سلاموطندار ۴۴ مورد سانسور خبر و گزارش را در گفت‌وگو با ۱۸ خبرنگار از ۱۵ ولایت مستندسازی کرده که از این میان ۲۵ مورد پیش از پخش، ۷ مورد هنگام پخش و ۱۲ مورد آن پس از پخش خبر و گزارش صورت گرفته است. یافته‌های سلاموطندار نیز نشان می‌دهد که ۱۱ مورد سانسور منجر به توهین و تحقیر، بازداشت و لت‌وکوب خبرنگاران شده است.
یک تن از خبرنگاران در ولایت نیمروز که نخواست هویتش فاش شود، می‌گوید که دو بار به‌دلیل تهیۀ گزارش دربارۀ وضعیت مهاجران افغان در مرزهای پاکستان و ایران و یک بار هم به‌دلیل تهیۀ گزارش از درآمدهای گمرک نیمروز با ممانعت جدی مسئولان محلی امارت اسلامی روبه‌رو شده است.
شفیق‌الله (نام مستعار)، خبرنگار آزاد در ولایت سمنگان، نیز از یک مورد ممانعت در تهیۀ گزارش روایت دارد. او می‌گوید: «در سمنگان به ما برای تهیۀ گزارش‌هایی که برضد یا در مغایرت به میل مسئولین محلی باشد، اجازه داده نمی‌شود. یک بار می‌خواستم در مورد مکتب‌های قریه‌جات سمنگان گزارش تهیه کنم و مسئولین اطلاعات و فرهنگ مانعم شدند و گوشزد کردند که پس از این هر گزارشی را که تهیه می‌کردم، باید اجازۀ آن‌ها را بگیرم.»
از سویی هم، سیدمعروف سعیدی، خبرنگار سلاموطندار در ولایت غور، از روند سانسور خبر و گزارش در این ولایت شکایت دارد و به ترتیب از سه مورد سانسور (دو مورد پیش از پخش و یک مورد هم پس از پخش) نام می‌برد.
به گفتۀ او، دو بار از سوی مسئولان ریاست اطلاعات و فرهنگ غور و یک بار هم از سوی سخنگوی والی این ولایت با سانسور روبه‌رو شده است. سعیدی می‌افزاید: «یک بار به‌خاطر یک گزارشم سخنگوی والی غور برایم گفت که اگر به این‌گونه گزارش‌ها ادامه دهم، با برخوردش مواجه خواهد شدم.»
سلاموطندار فارسی را در فیسبوک دنبال کنید
زکریا حسن‌زاده، خبرنگار تلویزیون تمدن در ولایت غزنی، نیز از بارها سانسور توسط مسئولان محلی این ولایت حکایت دارد. او اما از دو مورد سانسور در هنگام تهیۀ گزارش‌هایش شرح می‌دهد که یک بار در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۱ در ایستگاه کابل_غزنی و باری دیگر هم در ۲۴ می در هنگام تهیۀ گزارش دربارۀ وضعیت اقتصادی با دخالت مسئولان روبه‌رو شده است.
زکریا حسن‌زاده می‌گوید: «به تاریخ ۱۷ اکتبر ۲۰۲۱ در مورد نزاع بین راننده‌گان ایستگاه کابل_غزنی گزارش داشتم، نیروهای امارت اسلامی دستگیرم کردند، مرا حوزه بردند و با ضمانت رها شدم.»
با این حال، نسیمه رونق، خبرنگار سلاموطندار در بلخ، می‌گوید که دست‌کم در چهار مورد تهیۀ گزارش‌هایش با ممانعت و گوشزد مسئولان محلی روبه‌رو شده است. او می‌افزاید که این گزارش‌ها دربارۀ وضعیت زنان و اعتراض آنان بوده است.
بانو رونق می‌افزاید: «زمانی که با مسئولین می‌بینم، به من گوشزد می‌کنند که شما در مورد نکات منفی ما گزارش‌های انتقادی داشتید.»
فقیرمحمد فقیرزی، خبرنگار در ننگرهار، هم از سه مورد سانسور که خودش با آن روبه‌رو شده است، حکایت می‌کند. گزارش‌های فقیرزی دربارۀ وضعیت زنان در ننگرهار، فعالیت زنان در این ولایت و فعالیت یک کارگاه زنانه بوده که با ممانعت مسئولان محلی، از پخش بازمانده است.
فقیرمحمد فقیرزی می‌افزاید: «چند روز پیش ولسوالی بهسود خیاطی دخترانه را گزارش جور می‌کردم که با ممانعت نیروهای امنیتی مواجه شدم.»
