صنایع تولیدی افغانستان به دلیل استفاده از مواد خام طبیعی و هنر دست‌دوزی در سطح جهان، کم‌نظیرشناخته‌شده است. این آثار نه تنها از لحاظ تاریخی ارزش‌مند است، بل هر یک بازتاب‌دهنده‌ی فرهنگ غنی این سرزمین است که با دست‌های ماهر و دل‌های پر از امید زنان افغان خلق شده است.
زنان تجارت‌پیشه در افغانستان، با وجود تولیدات باکیفیت و برخورداری از صنایع دستی منحصر به فرد، هنوز نتوانسته اند از ظرفیت کامل صادراتی، بهره‌بردار شوند. یافته‌های سلام‌وطندار از گفت‌وگو با ۳۰ زن بازرگان در صنایع دستی نشان می‌دهد که تعرفه‌های گمرکی بالا، نبود مسیر مستقیم صادراتی، مشکلات ترانسپورت، نبود حمایت‌های دولتی و محدودیت‌ها بر رفت‌وآمد زنان، مانع‌های اصلی در مسیر تجارت آنان است.
این زنان، می‌گویند که برای صادرات محصولات شان مجبور به استفاده از کارگو [کارگو به معنای حمل‌ونقل کالاها از یک مکان به مکان دیگر است. یک کارگو ممکن است شامل حمل‌ونقل کالاهای سبک و سنگین با استفاده از وسایل نقلیه‌ی مختلف مانند کامیون، قطار، هواپیما یا کشتی باشد.] و ارتباطات شخصی اند؛ روش‌های پرهزینه و زمان‌بر که روند صادرات آن را به چالش‌های جدی کشیده است. در کنار آن، دست‌رسی‌نداشتن به بسته‌بندی مناسب و مواد خام باکیفیت، نیز از چالش‌های دیگر آنان است.
ذکیه‌ی ۳۶ساله، زنی تجارت‌پیشه در کابل، می‌گوید: «تولیدات زنان افغان در بخش صنایع دستی، خیلی خاص و منحصر به فرد است. کارهای دستی ما تاریخ، فرهنگ و هنر افغانستان است. چالش‌ها هم زیاد است از جمله مسئله‌ی ترانسپورت و گمرک چون ما زن هستیم و محدودیت‌های رفت‌وآمد و انتقال مال وجود دارد. دست‌رسی به بسته‌بندی و مواد خام باکیفیت برای ما مشکل است و همین گونه ده‌ها مشکل دیگر داریم.»
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
معروفه‌ی ۳۰ساله، زنی تجارت‌پیشه در هرات، نیز می‌گوید: «ما بازارهای بین‌المللی خیلی شناخته‌شده که است راه پیدا نکردیم و این یک مشکل عمده است. دیگر مشکل در مسیر صادرات خود داریم؛ مسیر صادرات ما مستقیم نیست؛ مثلاً ما در هرات زندگی می‌کنیم و باید بفرستیم به کابل و از کابل بفرستیم به کشوری که می‌خواهیم بفرستیم.»
ذکیه‌ی ۲۸ساله، زنی تجارت‌پیشه در فاریاب و نیلوفر ۴۵ساله، زنی تجارت‌پیشه در بلخ، می‌گویند که حکومت و نهادهای غیردولتی هیچ گونه پشتیبانی مشخصی در راستای صادرات محصولات آنان ارائه نکرده اند.
ذکیه، می‌افزاید: «مشتریان خارجی ما که داریم، بسیار اندک است که از طریق کارگوها لوازم شان را انتقال می‌دهیم. او هم خیلی به قیمت بلند برای ما تمام می‌شود. باز هم کوشش می‌کنیم که ما یک اندازه سر پای خود ایستاد شویم. ما از طرف دولت هیچ گونه حمایتی نشده‌ایم؛ هنوز هیچ گونه سازمان غیردولتی به خاطر صادرات محصولات ما را کمک نکرده است.»
نیلوفر، نیز می‌افزاید: «ما از دولت و سازمان‌های غیردولتی برای صادرات محصول خود کدام چیزی تا کنون ندیده‌ایم؛ کدام پروژه‌ای، کدام حمایتی یا این که دست ما را بگیرند. فقط ما مواد خام را از بازار می‌خریم، تهیه می‌کنیم و دوباره پس به بازار عرضه می‌کنیم.»
پریسای ۲۴ساله از هرات، نبود آموزش‌های لازم در زمینه‌ی صادرات، ناتوانی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغ و محدودیت بر اشتراک زنان در نمایش‌گاه‌ها را، مانع‌های جدی برای رشد کسب‌وکار خود می‌داند.
