در مناطق کوهستانی پروان به ویژه در دره‌ی غوربند، باشندگان محل از گذشته‌های دور گیاهانی مانند «هنگ، یامه، اسپند، خینه‌کاه، سامانی، زرسرک، زرشک» و دیگر گونه‌های گیاهان را برای درمان بیماری‌ها و مصارف روزمره به کار می‌بردند؛ اما اکنون بسیاری از این گیاهان یا نایاب شده یا در حال نابودی اند.
امرالله محمدی، باشنده‌ی یکی از روستاهای کوهستانی دره‌ی غوربند، در گفت‌وگو با سلام‌وطندار می‌گوید که آگاهی‌نداشتن و استفاده‌ی نادرست باشندگان محل، عامل اصلی کاهش این گیاهان طبی است. او، خواستار اقدامات عملی از سوی نهادهای مسئول برای شناسایی و حفاظت از این گیاهان است.
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
امرالله، می‌افزاید: «یک بته را به نام سامانی یاد می‌کنیم که مردم در سابق از آن برای درمان استفاده می‌کردند؛ شیرین‌بویه است، زرشک است. یک سروی مقدماتی به خاطر شناسایی این بته‌ها انجام بدهند، بعدش از طریق منابر و مساجد برای مردم آگاهی بدهند که این بته‌ها ارزش طبی دارند. مردم بی‌خبرانه برای گرم‌کردن خانه‌های شان، این بته‌های طبی را می‌سوزانند.»
غلام‌نبی، یکی دیگر از باشندگان محل، تأکید می‌کند که اگر مردم از ارزش طبی این گیاهان آگاه شوند، نه تنها از برداشت بی‌رویه خودداری خواهند کرد، بل می‌توانند از این منابع طبیعی در جهت بهبود معیشت خود نیز بهره ببرند.
او می‌گوید: «در کوه‌های ما این قسم بته‌ها بسیار زیاد است؛ ولی مردم نمی‌فهمند؛ زرک است، اوشلان است. از دولت تقاضا داریم که کارشناس روان کند و مردم را آگاه بسازد. این بته‌ها را مردم می‌برند و در تندور می‌سوزانند؛ در حالی که برای چهل رقم مرض فایده دارد.»
در همین حال، سیداحمد ملک‌زاده، استاد علوم نباتی در دانش‌گاه پروان، برداشت‌های غیرعلمی، قاچاق بی‌رویه، خشک‌سالی و نبود سیاست‌های حفاظتی را از عامل‌های اصلی انقراض این گیاهان عنوان می‌کند.
او می‌گوید: «گیاهان زیادی است که در ولایت پروان یافت می‌شود، دارای اهمیت دارویی بسیار بالایی هستند؛ کاکوتی، شیرین‌بویه، زوف، گُل گوسفند، هنگ، گل بزباش، سامانی یا جوره کنه، گل بابونه و پوپنه و این‌ها را می‌توان نام برد. عامل‌های انقراض از این گیاهان برداشت بی‌رویه از طبیعت و برداشت غیرقانونی و قاچاق غیرقانونی. یک راه همین است که هر یک از گیاهان را بشناسند؛ مثلاً منابع ژنتیک آن متأثر نشود که از طبیعت منقرض شوند. گیاه هنگ، هیله‌رنگ میشه، شقاقیل میشه این‌ها انواع مهمی هستند که در حال منقرض‌شدن هستند و حتا بسیاری از آن‌ها منقرض شده اند.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
از سوی دیگر، نیازمحمد تایب، آمر امور زراعتی ریاست زراعت، آبیاری و مالداری پروان، با تأیید وضعیت بحرانی این گیاهان می‌گوید که هم‌اکنون برنامه‌هایی برای احیای این منابع طبیعی در دست کار است. «بین ۱۰ تا ۱۲ نوع گیاه طبی در پروان ثبت شده است که پنج تا شش نوع آن در حال انقراض است. متأسفانه مردم در نگه‌داری آن ضعیف عمل می‌کنند؛ اما در پلان ما کاشت دوباره‌ی گیاهان دره‌ای و تدوین برنامه‌های حفاظتی گنجانده شده است.»
کارشناسان، باور دارند که حفظ و احیای گیاهان طبی تنها وظیفه‌ی نهادهای دولتی نیست، بل نیازمند مشارکت جدی مردم، رسانه‌ها، طبیبان محلی و پشتیبانی نهادهای بین‌المللی است؛ زیرا این گیاهان نه تنها داروی دردهای جسمی، بل بخشی از فرهنگ، دانش بومی و هویت بومیان اند.
