پانزدهم آگست ۲۰۲۱، نه تنها روز پایان حضور امریکا در افغانستان و فروپاشی یک نظام سیاسی در این کشور تلقی می‌شود؛ بل به معنای دگرگونی در ساختار اداری و روش حکومت‌داری در افغانستان نیز به شمار می‌رود.
حکومت کنونی افغانستان، پس از گرفتن سکان قدرت، دست به ایجاد اداره‌های گونه‌گون و نیز انحلال برخی از اداره‌های نظام پیشین زد.
آن چه در این میان از برجستگی خاصی برخوردار است، جایگزینی وزارت امر به معروف و نهی از منکر به جای وزارت امور زنان بود؛ اما پرسش اساسی این است که اساس فلسفه‌ی وزارت امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ چه نیازی به این اداره وجود دارد؟
برای دریافت پاسخ به این پرسش و پرسش‌های دیگر، نصیر کشاورز، خبرنگار سلام‌وطندار، گفت‌‌‌‌وگوی ویژه‌‌ای با محمدصادق عاکف، سخن‌گوی این وزارت انجام داده است که مشروح آن را می‌‌‌‌خوانیم:
پرسش: به عنوان نخستین پرسش، می‌خواهم بدانم که برای محتسب‌شدن چه شرایطی نیاز است؟
پاسخ: برای محتسب‌شدن ۱۰ شرط اساسی لازم است. هر کس که آن ۱۰ اوصاف را داشته باشد، می‌تواند به عنوان محتسب انتخاب شود. نخست باید فاضل و عالم باشد، با علوم و فنون آشنایی داشته باشد و دوره‌ی خردوبزرگ را به اتمام رسانیده باشد. دوره‌ی تفسیر را خوانده باشد. بعد می‌تواند محتسب شود. در قرآن‌کریم هم آمده است ادعُ إِلىٰ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَهِ وَالمَوعِظَهِ الحَسَنَهِ ۖ یعنی به دین خدا به گونه‌ی درست دعوت کنید. یعنی کسی که به دین الله دعوت می‌کند، باید خود در ابتدا معروف و منکر را بشناسد تا بعد بتواند مردم را دعوت کند. وقتی خود فرد معروف و منکر را نشناسد، چه گونه می‌تواند مردم را دعوت کند. محتسب باید طریقه‌ی دعوت را هم بداند. این شرط است که طریقه‌ی دعوت برایش معلوم باشد. لقمان حکیم به فرزندش نصیحت می‌کند و می‌گوید که امر به معروف و نهی از منکر کن و اگر برایت مشکلی پیش می‌آید، باید صبر داشته باشی. با مردم رفتار نیک و درست کن و نباید با مردم رفتار بد و خشونت‌بار داشته باشی. محتسب باید متقی و پرهیزگار باشد. در محیط و محل زندگی و کار خود منفور نباشد. این‌ها عمده‌ترین اوصافی اند که باید یک محتسب داشته باشد.
پرسش: آیا مهم است که محتسب در گذشته عضو امارت اسلامی بوده باشد؟
پاسخ: نه! این مهم نیست. بل گذشته‌ی کاری او مطالعه می‌شود که در گذشته چه کاره بوده، در گذشته چه مسئولیت داشته است و چه گونه شهرت دارد. اگر در گذشته به عنوان اربکی [نیروی خیزش مردمی] بوده باشد و مردم را کشته باشد، حالا مردم خواهند گفت که او دیروز اربکی بود و مردم را می‌کشت، خانه‌های مردم را دزدی می‌کرد؛ اما حالا به عنوان محتسب انتخاب شده است.
پرسش: علمایی که زیر چتر نظام گذشته زندگی می‌کردند، آیا در ساختار وزارت امر به معروف حضور دارند؟
پاسخ: در نظام پیشین افرادی بودند که در برابر اشغال مبارزه می‌کردند، اما برای آن‌ها ۱۶ سال زندان می‌بریدند و آن‌ها را به اعدام محکوم می‌کردند یا برای شان ۵ تا ۱۰ سال زندان می‌بریدند. اگر امروز چنان آدمی محتسب شود، مردم به ما چه خواهند گفت؟ این مردم (طالبان) به ما خواهند گفت که به خاطر شما چاپه [عملیات نظامی] را تحمل می‌کردیم، بمباران را تحمل می‌کردیم و امروز تو دوباره او فرد را بالای ما محتسب تعیین کردی.