او می‌گوید: «عدم آگاهی از پروسه‌ی صادرات به بیرون از کشور، عدم آگاهی استفاده از سوشل میدیا/شبکه‌های اجتماعی مثل وبسایت و صفحه‌های مختلف به خاطر بازاریابی تبلیغات، عدم اشتراک خانم‌ها در نمایش‌گاه‌های ملی و بین‌المللی به خاطر معرفی صنایع دستی افغانستان و دست‌رسی‌نداشتن به امکانات و منابع مالی قوی که بتواند صنایع باکیفیت بالاتری با پکیج و بسته‌بندی متفاوت و ایجاد استانداردسازی جهانی. این‌ها جزئی از چالش‌های عمده‌ی ما است.»
شماری از کارشناسان مسائل اقتصادی و فعالان حقوق زن، تأکید می‌کنند که حضور زنان در فعالیت‌های اقتصادی برای رشد و توسعه‌ی کشور حیاتی است. آن‌ها، از حکومت سرپرست می‌خواهند که با وضع سیاست‌های حمایتی و فراهم‌کردن زیرساخت‌ها، زمینه‌ی فعالیت‌های بازرگانی زنان را در داخل و بیرون فراهم کند.
عبدالنصیر رشتیا، کارشناس مسائل اقتصادی، می‌گوید: «بدون حضور زنان در اجتماع آن اجتماع رشد کرده نمی‌تواند؛ قبلاً صادراتی که صورت می‌گرفت، ۸۰ درصد هزینه‌ها توسط سازمان‌های بین‌المللی و امدادرسان پرداخته می‌شد و متباقی را خود تجار می‌پرداخت؛ اما حالا تاجران مجبور هستند که خود هزینه کنند. یک سو کشور محاط به خشکه است و به آب‌های آزاد دست‌رسی نداریم. از سوی دیگر، افغانستان با خط ریلی دنیا وصل نیست که محصولات ما را صادر کنیم و تنها گزینه‌ای که باقی می‌ماند، راه هوایی است که گران و غیرقابل صرفه است. حکومت افغانستان به خانم‌ها و تمام تاجران افغان زمینه‌های صادرات بیشتر را فراهم کند.»
زلیخا ابرام امانی، فعال حقوق زن، نیز می‌گوید: «دولت و مردم با هم‌دیگر رابطه‌های تنگاتنگ دارند. در قبال تجارت زنان دولت کار کند؛ زمینه‌سازی کند تا خانم‌ها بتوانند در سطح بین‌المللی محصولات شان را عرضه کنند. با این کار زنان می‌توانند جایگاه واقعی شان را در جامعه و بازار بین‌المللی کسب کنند و تنها زنان با تلاش و پشت‌کار جایگاه‌های واقعی شان را کسب کنند؛ چون صنایع دستی مردم افغانستان از اعتبار و جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است و برای توسعه‌ی کار و دیده‌ی شان محصولات شان نیاز به حمایت دولت و مردم دارد.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
مسئولان در وزارت صنعت و تجارت حکومت سرپرست، از حمایت‌ها و تلاش‌های خود برای زنان کارآفرین سخن می‌گویند؛ در حالی که بسیاری از زنان تجارت‌پیشه هم‌چنان با چالش‌های اساسی مانند کم‌بود منابع مالی، محدودیت در دست‌رسی به بازارها و نبود حمایت‌های حقوقی روبه‌رو اند.
آخوندزاده عبدالسلام جواد، سخن‌گوی این وزارت، می‌گوید: «وزارت صنعت و تجارت در همه ابعاد حامی زنان متشبث بوده و حمایت‌های شان را از زنان متشبث داشته است. هزاران خانم در ۳۴ ولایت افغانستان عملاً در بخش‌های مختلف صنعت و سرمایه‌گذاری مصروف کار هستند و برای رشد سرمایه‌گذاری‌های شان در تمام نمایش‌گاه‌هایی که برگزار می‌شود، سهم بارزی برای شان در نظر گرفته می‌شود و می‌توانند بازاریابی خوبی برای فرآورده‌های شان داشته باشند و از طرفی دیگر، به کاروبار خود ادامه دهند.»
خواستیم دیدگاه اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان را در باره‌ی برنامه‌ها و دادخواهی‌های آنان نیز دریافت کنیم؛ اما با وجود تماس‌های مکرر، موفق به دریافت پاسخ از سوی آنان نشدیم.
گفتنی است که بانک جهانی در گزارش «زنان، تجارت و قانون»، افغانستان را در قعر جدول رده‌بندی جهانی در میان کشورهایی قرار داده است که زنان کم‌ترین سهم را در بخش‌های اقتصادی به ویژه در بازرگانی دارند. این گزارش نشان می‌دهد که تغییر نظام و محدودیت‌ها در افغانستان بر کار و آموزش زنان نه تنها آسیب جدی به اقتصاد کشور وارد کرده، بل رفاه زنان و دختران را نیز به شدت تهدید کرده است.
