افغانستان ده فرهنگی و عایله‌وی مناسبتلر سبب یقین‌داشلر بیلن توی قیلیش یا-ده عایله‌وی تورموش قوریش، کوپ دیر؛ بیراق مذکور تورموش قوریشلر جدی کسل‌لیکلر و باله‌لر نینگ ناساغلام بولیشی گه سبب بوله‌دیگن مهم ژنتیکی کسل‌لیکلر گه ایگه.
سلام‌وطندار اوشبو گزارش‌ده، یقین‌داشلری بیلن توی قیلگن یا-ده عایله‌وی تورموش قورگن ۱۰ جفت بیلن صحبت اوتکزگن که اولر آره‌سیده ییتی جفت نینگ ایتیشیچه، توی قیلگنلریدن کیین باله‌لریده ژنتیکی کسل‌لیکلر جمله‌دن فلج‌لیک، عصبی کسل‌لیکلر و حتا فرزندلری نینگ بی‌وقت اولیمی‌نی کوزه‌تگنلر.
۲۵ ییل آلدین خاله‌سی نینگ اوغلی بیلن توی قیلیب، بیر قیز و بیر اوغیل نینگ آنه‌سی بولمیش بی‌بی‌حوا نینگ ایتیشیچه، ایکی فرزندی هم اولر نینگ توی قیلگنلری عاقبتیده ژنتیکی و جدی کسل‌لیکلر گه چلینگن. «ایکی باله‌م بار؛ بیر قیز و بیر اوغیل که ایکی‌سی هم کسل دیر. قیزیم قریب ایکی یاشر و توغمه یوره‌ک کسللیگی و توییب آوقت‌لنمسلیگی بار و اوغیل ایسه اوچ یاشر، افسرده که بیراز قیغولنسه، بورینی قانه‌یدی.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
شونینگدیک ۶۳ ییل آلدین خاله‌سی نینگ قیزی بیلن توی قیلیب و حاضر سکیز فرزند آته‌سی بولمیش ضیا نینگ ایتیشیچه، ایکی باله‌سی عصبی قیینچیلیکلر گه چلینیب و اولر نینگ وضعیتی کون اوتیشی بیلن یامان‌لنماقده. «فرزندیمیز ساغلام؛ یالغیز ایکی ته‌سی نینگ قیین‌چیلیگی بار. باش‌لرده درست ایدی، کیین شفاکار گه آلیب بارسه‌ک عصبی قیین‌چیلیگی بار دیدی. تورموش اورتاغیم نینگ خاله‌م نی قیزی بولگنی اوچون فرزند‌لریم بو رقم بولگنلر. کوپ تدوای قیلدیک؛ بیراق قیین‌چیلیکلری کوپ دیر. نیچه شفاکار گه باردیک، یاشلری کوپ و جراحی نینگ ۹۵ فایز خطری بار دیدیلر.»
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، اقتصادی قیینچیلیکلر، مالی امکانیت یوقلیگی و دوالنیش نینگ کوپینچه صرف و خره‌جتی، اولر نینگ قیین‌چیلیکلرینی کوپه‌یتیرگن. ضیا نینگ اورغولشیچه: «اقتصاد وضعیتی‌میز یخشی ایمس؛ صرف-خره‌جت هم یوقاری دیر؛ یالغیز دارو و معاینه‌لری آی‌ده ۵۰۰۰-۶۰۰۰ افغانی‌گچه بوله‌دی.»
ابه‌سی نینگ اوغلی بیلن توی قیلگن مروه نینگ ایتیشیچه، بیش قیزی بار و برچه اوغلی نی توغیلیش جریانیده قولدن بیرگن. او سوا‌د‌سیزلیک و آگاهیسیزلیک سبب، توی قیلیش‌دن آلدین معاینه‌لرنی انجام بیرمه‌گن و حاضر ایسه بو رقم تورموش قوریش‌دن پشیمان دیر.
مروه نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «او پیتلر برچه کیشی سواد‌سیز ایدی؛ مین و تورموش اورتاغیم هیچ نرسه نی بیلمه‌یدیک؛ معاینه قیلدیرمه‌دیک، حاضر ایسه بو وضعیت نی کوره‌میز. ایته‌میز که کاش حاضرگی کبی بیراز معلوماتیمیز بولسه ایدی که پشیمان بولمس ایدیک؛ چونکه هم اوزیمیز و هم فرزند‌لریمیز اوچون قیین دیر.»
بو گزارش‌ده یقین‌داشلری بیلن توی قیلگن باشقه ۱۰ جفت‌دن اوچ جفت نینگ سلام‌وطندار گه ایتیشیچه، فرزندلری فیزیکی و روحی نقطه‌ی نظریدن ساغلام دیر. عمه‌سی نینگ اوغلی بیلن توی قیلگن عیاللردن راحله نینگ ایتیشیچه، برچه فرزندی فیزیکی و روحی نقطه‌ی نظریدن ساغلام دیر و هیچ قنده‌ی ژنتیکی کسللیگی یوق.
