بندر چابهار ایران حدود سه سال پیش «۱۲ قوس/آذر ۱۳۹۶» با سرمایه‌گذاری یک میلیارد دالری، از سوی رئیس‌جمهور ایران رسماً گشایش یافت. این بندر که در ولایت سیستان و بلوچستان ایران موقعیت دارد، افغانستان، هندوستان و ایران را با هم وصل می‌کند. اما هنوز با گذشت ۳۶ ماه‌واندی، این بندر به مسیری مناسب برای بازرگانان و تاجران تبدیل نشده است.
یافته‌های سلام‌وطندار نشان می‌دهد که پس از گشایش بندر چابهار، پاکستان عملاً در تلاش ناامن‌سازی مسیرهای این بندر برای بهره‌برداری ناموفق آن است.
مقام‌های حکومت افغانستان همواره از چابهار به عنوان بدیلی مناسب برای بندر«گوادر» پاکستان یاد کرده‌اند و می‌گویند با رونق چابهار، وابسته‌گی به بندر کراچی پاکستان کمتر می‌شود.
بر اساس یافته‌های سلام‌وطندار، با گشایش بندر چابهار، شاهراه اقتصادی «نمبر ۶۶» نیمروز که مسیر اصلی چابهار به داخل افغانستان بوده، به گونۀ بی‌پیشینه‌یی ناامن شده است.
شاهراه نمبر ۶۶ نیمروز- از زرنج تا دلارام- ۲۱۰ کیلومتر طول دارد که ۱۱۰ کیلومتر آن اخیراً به شاهراه مرگ لقب گرفته است. شاهراه ولسوالی دلارام از مهم‌ترین شاهراه ولسوالی‌‌های نیمروز است که بخش‌هایی از مرزهای مهم غرب افغانستان را از دو ناحیه به شاهراه کندهار-هرات وصل می‌کند.
این شاهراه از ناحیۀ شمال غربی، نقطۀ اتصال مرزهای تجاری اسلام‌قلعه و تورغندی به شاهراه کندهار-هرات است و از ناحیۀ جنوب غربی، ولسوالی چخانسور ولایت نیمروز را که در مرز ایران موقعیت دارد، به این شاهراه اصلی پیوند می‌دهد.
بخش بزرگی از کالاهای تجاری که از کشورهای ایران و پاکستان وارد افغانستان می‌شود، از همین راه می‌گذرد. بر بنیاد اطلاعات به دست‌آمده، پس از افتتاح بندر چابهار، تخریب شاهراه نمبر ۶۶ نیمروز هدف اصلی پاکستان بوده است؛ به گفتۀ منابع، مسیر خاشرود تا دلارام به گونۀ کامل تخریب شده و تمام تأسیسات در این مسیر از سوی طالبان «به دستور پاکستان» منهدم گردیده است.
تا دو سال پیش در هر ۵ کیلومتر شاهراه خاشرود-دلارام، یک پاسگاه پولیس دیده می‌شد، اما وزارت دفاع به خاطر جلوگیری از تلفات نیروهای امنیتی، تمام این پاسگاه‌ها را جمع کرد و به شمول تولی ارتش، به چهار قرارگاه بزرگ در این مسیر تبدیل ساخت.
منابع محلی در نیمروز می‌گویند که در مدت دو سال گذشته، پاکستان با تجهیز طالبان زیر حمایت‌شان، توانسته است ۳ قرارگاه ارتش در شاهراه خاشرود-دلارام نیمروز را در نتیجۀ حملات، تصرف کند که آخرین قرارگاه نیروهای ارتش، قرارگاه «دهمزنگ» بود که چندهفته پیش با کشته‌شدن ۲۳ سرباز ارتش به تصرف طالبان درآمد.
