افغانستاننینگ قیشلاقلریده حیات کیچیرهدیگن عیاللر، دایم محلی اقتصادنینگ صحنه آرتیده فایدهلی رول اوینب کیلگنلر. حاضرگی کونده اولر نه فقط ایرککلر یانیده ایکینزارلرده ایشلهیدیلر، بلکیم سعیوحرکت بیلن ایکینچیلیک محصوللرنی پروسس قیلیب، دستلبکی و عنعنوی امکانیتلر بیلن، عایله اقتصادیگه یاردم بیریب و خودکفالیک سری آدیم قویهدیلر.
اوشبو عیاللردن بیری و سمنگان یشاوچیسی بولمیش شیرین، کوپینچه سعیوحرکت بیلن ایکینچیلیک محصوللرنینگ پروسس قیلیشگه شغللنگن. اونینگ ایتیشیچه: «آچار، چتنی و مربا تیارلهیمن؛ الحمدالله مشتریلریم کوپ؛ حاضر هم مشتریم بار. قیماق، پنیر و مسکه توزتهمن. هر کیم هر نرسه دیسه، اوشهنی توزتهمن.»
شیرین، مذکور محصوللرنینگ ساتیشی آرقهلی قولگه کیلتیرهدیگن درآمد بیلن، نه فقط سکیز کیشیلیک عایله اقتصادی نیازلرینی تامین قیلهدی، بلکیم محلی اقتصاد گه هم تاثیر قویگن. اونینگ کوپهیتیریشیچه: «اوچ ایشلاوچیمیز بار؛ سکیز کیشیلیک عایلهمنینگ خرهجتینی تامین قیلهمن. تورت ته سیگیریمیز بار؛ اولرنینگ سوتینی ساتهمن. هر هفته سوتنینگ پولینی آلهمن و اونینگ بیلن سیگیرلر، اوی و اوزیمنینگ خرهجتیمنی چیقرهمن. شونینگدیک بیر مقدارینی هم ییغهمن و یخشی فایدهسی بار. هر ۲۰ کیلوگراملیک سوت بشکهسیدن قریب ۱۰۰ افغانی فایده قیلهمن.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
عیاللردن باشقه بیری بغلان یشاوچیسی بولمیش زرمینه محمدی، دستلبکی بیلیم بیلن کیچیک بیر کارخانه قوره آلگن. او، اوزینینگ ایش حکایهسینی بو رقم بیان قیلهدی: «لبنیات، چتنی، آچار، قیماق و مسکه توزتهمن. ایشیمنی اویدن باشلهدیم. یالغیز بیر سیگیریم بار ایدی و اوغلیمنینگ هم کیچیک بیر غرفهسی بار ایدی. من قتیق و قیماق توزتهر ایدیم و او غرفهده ساتهر ایدی. مشتریلر هم کوپهیدی. بیر-ایکی کیلوگرام سوتدن باشلهدیم و حاضر ایسه ۵۰-۶۰ کیلوگرام گه ییتیشگن. کیین بیلدیم که بو ایشنی دوام بیره آلهمن دیب.»
اونینگ ایتیشیچه، ایشنی باشلهگنیده یقینداشلرینینگ انگیزهسیزلیگی و سلبی یاندهشوولری بولگنی بیلن، بیراق حاضر کیچیک بیر دکان گه ایگه بولیب و فعالیتینی کوچهیتیره آلگن. «خدا گه شکر، حاضر کیچیک دکانیمنی هم کوپ بویوک کورهمن؛ چونکه مشتریلریم کوپ دیر. محصوللرنی کورگنلریده خوشلری کیلهدی و دایم کیلهدیلر. دولت حمایت قیلگنی صورتده، کوپینچه عیال گه ایش زمینهسینی یرهته آلهمن.»
زرمینه حاضر، سمارق ایکیلیشی و پروسسی اوچون سعیوحرکت قیلماقده. «بیر حمایتچی تاپیشیم توغریسیده امیدیم بار که سمارق ایکیلیشی اوچون یخشیراق بیر جای تاپه آلسم.»