با این همه، بررسی سلاموطندار از این مستندسازی نشان می‌دهد که هر خبرنگار در ولایت‌ها، پس از حاکمیت امارت اسلامی دست‌کم دو بار با ممانعت، گوشزد، بازجویی، تهدید و بازداشت از سوی مسئولان محلی روبه‌رو شده است.
یک تن از خبرنگاران در فاریاب به شرط افشانشدن هویتش به سلاموطندار از دو مورد سانسور پیش از پخش حکایت می‌کند و می‌گوید که دربارۀ تعطیل‌شدن کار بانوان در یکی از اداره‌های این ولایت گزارش تهیه می‌کرد، اما با تهدید و فشار مسئولان محلی نتوانست آن را پخش کند. او می‌افزاید که در یک مورد دیگر در تاریخ ۱۵ مارچ ۲۰۲۲ دربارۀ بدل‌اعاشۀ دانش‌جویان دانشگاه فاریاب گزارش تهیه می‌کرد که با تهدید رئیس دانشگاه روبه‌رو شد و اجازۀ پخش گزارش برایش داده نشد.
در همین حال، دو خبرنگار در لوگر که از گرفتن نام‌شان در گزارش خودداری می‌کنند، می‌گویند که یک بار دربارۀ درگیری خودی نیروهای امارت اسلامی، یک بار دربارۀ فساد در ادارۀ پاسپورت این ولایت و باری سوم هم دربارۀ وضعیت امنیتی گزارش تهیه می‌کردند که با ممانعت مسئولان محلی و استخبارات امارت اسلامی، مجبور شدند این گزارش‌ها را پخش نکنند.
هم‌چنان انور سعادت‌یار، خبرنگار سلاموطندار در ولایت بامیان چهار بار به‌خاطر پخش گزارش‌هایش در تاریخ‌های ۲۴ و ۲۶ فبروری از سوی سخنگوی والی این ولایت، احضار شده و مورد بازجویی قرار گرفته است.
گزارش دیگری از سعادت‌یار دربارۀ سفر معین وزارت اقتصاد و یک گزارش دیگر در تاریخ ۸ آپریل در پیوند به بازداشت دختران در بامیان، از سوی رئیس اطلاعات و فرهنگ بامیان احضار شده است. او می‌گوید ضمن این‌که مواد این گزارش‌ها حذف شد، مورد بازپرسی نیز قرار گرفت.
در کنار این، دو خبرنگار در ولایت‌های بادغیس و غور که نخواستند نام‌های‌شان ذکر شود، از خبرنگارانی‌اند که با لت‌وکوب، توهین، ممانعت و سانسور از سوی مسئولان محلی روبه‌رو شده‌اند.
خبرنگار بادغیس می‌گوید یک بار به‌خاطر پوشش یک روی‌داد انفجاری از سوی نیروهای امارت اسلامی لت‌وکوب شده، باری دیگر هم گزارشش دربارۀ درگیری خودی نیروهای امارت اسلامی در این ولایت با فشار مسئولان پخش نشده و باری دیگر نیز به‌خاطر پرسشش از کم‌بود دارو در بادغیس مورد توهین و تحقیر یکی از مسئولان محلی قرار گرفته است.
خبرنگار غور می‌گوید که چهار گزارشش در موردهای مکتب ناشنوایان، فراغت دانش‌جویان دختر و وضعیت زنان، با ممانعت مسئولان از پخش بازمانده است.
دو خبرنگار از جوزجان، هلمند و زابل نیز حکایت از چهار مورد سانسور دارند. یکی از این گزارش‌ها دربارۀ فعالیت گروه موسوم به دولت اسلامی یا داعش در جوزجان، گزارشی دیگر دربارۀ وضعیت رستورانت‌ها در هلمند و گزارش سومی هم پیرامون اعزام نیروهای امارت اسلامی از زابل به پنجشیر تهیه می‌شد؛ اما مسئولان محلی مانع آن شدند.
در کنار این، یک خبرنگار در ارزگان نیز از سه مورد سانسور خبر می‌دهد که این موارد شامل پوشش تلفات روی‌دادهای ترافیکی، مدیریت آب و شکایت مأموران دولت پیشین، می‌شود. او می‌گوید که مسئولان فرماندهی امنیۀ این ولایت، در موردی دیگر مقام این ولایت و در مورد سوم هم یکی از مسئولان محلی او را تهدید کرده است و مانع پخش گزارش‌هایش شده‌اند.
با این همه، گل‌محمد گران، مدیر بخش خبر سلاموطندار نیز می‌گوید که پس از پخش و پیش از پخش خبرها و گزارش‌ها از طریق این رسانه، با واکنش جدی امارت اسلامی روبه‌رو شده است.