راحله نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «عایله‌میزده عایله‌وی تورموش قورگنلردن کوپینچه‌سی نینگ باله‌لریدن بیر ته‌سی فلج دیر؛ بیراق خوش‌بخت‌میز و خدا گه شرک که برچه باله‌میز ساغلام.»
عین حالده، نسایی-ولادی متخصصلری نینگ ایتیشلریچه، کسل‌لریدن ۱۰ فایزی عایله‌وی تورموش قورش سبب ژنتیکی کسل‌لیکلری بار که، بو کسل‌لیکلردن کوپینچه‌سی نی چقه‌لاقلرده یانده‌شوو، تنی نینگ رشد قیلمسلیگی و عصبی قیین‌چیلیک بیله‌دیلر.
بو توغریده نسایی-ولادی متخصصی سونیتا بهرام نینگ ایتیشیچه: «یانیمیز گه مراجعت قیله‌دیگن کسل‌لردن ۱۰ فایزی نینگ ژنتیکی قیین‌چیلیگی بار و ژنتیکی کسل‌لیکلر گه چلینیش سببی ایسه یقین‌داشلری بیلن توی قیلیش دیر که انه شوو سبب، اولردن قطاری نینگ باله‌سی تورلی کسللیگی بار و بو قیین‌چیلیکلردن اینگ عمومی‌سی ایشیتیش سطحی نی کمه‌یتیره‌دی و کوزی ضعیف‌لیگی و داون سندروم دیر.»
شفاکارلردن باشقه بیر قطاری، توی قیلیش‌دن آلدین‌گی معاینه بولیش اهمیتی گه تاکید قیلیب و ایتیشیچه، باله‌لر یانیده‌گی قیینچیلیکلر نینگ اصلی سببی، عایله‌وی تورموش قوریش و عایله‌لر نینگ آگاهی‌سیزلیگی دیر.
نسایی-ولادی شفاکاری عاقله مرادی نینگ ایتیشیچه: «عایله‌وی تورموش قوریش‌دن آلدین معاینه‌لر و آگاهی‌لیک نینگ کوپینچه فایده‌سی بار. بو کبی توی قیلیشلر کوپینچه قیین‌چیلیک جمله‌دن ارثی قیینچیلیکلر و ژنتیکی کسل‌لیکلر نی انتقال بیریشی ممکن. ژنتیکی مصلحتلر نینگ انجام بیریلیشی بیلن توی قیله‌دیگن کیشی لر اوزلری و کیله‌جکده‌گی فرزندلری سلامت‌لیگیدن ایشانچلی بولیشلری ممکن.»
شونده‌ی بیرحالده، اجتماعیش مسئله‌لر بیلرمانلری عایله‌لر آره‌سیده تورموش قوریش نی جمعیت‌ده فرهنگی نابرابرلیک کمه‌یشی سببی نی دیگنلر.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
بو توغریده اجتماعی مسئله‌لر بیلرمانی تهمینه منگل نینگ ایتیشیچه: «افغانستان کبی سنتی بیر جمعیت‌ده، عایله‌وی تورموش قوریش کوپ دیر و عایله‌وی تورموش قوریش عایله‌وی مناسبتلر نینگ کوچه‌یشی گه سبب بوله‌دی؛ بیراق باشقه بیر تاماندن، تورلی ژنتیکی قیینچیلیکلر، ارثی کسل‌لیکلر چیقیشی احتمالی کوپه‌یشی، اجتماعی قیینچیلیکلر، فرهنگی و اجتماعی باسیم‌لر گه سبب بوله‌دی. شونینگدیک بو تور توی قیلیشلر، فرهنگی نابرابر‌لیککه سبب بوله‌دی.»
شونده‌ی بیرحالده، سرپرست حکومت ساغلیق‌نی سقلش وزیرلیگی سوزلاوچیسی شرافت زمان امرخیل نینگ سلام‌وطندار گه ایتیشیچه، عایله‌وی توی قیلیشلر نتیجه‌سیده کسل بولگن باله‌لر خصوصیده، بو وزیرلیک نینگ انیق بیر معلوماتی یوق.
ایتیش کیره‌ک که، ژنتیکی کسل‌لیکلر حقیده آگاهیسیزلیک عایله‌لر آره‌سیده کوپینچه قیینچیلیکلر و کسل‌لیکلر گه سبب بوله‌دی که عمومی آگاهی‌لیک نینگ کوپه‌یتیریش و توی قیلیش‌دن آلدین ژنتیکی مصلحتلر نینگ بیریلیشی، بو کبی تورموش قوریشلر نتیجه‌سیده چیقه‌دیگن قیینچیلیکلر نینگ آلدینی آلیشی ممکن.