حقوقشناسلرنینگ ایتیشیچه، عیاللرنینگ اۉز حقلریگه نسبتن خبرسیزلیگی و حقوقی قۉللب-قوتلنیشلر یوقلیگی، اولر تورموش اورتاقلریدن اجرهلگچ، قانونی و شرعی حقوقلری بیریلمسلیککه سبب بولگن. اولر گه کوره، بو وضعیت بیرقطار ولایتلرده عیاللر بیلن محکمهلرنینگ فرقلی یاندهشووی و اجرهلگنلریدن سۉنگ مهر، نفقه بیریلمسلیگی و اولردن بالهلری آلینیش قیینچیلیگی بیلن دوچ بولیب و حتا اوشبو عیاللر گه زورهوانلیک و اجتماعی باسیملرنی آشیرگن.
حقوقشناس زیبا زحل، قانونی حمایه بولمسلیک و عیاللرنینگ خبرسیزلیگی، عیاللر تورموش اورتاقلریدن اجرهلگچ عایلهوی و اجتماعی باسیملر کبی قیینچیلیکلر گه تن بیریشلریگه سبب بولگنینی معلوم قیلهدی.
او شوندهی دیېدی: «کوپینچه عیاللر محکمه گه باش اوریب و حقلرینی سورهش حقیده خبرلری یوق، بو خبرسیزلیک عایلهوی باسیم و عدالتسیزلیکلر گه سبب بولهدی و بالهنی شرعی حکمسیز قولدن بیریشهدی و بعضی ولایتلرده عیاللر گه نسبتن فرقلی یاندهشیلهدی.»
باشقه حقوقشناس عبدالرحمان صابر، عیاللرنینگ اجرهلگنیدن سۉنگ قانون و شریعت تامانیدن بیریلگن حق و امتیازدن خبرسیزلیگینی، اولرنینگ اساسی قیینچیلیکلریدن عنوان قیلهدی. اونگه کوره: «قانون تامانیدن بیریلگن حق و امتیازلردن اولرنینگ خبرسیزلیگی اساسی قیینچیلیکلریدن دیر. عمومی خبردارلیک، سمینار و ورکشاپ و مسجدلر آرقهلی عیاللر و عایلهلر بو حقده خبر بیریلیشی درکار.»
ییرلریدن اجرهلگن عیاللردن بیرقطارینینگ ایتیشیچه، اجرهلیش پیتیده، حقوقلریدن خبرلری بولمهگن و بو خبرسیزلیک باعث اولر اساسی حقوقلریدن محروم بولگنلر.
کابللیک ۲۶ یاشر زحل و ۳۱ یاشر عزیزه، ییرلری و ییرلری عایله اعضالرینینگ ارهلشووی طفیلی قۉشمه تیریکچیلیکلریگه یکون بیرگنلر ایتیشلریچه، خبرسیزلیک و عیال مدافع وکیل یوقلیگی سبب بالهلرینی اسرهش حقوقی اولردن آلینگن.
زحل شوندهی دیېدی: «قانونی نقطهی نظردن اجرهلدیک؛ چونکه ییریم مینگه طلاق بیردی و محکمه هم اولرنینگ اونیمیگه قرار قبول قیلدی، بیراق بوتوغریده خبریم یوق اېدی و هردایم مینی ملامت قیلیشردی و محکمه هم مینگه نسبتن بیفرق قرار قیلدی شو سببلی مهر حقی و چقهلاغیمنینگ اسرهش حقی میندن آلیندی.»
عزیزه هم اۉز سۉزلرینی شوندهی بیان قیلهدی: «میندن ییریم اجرهلدی و تورت بالهم بار، ۳-۴ ییلدن بیری اولرنینگ احوالیدن خبریم یوق. مهر قنچهلیگینی بیلمهی و مینگه بیریشمهدی و تقدیریم نیمه بولیشنی هم بیلمهی من.»
لغمان یشاوچیسی ۳۵ یاشر حمیده گه کوره، عیاللرنینگ حقیدن قانونی حمایه بولمسلیک، اولر مهر حقی بیریلمسلیگی یانیده بالهلری بیلن اوچرهشیش حقینی قولدن بیریشگه سبب بولگن.
او شوندهی دیېدی: «ییریمدن اجرهلدیم؛ ایکینچی خاتین آلدی و مینگه ایتدی باشقه کېرهک اېمسسن. اوچ بالم بار؛ اولر همهسی آتهلرینی آلدیده اولرنی کوریش گه ایزین بیریشمهیدی؛ یشش اوچون هېچ جاییم یوق. هېچ کیم یاردم کورستمهدی.»
دین عالملری و عیال حقوقی فعاللریدن بیرقطاری، تورموش اورتاقلریدن اجرهلیش پیتیده عیاللرنینگ حقوقی رعایت ایتیلیش اهمیتی اوستیگه تأکیدلهیدیلر.
دین عالمی عطاءالله انس نینگ ایتیشیچه: «اسلام شوندهی تأکید قیلهدی – اجرهلیش تینگلیک بیلن عملگه آشیریلیشی کېرهک؛ اسلام دینی عیاللر حقینی اجرهلگنیدن کېین بیلگیلهیدی؛ بیراق بعضی جایلرده بونگه دقت قیلیشمهیدی یا کی مسئول ادارهلر تامانیدن اساسی شکلده عملگه آشیریلمهیدی. شرعی و دینی نهادلر شریعت حکملرینی عملگه آشیریشده دقت قیلیشی کېرهک.»
عیال حقوقی فعالی حمیرا فرهنگیار بوتوغریده شوندهی دیېدی: «اسلام دینیده ایرکک و عیاللرنینگ حقوقی بیان قیلینگن. عیاللر قیینچیلیک بیلن دوچ بولگن عامللردن بیری، خبرسیزلیک و ایرککلرنینگ حاکملیگی دیر و شو مدنیتلر طفیلی عیاللر قربانلیک بولهدی. بو مسئله حلی اوچون دولت دقت قیلیب و عموم خبردارلیگینی آشیریش درکار.»
بوتوغریده اسلام امیرلیگی عالی محکمهسینینگ فکر-ملاحظهسینی بیلیش گه اوریندیک؛ بیراق موفق بوله آلمهدیک.
ایتیش ضرور کی، جمهوریت تیزیمی قولهگنیدن بیری، عیاللر حقوقیدن دفاع قیلووچی نهادلر افغانستاننینگ اداری حقوقی توزیلمهسیدن بیکار قیلینگن و عیاللرنینگ حقوقی خذمتلردن فایدهلنیشی سیزیلرلی درجهده کمهیگن و بعضی حاللرده یوق بولگن؛ عیال حقوقی فعاللری و حقوقشناسلرنینگ فکریچه، بو وضعیت عیاللر حقوقی اینیقسه اجرهلیشدن سۉنگ بیریلمسلیککه سبب بولگن.
