حدود دو ماه از آغاز گفتوگوهای صلح بین هیأت حکومت افغانستان و گروه طالبان میگذرد، اما تاکنون پیشرفت قابل ملاحظهیی به دست نیامده است. اختلاف روی اساس مذاکرات در طرزالعمل کاری، مذاکره را به بنبست مواجه کرده و طالبان اصرار دارند «توافقنامۀ آوردن صلح برای افغانستان» را که با جانب آمریکا به امضا رساندهاند، به عنوان اساس مذاکرات پذیرفته شود که بر موجب آن دولت سرکار افغانستان فاقد اعتبار شناخته میشود و زمینه برای ساختار جدید که در توافقنامه از آن به عنوان «حکومت اسلامی جدید پساتوافق» یاد شده، فراهم میکند. مذاکرهکنندهگان طالب با این قرائت که در جنگ افغانستان، ابرقدرت جهان را شکست دادهاند، دور میز مذاکره نشستهاند. آنان به هیأت جانب افغانستان به چشم نمایندهگان ساختار محصول دوران «اشغال» میبینند که باید فرو بپاشد.
پذیرفتن این تلقی طالبان و اساس قراردادن «توافقنامۀ آوردن صلح برای افغانستان» در مذاکرات برای هیأت دولت افغانستان به معنی مشارکت در قتل جمهوریت است که در کابل ادعا میشود. مذاکرهکنندهگان دولت جمهوری اسلامی افغانستان با آن که از سماجت و غرور نمایندهگان طالبان در میز مذاکرات رنج میبرند، اما از کابل دستور دریافت کردهاند که مذاکرات را ترک نکنند. نشستهایی که گاهگاه میان دو طرف برگزار میشود با کنایه و نیشخندهایی همراه است. بسیاری از افراد شامل در تیم مذاکراتی گروه طالبان به ویژه عبدالحکیم حقانی، رئیس هیأت مذاکرهکنندۀ طالبان که روحانی تندرو و تأثیرگذار در تحریک طالبان است به نمایندهگان دولت افغانستان به چشم عروسکهای فاقد اختیار میبیند.
طوری که شماری از اعضای هیأت جناب افغانستان اذعان کردهاند، طالبان شامل در هیأت مذاکراتی این گروه در قطر که از نخبهگان و هسته تصمیمگیر، تحریک طالبان نمایندهگی میکنند، از لحاظ فکری هیچ تغییر نکردهاند و به قرائت سختگیرانه و خشن از اسلام همچنان وفاداراند. بنابراین جماعت یاد شده نهتنها به حضور زنان در ترکیب هیأت افغانستان ملاحظۀ شرعی دارند، بلکه به شماری از افراد از جمله معصوم استانکزی، رئیس هیأت گفتوگوکنندۀ دولت افغانستان که پیشینۀ عضویت در حکومت داکترنجیبالله را دارد و شماری از افراد شامل در حلقۀ تکنوکراتها، نگاه تکفیری دارند.
هیأت طالبان و هیأت دولت افغانستان با درک این که گفتوگوها به بنبست مواجه شده و عجالتاً راه حلی وجود ندارد، در قطر پشت میز مذاکره چشم در راه نتیجۀ انتخابات آمریکا اند. نتیجۀ انتخابات آمریکا هرچه باشد، روی وضعیت در افغانستان تأثیر تعیینکننده خواهد گذشت.
تلاشها و میانجیگریهایی که تاکنون از سوی شماری از کشورها برای شکستن بنبست انجام شده، هیچ نتیجهیی نداشته است. طالبان به کمتر از فروپاشی کامل دولت و حذف ارزشهای به دستآمده در طی ۱۹ سال قانع نیستند، آنان با وجود آن که دیگر به جانب نیروهای خارجی شلیک نمیکنند، اما کشتن افراد را که در چوکات دولت افغانستان خدمت میکنند، وظیفۀ شرعی خود میدانند. آنان به شدت در برابر فتواها و تفسیرهایی که جنگ آنان را غیرشرعی میخواند مقاومت میکنند و با صدور فتواها، جنگ را معقول و شرعی میدانند. شماری از نخبهگان طالبان گفتهاند، افرادی که در ساختار دولت افغانستان کار میکنند به تعبیر آنان بدتر از «اشغالگراناند» و در نتیجه کشتن آنان واجبتر است.
