چالش‌های بهداشتی؛ سکتور بهداشت افغانستان هنوز نتوانسته به چالش‌های زنان باردار پاسخ دهد

یافته‌های سلام‌وطندار از گفت‌وگو با هشت پزشک متخصص نسایی-ولادی و ۳۰ زنی که دوره‌ی بارداری را سپری کرده ‌اند، نشان می‌دهد که برنامه‌های وزارت صحت عامه‌ی حکومت سرپرست و نهادهای بهداشتی در افغانستان نتوانسته ‌است به طور کامل به چالش‌های زنان باردار پاسخ دهد.

متخصصان نسایی-ولادی با این که این برنامه‌ها را سودمند می‌دانند؛ اما به این باور اند که با توجه به آمار مرگ‌ومیر مادران، تولد نوزادان دارای معلولیت مادرزادی و وضعیت بیمارانی که به مرکزهای بهداشتی مراجعه می‌کنند، این برنامه‌ها نتوانسته ‌است تمامی زنان در افغانستان را زیر پوشش قرار دهد.

در این گزارش، با هشت پزشک متخصص نسایی-ولادی گفت‌وگو شده است که همه کم‌بود خدمات صحی به زنان در کشور را تأیید می‌کنند و می‌گویند که این چالش‌ها در ولایت‌ها و مناطق دوردست کشور بیش‌تر است.

سحر بزرگ‌مهر، پزشک متخصص نسایی-ولادی، می‌گوید: «مادران هنوز هم با بسیار مشکلات مواجه هستند؛ خانم‌هایی که در قریه‌ها هستند، پرسنل صحی زن و پرسنل مسلکی کم است و در بعضی جاها اصلاً نیست و خانم‌ها دست‌رسی ندارند و مرگ‌ومیر مادران بلند است و نیاز است این برنامه توسعه داده شود.»

فریده رها، دیگر پزشک متخصص نسایی-ولادی، نیز می‌گوید: «مادران حتا نمی‌دانند وقفه بین ولادت‌ها را چه‌ گونه مراعات کنند؛ حتا در مورد تغذیه و تربیه‌ی طفل نمی‌دانند. آگاهی به طوری که باید صورت بگیرد، در این زمان من ندیده‌ام. تنها مرگ‌ومیر نیست، معیوبیت‌هایی است که به دلیل عدم آگاهی مادران به وجود می‌آید. پیشنهاد من این است که وزارت صحت و سازمان جهانی بهداشت باید در مناطق دوردست افراد متخصص را استخدام کنند تا آگاهی‌دهی کامل داده شود و کاهش مرگ‌ومیر و معلولیت مادران صورت بگیرد.»

سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید

به باور متخصصان نسایی-ولادی، بی‌توجهی به وضعیت بهداشتی مادران در دوران بارداری می‌تواند سبب مرگ‌ومیر مادران شود؛ به همین دلیل، هنوز هم مرگ‌ومیر مادران در افغانستان به دلیل نبود مراقبت‌های بهداشتی در دوران بارداری بالا است.

این متخصصان، تأکید می‌کنند که بیماری یا مرگ‌ومیر مادران می‌تواند تأثیرات منفی بر وضعیت صحی، شرایط زندگی و وضعیت روحی فرزندان آن‌ها داشته باشد و به این ترتیب، جامعه را به طور کلی زیر تأثیر قرار دهد. آن‌ها مراقبت‌های بهداشتی دوران بارداری را شامل مراجعه‌ی منظم به پزشک می‌دانند و توصیه می‌کنند که در این دوره، مادران باید از پشتیبانی روانی خانواده به ویژه همسران شان، برخوردار شوند.

پروین زاهد عزیز، متخصص نسایی-ولادی، می‌گوید: «مراقبت‌های پیش از بارداری اولین قدمی است که نزد داکتران/پزشکان نسایی مراجعه کنند و توصیه‌هایی که از داکتران دریافت می‌کنند را برنامه‌ریزی بکنند. مصرف غذای سالم و ویتامین‌ها را سه ماه پیش از بارداری آغاز کنند تا سلامت خود و جنین خود را حفظ کنند؛ از مواد سمی محیطی دوری کنند؛ وزن سالم خود را نگاه کنند و از نظر روحی روانی در شرایط خوب قرار بگیرند.»

از سویی هم، سازمان پزشکان بدون مرز، با ارسال پیام متنی به سلام‌وطندار می‌گوید که سیستم صحت عامه‌ی افغانستان بیش از اندازه با کم‌بود منابع روبه‌رو است و قادر به تأمین نیازمندی‌های زنان در افغانستان نیست. به گفته‌ی این سازمان، در بسیاری از موارد، بیماران به ویژه زنان و کودکان، دیرتر به مرکزهای بهداشتی می‌رسند و مشکلات شان پیچیده‌تر می‌شود.

سازمان پزشکان بدون مرز، تأکید می‌کند که کم‌بود کارمندان مراقبت‌های بهداشتی زن در افغانستان به ویژه در بخش‌های نسایی-ولادی و کودکان، نیز از دیگر عامل‌هایی است که سیستم صحت عامه‌ی این کشور را به چالش کشیده است.