نعمت‌الله صدیقی عضو شورای ولایتی نیمروز با تأیید تلاش پاکستان برای ناامن‌سازی مسیر چابهار می‌گوید که از چهار قرارگاه ارتش، تنها یک تولی این نیروها در منطقۀ «منار» ولسوالی خاشرود باقی مانده است. به گفتۀ صدیقی، طالبان چهار روز پیش به وسیلۀ بزرگان منطقۀ منار ولسوالی خاشرود، به تولی باقی‌ماندۀ نیروهای ارتش، ده روز مهلت داده‌اند که قرارگاه را ترک کنند، در غیر آن، با سرنوشت قرارگاه دهمزنگ روبه‌رو خواهند شد.
این عضو شورای ولایتی نیمروز می‌گوید که شاهراه نمبر ۶۶ نیمروز که مسیر اصلی چابهار به شمار می‌رود، کاملاً از کار افتاده و هیچ بازرگانی توان انتقال اموال تجاری‌اش از این مسیر را ندارد.
شهنواز قادری، ولسوال دلارام هم با تأیید تخریب کامل شاهراه دلارام-خاشرود به سلام‌وطندار می‌گوید که این شاهراه کاملاً به کنترل طالبان افتاده است. به گفتۀ ولسوال دلارام، شاهراه دلارام – زرنج در سال ۲۰۰۹ میلادی به ارزش حدود ۱۰۰ میلیون دالر کمک هندوستان ساخته شده است. آقای قادری می‌گوید، طالبان هر ۲۰ تا ۵۰ متر شاهراه دلارام-خاشرود را با کارگذاری ماین تخریب کرده‌اند و هیچ پُل و پُلچکی در این مسیر سالم نمانده است.
گفته می‌شود که در مدت دو سال هیچ کارمند دولتی نتوانسته از این مسیر عبورومرور کند.
عبدالله نورزی، رئیس اتاق تجارت و صنایع نیمروز چالش‌ها در مسیر شاهراه نمبر ۶۶ این ولایت را تأیید می‌کند و به سلام‌وطندار می‌گوید که افزون بر تخریب این مسیر، طالبان در چند بخش این شاهراه، گمرک بنا کرده‌اند. به گفتۀ نورزی، طالبان از هر موتر باربری که مواد ساختمانی داشته باشد، ۳۵ هزار و از هر موتر مواد غذایی ۳ تا ۵ هزار افغانی پول می‌گیرند.
ایست کالاهای تجارتی در آن‌سوی مرز و نبود پُل در نوار مرزی نیمروز و ایران از دیگر چالش‌های بازرگانان است که به آنان جرأت انتقال اموال تجاری‌شان از این مسیر را نمی‌دهد.
آگاهان اقتصادی بر این باورند که چابهار گامی موثر برای رسیدن افغانستان به آب‌های بین‌المللی است. آنان می‌گویند، افغانستان کشوری وارداتی است و برای تولید انبوه در داخل خود نیاز به راه‌یابی به آب‌های بین‌المللی دارد و چابهار با در نظرداشت هزینۀ کمی که دارد گزینۀ خوبی‌ست تا هم بدیلی برای اسلام‌آباد باشد و هم جنوب آسیا را با آسیای مرکزی وصل کند.
از زرنج به خاشرود
به دنبال افزایش ناامنی‌ها در مسیر بندر چابهار در ولایت نیمروز، حکومت می‌خواهد مرکز ولایت نیمروز را از شهر زرنج به ولسوالی خاشرود انتقال دهد.
بهرام حقمل، سرپرست دفتر مطبوعاتی مقام ولایت نیمروز افزایش چالش‌های امنیتی در شاهراه خاشرود-دلارام را تأیید می‌کند و می‌گوید، حکومت با انتقال مرکز ولایت نیمروز به ولسوالی خاشرود می‌خواهد امنیت شاهراه ترانزیتی خاشرود-دلارام تأمین شود.