با وصف آن که تحریک طالبان خود را پیروز میدان جنگ و دستیافتن به قدرت را قریبالوقوع میداند، اما نخبهگان این گروه به شدت نگران تغییرات احتمالی در کاخ سفید اند که در نتیجۀ آن، احتمالاً آمریکا به توافقنامۀ امضا شده میان اداره ترامپ و امارت اسلامی، پایبند نخواهد ماند. ابقای دونالد ترامپ در ریاست جمهور آمریکا این امکان را به طالبان میدهد که تا آمار اسلامی را با نام دیگری در افغانستان احیا کنند. آنان به زلمی خلیلزاد، نمایندۀ اداره ترامپ و دیگر دیپلماتهای آمریکایی قول دادهاند که در ازای ایجاد نظام اسلامی مورد نظر طالبان، به منافع آمریکا در افغانستان و منطقه وفادار باشند. ترامپ در اقدام عجولانه اعلام کرده است که پیشتر از موعد مقررشده در توافقنامه، نیروهای آمریکای را به گونۀ کامل از افغانستان خارج میکند، آنچه که برای طالبان در حکم چاشنی روایت پیروزمندانه از جنگ افغانستان است.
برخلاف ترامپ، پیروزی جو بایدن رقیب انتخاباتی او که بر اساس نظرسنجیها پیشتاز است، احتمال پایبندی آمریکا به توافقنامه دوحه را دشوار خواهد ساخت. هرچند تاکنون بایدن دیدگاه روشنی در مورد افغانستان ارائه نکرده، اما گفته که طرفدار حفظ شمار محدودی نیروهای آمریکای در خاک افغانستان تا از منافع این کشور محافظت کنند. تحلیلگران آمریکایی به این عقیدهاند بایدن برخلاف ترامپ که فرد خودرأی شمرده میشود از نهادهای شامل در ساختار دولت آمریکا حرف شنوی دارد و این امر ممکن است باعث تغییرات اساسی در سیاست آمریکا نسبت به افغانستان شود.
دولت افغانستان که برای بقا به شدت نیازمند کمک آمریکاست به انتخابات آمریکا که فردا (۳ نوامبر) برگزار خواهد شد، به چشم روزنۀ امید میبیند. ارگنشینها به این امیدوارند که برگشت بایدن معاون پیشین بارک اوبما به قدرت، شر زلمی خلیلزاد را کم خواهد کرد و فرصت را برای احیای مشروعیت بینالمللی دولت متزلزل افغانستان که در نتیجۀ سیاست ترامپ با مشکل مواجه شده شد، محیا خواهد کرد.
بنابراین، هیأت طالبان و هیأت دولت افغانستان با درک این که گفتوگوها به بنبست مواجه شده و عجالتاً راه حلی وجود ندارد، در قطر پشت میز مذاکره چشم در راه نتیجۀ انتخابات آمریکا اند. نتیجۀ انتخابات آمریکا هرچه باشد، روی وضعیت در افغانستان تأثیر تعیینکننده خواهد گذشت. اگر ترامپ ابقا شود و طبق آنچه گفته و تاکنون عمل کرده از افغانستان کنار بکشد، احتمال جنگ داخلی در افغانستان طوری که حمدالله محب، مشاور امنیت ملی پیشبینی کرده، وجود دارد. حکومت افغانستان حاضر نیست، قدرت را به راحتی به طالبان بسپارد، بنابراین ترتیبات برای فاز جدید جنگ چیده شده است. محمداشرف غنی، دست از مخالفت با عبدالرشید دوستم برداشته و او را به عنوان معاون سرقومندان اعلا مقرر کرده است. دوستم به این عقیده است در صورتی که اراده وجود داشته باشد، ارتش فعلی افغانستان قادر است طالبان را شکست دهد. دوستم گفته در صورتی که برای او اختیار داده شود، حاضر است طالبان را در جنگ شکست دهد. با این وصف، همانگونه که عمران خان، نخستوزیر پاکستان گفته «به درستی روشن نیست که افغانستان به چه سمتی خواهد رفت؟»