ژولی پاکیرو، هم‌آهنگ‌کننده‌ی خدمات طبی سازمان پزشکان بدون مرز برای بامیان و هرات، با ارسال پیام متنی به سلام‌وطندار گفته است: «در افغانستان اوضاع به ویژه به زنان به دلیل وضعیت چالش‌برانگیز اقتصادی، محدودیت بر بیرون‌رفتن آن‌ها به منظور رشد استعدادها، دست‌رسی به آموزش و حق کار برای سازمان‌های غیردولتی، دشوار است. ما می‌دانیم که در افغانستان تعداد کارمندان مراقبت‌های صحی زن کافی نیست؛ این امر بالای موجودیت مراقبت‌های صحی در افغانستان تأثیر می‌گذارد؛ زیرا بخش‌های نسایی-ولادی و بعضی اوقات بخش‌های اطفال محل مخصوص به زنان می‌باشد. بعضی از شیوه‌ها مانند این که زنان نیاز دارند تا توسط یک خویشاوند هم‌راهی شوند یا اجازه‌نداشتن آن‌ها تا در مورد گزینه‌های درمان خود تصمیم بگیرند، دست‌رسی آن‌ها به مراقبت‌های صحی مادران و موارد مربوطه‌ی دیگر را متأثر می‌کند.»

هم‌چنان، نتیجه‌ی این بررسی سلام‌وطندار از گفت‌وگو با ۳۰ زنی که دوره‌ی بارداری را سپری کرده‌ اند، نشان می‌دهد حتا برخی از این زنان که در شهرهای بزرگ کشور زندگی می‌کنند، هنوز به دلیل نداشتن آگاهی و کم‌بود دست‌رسی به خدمات بهداشتی، با چالش‌های بهداشتید روبه‌رو شده‌ اند.

ذکیه، باشنده‌ی تخار، می‌گوید: «وقتی نزدیک ولادتم می‌شود، توسط حیوان باربری (الاغ) می‌روم کلینیک، وقتی به کلینیک می‌رسم، خون‌ریزی پیدا می‌کنم؛ زیاد نقصان کرده‌ام [چندین طفل خود را در راه از دست داده‌ام)، یک طفلم در راه تولد شد و مرد.»

پلوشه، باشنده‌ی کابل، نیز می‌گوید: «بار دومم است که حمل گرفته‌ام، پیش از این هم مشکل گرده و مثانه داشتم؛ اما پیش داکتر نرفتم.»

این زنان، دلیل‌های چالش‌های بهداشتی شان را در دوران بارداری برشمرده و می‌گویند که فاصله‌ی زیاد میان خانه و مرکزهای بهداشتی، خرابی راه‌های مواصلاتی و آگاهی‌نداشتن از مراقبت‌های پیش از بارداری، از جمله دلیل‌هایی است که سبب شده در دوران بارداری به بیماری‌های مختلف دچار شوند.

فرزانه، باشنده‌ی بامیان، می‌گوید: «به خاطر دست‌رسی‌نداشتن به مرکزهای صحی و دراختیارنداشتن مواد مقوی، به سوءتغذیه مبتلا شدم.»

با این حال، حسنا رئوفی، فعال حقوق زن، باورمند است که محرومیت زنان از حقوق بهداشتی، توانایی آن‌ها را برای ایفای نقش مؤثر در جامعه محدود می‌کند. «محرومیت زنان از حقوق بهداشتی باعث می‌شود نتوانند در اجتماع درست فعالیت بکنند و این می‌تواند وضعیت حقوق بشری را در افغانستان تشدید ببخشد. این نابرابری‌های دست‌رسی به حقوق بهداشتی زنان می‌تواند تشدید نابرابری نه تنها اقتصادی؛ بل که فرهنگی، سیاسی و تمام پایه‌ی اساسی نظام یک کشور را می‌تواند ضربه بزند.»

سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید 

همین گونه، کارشناسان مسائل حقوقی، دست‌رسی به خدمات بهداشتی را جزو حقوق نخستین شهروندان یک کشور می‌دانند و برای اولویت‌دهی این حق به زنان، تأکید می‌کنند. به باور آنان، زنان سالم، بنیاد خانواده‌ی سالم هستند و برخوردارنبودن از خانواده‌ی سالم می‌تواند منجر به ایجاد جامعه‌ی ناسالم شود.

محمد رحیمی، کارشناس مسائل حقوقی، نبود مرکزهای بهداشتی برای رفع مشکلات زنان را نقض حقوق نخستین انسانی می‌داند و می‌گوید: «حق هر انسان است، زن و مرد ندارد. زنان همان حق را دارند که مردان دارند به خصوص در زمینه‌های اولیه دارند. مسئله‌ی بهداشت و سلامت، حق طبیعی زن است؛ یک زن مریض می‌شود؛ باردار می‌شود؛ یک زن انواع مشکلات زنانگی خودش را دارد و باید جایی وجود داشته باشد تا مشکلات شان رفع شود. اگر چنین جایی وجود نداشته باشد، حق اولیه و انسانی او زیر پا شده است.»

خواستیم کارکرد و اقدامات وزارت صحت عامه‌ی حکومت سرپرست را در این زمینه دریافت کنیم؛ اما با تلاش‌های فراوان موفق نشدیم.

زنان در حالی از چالش‌های بهداشتی و دست‌رسی‌نداشتن به خدمات بهداشتی، شکایت دارند که بر بنیاد گزارش سازمان جهانی بهداشت، اتحادیه‌ی اروپا در ۲۰۲۴ میلادی ۱۶ میلیون یورو به سازمان جهانی بهداشت و ۱۵ میلیون یورو به صندوق جمعیت سازمان ملل متحد برای بهبود ارائه‌ی خدمات باکیفیت در حوزه‌ی بیماری‌های غیرواگیر از جمله سرطان و گسترش خدمات بهداشتی باروری به مادران، نوزادان، کودکان و نوجوانان در افغانستان اختصاص داده است.

بر بنیاد این گزارش، نرخ مرگ‌ومیر مادران، نوزادان و کودکان در افغانستان، یکی از بالاترین سطوح مرگ‌ومیر در جهان است؛ به گونه‌ای که در هر دو ساعت یک مادر به دلیل پیامدهای قابل پیش‌گیری مرتبط با بارداری و زایمان جان خود را از دست می‌دهد.