرنینگ نفقهسینی تأمینلهی آلمسلیگی غیابت و اوزاق مدتلی حبس. اساسی قینچیلیکلردن بولیب عیاللرنینگ اجرهلیش بارهسیده اوز حقوقلریگه آسانلیک بیلن قول تاپیشی ممکن.»
برچهسی بیلن، سرپرست حکومت امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی مسئوللرینینگ ایتیشیچه، بو وزیرلیک سۉنگی تورت ییلده مینگلرچه عایلهوی قیینچلیکلرنی حل قیلگن و عیاللرنینگ حقوقی بارهسیده کوپراق آگاهیلیک بیریش اوچون، شهر و قیشلاقلر بویلب ریجهلرنی اوتکزگنلر.
امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سیفالاسلام خیبر، سلاموطندار گه ایتیشیچه: «سۉنگی تورت ییل ایچیده بو وزیرلیک اون مینگلب عیاللرنینگ حقوقلرینی تأمینلهگن مثال اوچون میراث، مجبوری نکاح، عایلهوی معمالر همده ایرلری تامانیدن شریعت گه موافق حقوقلرینی بیرمهگن حالتلرده عیاللرنینگ اجرهشیش طلبلری، اوشبو مسئلهلر امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی تامانیدن محکمهلر گه یوباریلیب، قرارلر چیقریلگن. وزیرلیکنینگ اساسی اعتباری عایلهوی معمالرنی کمهیتیریش گه قرهتیلگن. شونینگدیک، وزیرلیکنینگ محتسبلری شهر و قیشلاق حدودلریده محلی آقسقاللر بیلن اوچرهشوولر اوتکزیب، آدملرنی عیاللرنینگ حقوقلری بارهسیده خبردار قیلگنلر.»
بیرلشگن ملتلر تشکیلاتینینگ بالهلرنی قۉللب-قوتلش صندیغی (یونیسف)، اېنگ سۉنگی گزارشیده بالهلر آرهسیده جبری شکلده تورموش گه چیقریلیش کوپهیگنیدن خواطر بیلدیرگن بیرحالده، عیاللرنینگ اجرهشیش طلبی آرتگن. بو تشکیلاتنینگ تخمینی گه کوره، افغانستانده ۱۵ دن ۴۹ یاشر بولگن ۲۸ فایز عیاللر، ۱۸ یاشنی تولدیرمسدن تورموش گه چیقریلگن.