پرسش: آقای عاکف، وزارت امر به معروف در ۳۴ ولایت ریاست دارد، اگر به اساس تسلسل وظیفه‌ای هم نگاه کنیم، برخی از احکام و قوانینی که در کابل تطبیق می‌شود، در ولایت‌ها تطبیق نمی‌شود و برعکس، این تضاد تطبیق احکام نشان‌دهنده‌ی چیست؟
پاسخ: نه! من این را تأیید نمی‌کنم. پالیسی یک پالیسی است، در کابل یا ولایت‌ها روند تطبیق احکام یکی است. در برخی از ولایت‌ها نیاز به اقامه‌ی امر به معروف و اذاله‌ی منکر است، اما در برخی ولایت‌های دیگر یک منکر وجود دارد و در آن جا همان منکر اذاله می‌شود. اما در برخی از ولایت‌ها منکرات دیگر وجود دارد و نیاز به امر به معروف بیشتر است. در کل نظر به ولایت‌ها، اقامه‌ی معروفات و اذاله‌ی منکرات نظر به نیاز انجام می‌شود. در برخی ولایت‌ها، بعضی افراد قصداً آن را برخورد نادرست عنوان می‌کنند. مثلاً یک رسانه‌ی پروژه‌ای از ولایت سرپل یک ویدیویی را نشر کرده بود که یک پدر پسر خود را به خاطر این که به مکتب نرفته است، لت‌وکوب می‌کند و محتسب امر به معروف آن‌ها را خلاص می‌کند. اما این رسانه آن ویدیو را طوری نشر کرده بود که گویا این محتسب یک کراچی‌ران را لت‌وکوب می‌کند؛ در حالی که چنان نبود. بعداً همین پدر با پسر خود آمد و گفت من برای این که پسرم به مکتب نمی‌رفت، او را می‌زدم.
پرسش: آقای عاکف، شکایت‌های بسیاری وجود دارد در مورد این که مثلاً در کابل شهروندان می‌توانند ریش خود را بتراشند؛ اما محتسبان امر به معروف در ولایت‌ها، افرادی را که ریش خود را می‌تراشند، مورد بازپرس قرار می‌دهند، چرا؟
پاسخ: این واقعیت ندارد. ما به ولایت‌ها هم رفتیم و در کابل هم می‌گردیم. در همه جا روند یکی است. در قسمت ریش توصیه می‌شود؛ اما هیچ کس شکنجه نمی‌شود یا هم مورد لت‌وکوب قرار نمی‌گیرد.
پرسش: چندی پیش سرپرست وزارت امور داخله از عمل‌کرد وزارت امر به معروف انتقاد کرد و گفت که مردم از نام این وزارت هراس دارند، پاسخ تان در این مورد چه است؟
پاسخ: ما جلسه‌ای با سرپرست وزارت امور داخله، آقای خلیفه صاحب داشتیم. او در آن نشست گفت که فردی برایش گفته است که ما به خاطر نامت از شما می‌ترسیدیم، اما حالا که ترا می‌بینیم آدم دیگری هستی. وزارت امر به معروف نیز به گونه‌ی معرفی شده که مردم از نامش می‌ترسند؛ اما واقعیت چیز دیگری است. قبلاً به نام ما مردم را می‌ترساندند، اما حالا می‌گویند دلسوزتر و دوست‌داشتنی‌تر از شما نیست. منظورش این بود که تصویر این وزارت‌خانه هم این گونه است؛ اما در عمل خیلی درست رفتار می‌کنید. این جزء شرع و بخشی از دین است. این وظیفه‌ی هر مسلمان است و همه باید دستور را اعلام کنند، نه این که منکر شوند. در همین راستا متأسفانه برخی رسانه‌ها این سخنان را نادرست تفسیر می‌کنند.