مدیر بخش خبر سلاموطندار از چهار مورد واکنش و احضار روایت دارد. او می‌گوید که در تاریخ‌های ۱۷ و ۲۳ ماه مارچ و ۲۳ و ۲۹ ماه می دربارۀ گزارش‌های پخش‌شده از این رسانه به ادارۀ استخبارات امارت اسلامی احضار و به فشار، ممانعت پوشش و خودسانسوری مجبور شده است.
به گفتۀ مدیر خبر سلاموطندار، بارها خبرنگاران ولایتی این رسانه به او تماس گرفته و از محدودیت‌ها و چالش‌هایی که از سوی مسئولان محلی روبه‌رو اند، شکایت کرده‌اند.
گل‌محمد گران می‌افزاید: «ادارۀ استخبارات، اطلاعات و فرهنگ و سایر مسئولین محلی هم‌کاران ما را مجبور به سانسور می‌کنند. در کابل بارها خودم را ادارۀ استخبارات احضار کرده و یا زنگ زده و واضح گفته است که این‌گونه گزارش را نباید نشر می‌کردیم و حق نداریم نشر کنیم.»
در همین حال، خبرنگاران در ولایت‌ها از نبود زمینۀ تهیۀ گزارش‌های تحقیقی نیز نگران‌اند و به سلاموطندار می‌گویند که جدا از گزارش‌های تحقیقی، گزارش‌های عادی را نیز به‌طور جدی‌تر و انتقادی نمی‌توانند تهیه و پخش کنند.
دو تن از خبرنگاران در هرات که نخواستند نام‌های‌شان ذکر شود، می‌گویند که به‌دلیل هراس از عواقب گزارش‌ها نمی‌توانند گزارش‌های انتقادی و تحقیقی تهیه کنند و مجبور به خودسانسوری شده‌اند.
بر بنیاد مستندسازی سلاموطندار، مسئولان امارت اسلامی بیشتر در موارد حقوق زنان، وضعیت امنیتی به‌ویژه داعش، درگیری‌های خودی، فساد، چالش‌های اجتماعی و موضوع‌هایی که کارکرد امارت اسلامی را نقد می‌کند، اجازۀ تهیۀ گزارش را نمی‌دهند.
از سویی هم، نهادهای پشتی‌بان رسانه‌ها دخالت مسئولان در کار خبرنگاران را در مغایرت با قانون رسانه‌های همه‌گانی می‌دانند و از عواقب آن نگران‌اند.
سلاموطندار فارسی را در توییتر دنبال کنید
ظریف کریمی، عضو رهبری فدراسیون ژورنالیستان و نهادهای رسانه‌یی افغانستان، به سلاموطندار می‌گوید: «هرنوع سانسور و اعمال فشار بر رسانه‌ها در مغایرت با قانون رسانه‌های همه‌گانی است که این قانون فعلاً هم نافذ است.»
با این همه، مسئولان امارت اسلامی می‌گویند که مسئولان محلی تنها مسئولیت دارند برای تسهیل کار خبرنگاران هماهنگی کنند. بلال کریمی، از معاونان سخنگوی امارت اسلامی، در این باره می‌گوید: «مسئولین محلی حق دخالت را ندارند، خبرنگاران در کار خود آزاد هستند، فقط برای تسهیل در کار خودشان باید هنگام رفتن به ساحه با مسئولین هماهنگی داشته باشند.»
این در حالی‌ست که در این اواخر دو خبرنگار سلاموطندار (رومان کریمی و سیدسرور هاشمی) نیز در هنگام تهیۀ گزارش از اعتراض زنان، از سوی نیروهای امارت اسلامی بازداشت و مدتی در بند نگه داشته شدند.
گفتنی‌ست با آن‌که امارت اسلامی چندین بار از آغاز فعالیت کمیسیون تخطی رسانه‌یی خبر داده است، اما تاکنون از فعالیت این نهاد برای رسیده‌گی قانونی به تخطی‌های رسانه‌یی و شکایت خبرنگاران خبری نیست.
از زمان روی‌کارآمدن دوبارۀ امارت اسلامی در افغانستان، رسانه‌ها با چالش‌های اقتصادی و کم‌بود منابع بشری مجرب، روبه‌رو شده‌اند که این امر سبب بسته‌شدن شمار بسیاری از رسانه‌ها شده است. در کنار این، سانسور رسانه‌ها از موارد جدی‌ست که نگرانی جامعۀ رسانه‌یی را برانگیخته است.