به گفتۀ آقای حقمل، برخی کشورهای همسایه در تلاش‌اند تا با ناامن‌سازی شاهراه ترازیتی نمبر ۶۶ نیمروز، تاجران مسیر واردات کالاهای بازرگانی‌شان را از چابهار قطع کنند. او می‌گوید، اکنون شهر زرنج مرکز نیمروز در چند قدمی مرز با ایران موقعیت دارد و با انتقال مرکز نیمروز به خاشرود، از یک‌سو زرنج به بندری بزرگ تبدیل خواهد شد و از سوی دیگر، مسیر دلارام-خاشرود امن می‌شود. به گفتۀ او، در آینده‌‍یی نزدیک طرح ساخت‌وساز مراکز اداری مرکز جدید نیمروز به پایان می‌رسد.
چالش‌های دیگر
افزون بر چالش‌های امنیتی در مسیر چابهار در ولایت نیمروز، برخی موانع دیگر نیز در این بندر وجود دارد که سبب شده تا این بندر مسیر مطمئنی برای بازرگانان افغانستان نباشد.
یونس قاضی‌زاده، رئیس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات به سلام‌وطندار می‌گوید که تاکنون بندر چابهار به عنوان «مسیر مطلوب کشتی‌رانی بین‌المللی» مبدل نشده است. به گفتۀ قاضی‌زاده، کمبود موترهای ترانزیتی در بندر چابهار و مشخص‌نبودن رفت‌وآمد کشتی‌های باربری بزرگ اروپایی و آمریکایی به این بندر از چالش‌های دیگراست.
رئیس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات می‌گوید، هر چند چابهار نزدیک‌ترین بندر به افغانستان است که از سه مرز«میل ۷۸، ابونصرفراهی و دوغارون افغانستان» نسبت به بندرعباس مسیر کوتاه‌تر است، اما باید با سرمایه‌گذاری بر این بندر، موانع سد راه تاجران دور شود.
اما حمیدالله خادم، رئیس اتاق صنایع و معادن هرات، زدوبندهای سیاسی میان متحدان آمریکا و ایران را از دلایل بنیادی به حاشیه‌راندن بندر چابهار می‌داند. آقای خادم به سلام‌وطندار می‌گوید، آمریکا و متحدانش نمی‌خواهند ایران از طریق این بندر درامد داشته باشد.
به گفتۀ رئیس اتاق صنایع و معدن هرات، سهولت‌هایی که بندر کراچی پاکستان برای تاجران فراهم کرده، در بندر چابهار فراهم نیست و به این اساس، تاجران کمتر مایل به واردات کالاهایی بازرگانی از این بندر اند.
آقای خادم می‌گوید، یکی از چالش‌های دیگر بندر چابهار، نبود کالاهای بازرگانی صادراتی پس از تخلیۀ کشتی‌های بین‌المللی است که این چالش در بندر کراچی نیست. او می‌گوید، تا زمانی که تفاهم‌نامه‌های چندجانبه میان کشورهای منطقه در بارۀ صادرات و واردات از بندر چابهار انجام نشود، تاجران علاقه‌مند انتقال از این بندر نخواهد شد.
بازرگانان می‌گویند، دو سال پیش یک موتر کالا از هرات تا کابل ۷ روز به مقصد می‌رسید، اما اکنون به دلیل خرابی شاهراه‌های افغانستان، یک موتر تجارتی در مدت ۱۵ تا ۲۰ روز به مقصد می‌رسد.
آگاهان اقتصادی به این باورند که اگر چالش‌های امنیتی در مسیر چابهار در ولایت نیمروز حل شود، بندر چابهار مسیری ارزان و نزدیک نسبت به بندرهای دیگر خواهد بود.
افغانستان با توجه به نیازهای وارداتی از طریق بندرهای مرزی با پاکستان، در یکی‌دو سال اخیر زیر فشار شدیدی قرار داشته است. پاکستان که همواره از این موضع به عنوان ابزار سیاسی استفاده کرده، طی دو سال اخیر بارها بندرهایش را به روی افغانستان بسته است.
پیش از این، انتقالات تجارتی افغانستان-هند از طریق دهلیز هوایی آغاز شده بود و رئیس‌جمهور غنی تأکید داشت که دیگر افغانستان از این لحاظ در حاشیه نیست و به یک مسیر محدود وابسته نخواهد ماند.