پرسش: نشستی که در هفته‌ی گذشته به ابتکار وزارت امر به معروف برگزار شده بود، برای پشتیبانی از نظام کنونی بود یا برای پشتیبانی از جنگ حماس در برابر اسرائیل؟
پاسخ: نشست هفته‌ی گذشته برای چند موضوع مهم و اهداف خاص برگزار شده بود. موضوع نخست این بود که مسئولان امارت اسلامی را متوجه مسئولیت‌های شان کند، مانند رفتار خوب و همکاری امر به معروف با مردم عادی، همکاری و رفتار خوب مسئولان با مردم عام، همکاری ملت با دولت، همکاری مردم عام با مسئولان امر به معروف و همکاری ملت با نظام. اما برخی‌ها در مورد ظلم اسرائیلی‌ها صحبت کردند، به همین دلیل گفته شد که گویا این نشست برای پشتیبانی از حماس است؛ در حالی که هر مسلمان حق دارد با مردم فلسطین و مجاهدین حماس همکاری و صدای آن‌ها را بلند کند. اسرائیلی‌ها برق و آب مردم غزه را قطع کرده اند، ورود مواد خوراکه به غزه را اجازه نمی‌دهند. این حق هر بشر است که صدای خود را بلند کند.
پرسش: بیشتر احکام و فرمان‌هایی که از سوی وزارت امر به معروف صادر می‌شود، نه تنها با واکنش‌های داخلی روبه‌رو است؛ بل در سطح جهان هم واکنش‌برانگیز می‌شود. آیا شما نمی‌خواهید امارت اسلامی به رسمیت شناخته شود؟
پاسخ: ما که ۲۰ سال مبارزه کردیم و در کل ۴۳ سال در این کشور مبارزه شد، به دلیل این بود که نظام اسلامی برقرار شود؛ مبارزه‌ای که علیه روس‌ها انجام شد، مبارزه‌ای که علیه شر و فساد انجام شد و مبارزه‌ای که در بیست سال علیه اشغال انجام شد؛ همه برای این بود که نظام اسلامی حاکم و احکام اسلامی تطبیق شود. حالا ما هم همین را می‌خواهیم که نظام اسلامی استحکام یابد و احکام تطبیق شود. در هر جایی که هر دین و مذهبی حاکم است، قوانین و احکام خود را عملی می‌کنند. اگر قوانین یهودیت در امریکا تطبیق می‌شود، کسی چیزی نمی‌گوید و اگر کشورهای سکولار و کمونیستی مطابق به مذهب خود قوانین را عملی می‌کنند، هیچ کس صدای خود را بلند نمی‌کند؛ اما وقتی در کشورهای اسلامی بخواهید قوانین اسلامی را عملی کنید، صدای دیگران بلند می‌شود. این حق ماست و مردم ما نظام اسلامی می‌خواهند و وزارت ما این وظیفه را برعهده دارد که شریعت را تطبیق کند.
پرسش: آقای عاکف، جامعه‌ی افغانستان در ۲۰ سال پسین به نحوی با سازوکارهای غرب خو گرفته بود، آیا به یکبارگی می‌شود این جامعه را به مسیری برگرداند که مد نظر وزارت امر به معروف است؟
پاسخ: شما فکر کنید از دو سال به این سو ما به بسیار نرمی و آهسته به دعوت مردم ادامه دادیم، تا کنون نه کسی را لت‌وکوب و نه کسی را به گونه‌ی غیرشرعی زندانی کرده‌ایم. از این به بعد نیز با مردم با رفتار نرم پیش خواهیم رفت. شما اگر گفته‌های وزیر صاحب این وزارت را شنیده باشید که به محتسبان ما بسیار مثال خوب ارائه کرد و گفت که وقتی مشروب ممنوع شد، در سه مرحله ممنوع شد. در مرحله‌ی اول گفته شد که در استفاده‌ی شراب ضرر است، اما فایده نه، در مرحله‌ی دوم استفاده‌ی مشروب در وقت نماز ممنوع شد (لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاهَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى) و در مرحله‌ی سوم استفاده‌ی مشروب مطلقاً حرام گفته شد. از این سه مرحله به خوبی می‌توان نتیجه گرفت که کشور ما ۲۰ سال اشغال شده بود، به همین دلیل ما روی ذهن و فکر مردم کار می‌کنیم، بر آن‌ها فشار نمی‌آوریم، مردم را مجبور نمی‌کنیم و با زورگویی با مردم رفتار نمی‌کنیم. همیشه تلاش ما این بوده تا روی فکر و ذهن مردم کار کنیم.