باشقه بیر تاماندن، برچه سعیوحرکت و خلاقیتلر بولگنی بیلن، منظم بازار یوقلیگی، مسئوللر و حمایتچی نهادلرنینگ توجهسیزلیگی، قیشلاقلردهگی عیاللرنینگ روپهره بولگن قیینچیلیکلریدن دیر.
سمنگان ده قوروق میوه پروسسی و مربا توزهتیش بیلن شغللنگن عیاللردن گلالینینگ ایتیشیچه: «هیچ کیم تامانیدن حمایت بولمهگنمین. بعضیلر تیکووچیلیک قیلهدی؛ بیراق بیزلر مربا، چتنی و آچارنی بیلهمیز. حتا صابون نی هم ازویم اورگندیم؛ هیچ کیم مینگه اورگتگنی یوق و حمایت هم بولمهگنمین.»
باشقه بیرتاماندن، دکاندارلردن قطاری ستندرد پاکتلنمسلیکنی عیاللر محصوللری ساتیلیلیش بازاری ضعیفلیگی سببی دیگنلر. لبنیات ساتووچیلردن بیری جاویدنینگ ایتیشیچه: «محصولنینگ ستندرد بولگنیده، یخشی بازاری بولهدی. کارخانه ده توزهتیلهدیگن لبنیات، پاک و منظم دیر؛ بیراق اویده توزهتیلهدیگن قتیقنی اهالی خوش قیلمهیدی؛ چونکه یوزی یاپیق ایمس.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفهمیزگه باش اورینگ!
شوندهی بیرحالده، اقتصادی مسئلهلر بیلرمانلری، قیشلاقده حیات کیچیرهدیگن عیاللر فعالیتینی عایلهلر اقتصادی اساسی دیب و اولرنینگ حمایت بولیشیگه تاکید قیلهدیلر. اقتصادی مسئلهلر بیلرمانی طیبه ارشادنینگ ایتیشیچه: «بیر عیال دولت یا-ده حتا بیر کیشی آرقهلی حمایت بولسه، ایش اوچون انگیزهسی کوپهیهدی. شرکتلر اولرگه اوسکونه بیرگنی صورتده، هم محصوللر صفتی یوقاری کیتهسی هم درآمد کوپهیهدی همده عیاللر آرهسیده سرمایه یاتقیزیش شکللنهدی که مملکت اقتصادی اوچون فایدهلی دیر.»
شوندهی بیرحالده، ایکینچیلیک بیرلشمهلری مسئوللری، ایکینچیلیک محصوللری توغریسیده عیاللر اورنینی جودهیم اونملی بیلهدیلر. سمنگان ده قوروق میوه بیرلشمهلریدن بیرینینگ مسئولی عبدالخالق مبارز گه کوره: «ییلده اوچ-تورت مینگ سیر بادامنی اوشبو عیاللر مغز و پروسس قیلهدیلر. هر بیر سیردن ۵۰ افغانی قولگه کیلتیرهدیلر و دایم بو بولیمده ایش بیلن شغللنگنلر.»
ایتیش کیرهک که، هرچند قیشلاقدهگی عیاللر افغانستان اقتصادی چیکهسیده قرار تاپگن؛ بیراق آزیق-آوقت خوفسیزلیگی و محلی تولیدلر تامینلنیشیده اونملی رول اوینهدیلر. اولر امکانیت کملیگی بیلن، ییللردن بویان ایکینزارلرده ایشلش یانیده ایکینچیلیک محصوللرنی پروسس قیلیش، پاکتلش و ساتیشگه شغللنگنلر. اوشبو سعیوحرکتلرنینگ قوللب-قوتلنگنی صورتده، محلی حتا ملی اقتصادنینگ مستحکم ستونلریدن بیریگه اوزگریشی ممکن.