پرسش: در طول این دو سال، تا چه حدی به خواسته‌های خود رسیده اید؟
پاسخ: در حد زیادی، خوش‌بختانه ملت ما زیاد همکاری می‌کنند، کار زیادی صورت گرفته و اکنون به کار کمی دیگر نیاز است که صورت بگیرد. حالا هم خواست ما از مردم این است که شما در جریان ۴۳ سال به خاطر تطبیق شریعت، خانه‌ها، فرزندان و جان خود و فامیل تان را قربانی کردید. یعنی دارایی، فرزند و داروندار زندگی خود را قربانی کردید، به همین دلیل حالا ما می‌خواهیم که احکام شرعی را تطبیق کنیم.
پرسش: سرپرست وزارت امر به معروف همین چند روز پیش گفت که منکرات در جامعه به صفر رسیده است، این منکرات چیست؟
پاسخ: به شما هویدا است که شراب در برخی جاها و محفل‌ها آزادانه مورد استفاده و خرید‌وفروش قرار می‌گرفت. خوب یادم است که در این جا یک منطقه بود که در زمان جمهوریت در کنار جاده بوتل‌های آب و نوشابه در دست شان می‌بود و بوتل‌های شراب هم هم‌راه شان می‌بود و شراب در دکان‌ها و در برخی مناطق در مکان‌های عمومی به فروش می‌رسید.
پرسش: آقای عاکف، ما در ۲۰ سال این جا بودیم؛ اما هیچ گاه ندیدیم که کسی به گونه‌ی علنی و در روی جاده شراب بفروشد، شما شواهدی دارید؟
پاسخ: همین سه روز پیش در منطقه‌ی شهرنو کابل یک کارخانه‌ی تولید شراب شناسایی و دست‌اندرکاران آن بازداشت شدند. من از دوران جمهوریت حرف نمی‌زنم، بل در مورد اکنون صحبت می‌کنم. اگر از زمان جمهوریت صحبت کنیم، در آن زمان نیز اگر در کابل نبود، در افغانستان خو بود. برای ما معلوم بود، گزارش هر مورد برای ما می‌رسید. در اوایل فتح کابل کمی پیش‌تر از چهارراهی عبدالحق، یک کودک در سرک ایستاد بود، وقتی موتر توقف می‌کرد، می‌گفت چه می‌خواهی؟ شراب پیش خودش نبود، آن را در دکان‌ها می‌گذاشتند و وقتی کسی ازش می‌خواست برایش می‌آورد. در منطقه‌ی خیرخانه در ملا عام فروخته می‌شد و همین طور در برخی مناطق که نمی‌خواهم نام ببرم. در تالارهای عروسی برای رقصیدن، دختر و پسر می‌آوردند، از تابلیت‌های نشئه‌آور استفاده می‌شد. چرس و دیگر مواد مخدر در پارک‌ها و غرفه‌ها فروخته می‌شد که بساط تمام آن‌ها اکنون جمع شده است.
پرسش: دلیل ممنوعیت ورود بانوان به پارک‌ها چیست، در این مکان‌ها چه جریان داشت؟
پاسخ: ۱۳ ماه زمان بسیار زیادی است، ما ۱۳ ماه برای شان وقت دادیم. ما برای جلوگیری از اختلاط مردان و زنان و جلوگیری از بی‌حجابی بسیار تلاش کردیم، حتا مکان‌ها را جدا کردیم، روزها را جدا کردیم؛ اما وقتی مراعات نشد، در نهایت ما مجبور شدیم که ورود بانوان به پارک‌ها را ممنوع کنیم.
پرسش: آیا برنامه‌ای برای بازکردن پارک‌ها به روی بانوان دارید؟
پاسخ: اکنون این تصمیم گرفته شده است. این که در آینده چه تصمیم گرفته می‌شود و با کدام شرایط بازگشایی می‌شود، در زمان آن گفته خواهد شد.
پرسش: یعنی تصمیم ندارید؟
پاسخ: فعلاً پیش از وقت است و من نمی‌توانم چیزی بگویم. این که با کدام شرایط بازگشایی خواهد شد، این را بعداً اعلام خواهیم کرد.
پرسش: اگر قدرت‌های بزرگ جهان از حکومت سرپرست بخواهند که برای بهرسمیتشناختهشدن باید برخی از احکام و فرامین وزارت امر به معروف برداشته شود، آیا این کار را می‌کنید؟
پاسخ: تطبیق این احکام محدودیت گفته نمی‌شود و نباید آن را محدودیت بگوییم. وقتی ما از تطبیق‌نکردن احکام شرعی صحبت می‌کنیم یا خواست جامعه‌ی جهانی برای بهرسمیتشناختهشدن نظام کنونی عدم تطبیق احکام شرعی باشد، در آن صورت تفاوت ما با حکومت پیشین چه خواهد بود؟ چرا ما با آن‌ها مبارزه می‌کردیم و چرا مردم افغانستان در برابر آنان جهاد کردند؟ بنابراین، عدم تطبیق احکام شرعی برای بهرسمیتشناختهشدن حکومت را نه مردم افغانستان قبول می‌کنند و نه هم ما آن را انجام خواهیم داد.
پرسش: جامعه‌ی افغانستان چه زمانی به جامعه‌ای با معیارهای وزارت امر به معروف تبدیل خواهد شد؟
پاسخ: همان طوری که گفتم، ما تا حدود زیادی به اهداف خود رسیده‌ایم، اما جامعه‌ی انسانی عاری از خطا نیست. طبعاً در جایی که انسان‌ها باشند، در آن جا خطا هم وجود دارد. با گذشت زمان می‌بینیم و با مردم پیش می‌رویم تا یک جامعه‌ی پاک داشته باشیم.
پرسش: در بیشتر نظارت‌هایی که محتسبان وزارت امر به معروف می‌روند، یوتیوبران هم با آن‌ها می‌روند. این یوتیوبران سبب می‌شوند که عیب برخی از هموطنان ما به تصویر کشیده شود، آیا این کار درست است؟
پاسخ: برخی از مواردی است که در آن پندهای عمومی وجود دارد و برای مردم پند است. این موارد به همان خاطر است که برای دیگران پند شود و دیگران از آن خودداری کنند و این کار را نکنند.
پرسش: چه زمانی مردم دیگر از محتسب امر به معروف هراسی نداشته باشند؟
پاسخ: اکنون نیز مردم هراسی ندارند؛ بل مردم در حد زیادی هم‌کار هستند، محتسبان ما هم با مردم رفتار بسیار نیک دارند. اگر در جایی خطا صورت گرفته است، ما بسیاری از محتسبان خود را به خاطر آن خطا برکنار کرده‌ایم و حتا برخی از آن‌ها را به دادگاه کشانده‌ایم. ما به هیچ کس اجازه نمی‌دهیم که با مردم بدرفتاری کنند. ما بخش سمع شکایات داریم که اگر نظامیان هم با مردم رفتار نامناسب کنند، مردم می‌توانند بیایند و در آن جا شکایت کنند. ما نظامیان خود را هم به دادگاه معرفی خواهیم کرد به محتسبان خود که هرگز اجازه نمی‌دهیم تا با مردم رفتار نامناسب کنند.
