تورموش اورتاغنی تنلش عیاللرنینگ حقوقلری و امتیازلریدن بیری حسابلنیشیگه قرهمی، ییللر دوامیده عایلهوی حیات کیچیرگن بعضی بیرقطار عیاللر، تورموش اورتاغینی تنلشده هېچ قندهی روللری بولمهگنلیکلرینی، قرارنی عایلهلری قبول قیلگنینی ایتهدیلر. اوشبو عیاللر عایلهنینگ تنلاوی گه قرشی چاره تاپه آلمهگنلیکلرینی و بونگه مجبور بولگنلیکلرینی معلوم قیلهدیلر.
۲۷ یاشر کابللیک شیلا، سلاموطندار بیلن اوتکزگن صحبتیده، تورموش قورگنیدن توقیز ییل اوتماقده، بیراق تورموش اورتاغینی تنلشده اوندن مصلحت سورهلمهگنینی ایتهدی. اونگه کوره: «مین تورموش اورتاغیمنی تلشده میندن مصلحت سورهلمهگن. قرارنی عایلم قبول قیلگن. اگر مین قرشی چیقسم هم اولر قبول قیلمس ایدی، چونکه اولر بیز سینینگ کېلهجگینگ حقیده سینگه قرهگنده یخشیراق قرار قبول قیلهمیز دییشدی و توی مراسمی هم عایله خواهیشیگه کوره اوتکزیلدی.»
۲۰ یاشر کابل پغمان تومنی یشاوچیسی فاطمه گه کوره، ۱۶ یاشرلیگیده عایلهسینینگ تنلاوی بیلن تورموش گه بیریلگن و بو قرار گه قرشی بولیشیگه قرهمی، عایلهسی بونگه اعتبار بیرمهگن. اونینگ کوپهیتیریشیچه: «۱۶ یاشیمده مینی تورموش گه بیریشدی؛ هېچ سورهشمهدی هم و مین قرشی ایدیم؛ چونکه بیزنینگ عایلهمیزده هېچ کیم آته-آنهنینگ گپیگه قرشی گپیره آلمهیدی. مین کیچیک ایدیم و توینینگ مقصدی نیمه ایکنلیگینی توشینمس ایدیم، حاضر هم مهریم قنچه ایکنلیگینی بیلمهی من.»
شونینگدیک، بعضی عیاللر عمومی حیات ییللری اوتگن بولسهده، تورموش اورتاغی و اونینگ قرینداشلری بیلن عایلهوی نزاعلر و ترنگلیکلر اولرنینگ حیاتینی قیینلشتیرگنینی ایتیشهدی. ۲۴ یاشر کابللیک دیانا و ۲۵ یاشر کاپیسالیک عایشه، عایلهلری تامانیدن تورموش اورتاغی تنلنیشیگه قرشی بولگنلیکلریگه قرهمی، اولرنینگ فکریگه اعتبار بیریلمهگنینی و بو مسئله اولرده جدی معمالرگه ایلنگنینی بیلدیرهدیلر.
دیانا شوندهی دیېدی: «تورموش قورگنیمدن بیش ییل اوتماقده و فقط بیر اوغیل فرزندیمیز بار. آتمنینگ ایستهگی بیلن، مین مکتبنی توگهتگنمیده خالمنینگ اوغلی بیلن تورموش قوردیم. گرچی راضی اېمس اېدیم؛ بیراق آتم و ایناغمنینگ بو بالهدن باشقه یخشیراق تاپه آلمهی سنگ دیگن باسیملری آستیده تورموش گه چیقیشگه مجبور بولدیم. کوپ قرشیلیک قیلگن من؛ چونکه مکتبدن کېین بیلیم یورت اوقیشنی آرزو قیلردیم؛ بیراق فایدهسی بولمهدی. تورموش قورگنیمدن بیش ییل اوتگن حاضر هم ممنون اېمس من. اوروش و جنجل کوپ؛ قرهمه-قرشی فکرلر هم جوده کوپ؛ بیلمهی من بو حالت قندهی دوام اېتهدی.»
عایشهنینگ ایتیشیچه: «ایریمنی تنلشده میندن مصلحت سورهلمهگن و قرشیلیک قیلدیم. اگر قرشیلیک قیلگنیمده عایلهم بوگون راضی بولمس اېدی. نکاح مراسمی و مهر مقدارینی بیلگیلشده میندن سورهشمهدی؛ قرینداشلرنینگ کتّه وکیللری اۉزلری قرار قیلیشدی و اولر بیلن حقوقنی قیزلر گه بیرمهیدی. عایله اعضالری قیزلر گه ایر تنلش حقوقینی بیرمهیدی، چونکه اولر قیزلر توغری تنلهی آلمهیدی دیب اویلشهدی.»
۲۵ یاشر بادغیسلیک پروانه گه کوره، عایله تنلاوی بیلن اونینچی صنف اوقووچیسی بولگن پیتیده تورموش گه چیققن، اوشه پیتده ایر تنلش حقوقیدن اصلا خبری بولمهگن. او شوندهی دیېدی: «تورموش قورگنیمدن تورت ییل اوتماقده. نکاح مراسمینی قیلگن پیتلریده مین اونینچی صنف اوقووچیسی ایدیم شرایط و قانون بیزگه بیرگن ایر تنلش حقوقی حقیده یېترلیچه خبریم یوق ایدی.»
شو بیلن بیرگه، عیال حقوقی فعالی تفسیر سیاهپوش و حقوقشناس حدیثه (مستعار) نینگ ایتیشلریچه، افغانستانده ییللر دوامیده عایلهلرده ناتوغری بیر مدنیت شکللنگن، قیزلرنینگ تورموش قوریشیده اولرنینگ فکری حساب گه آلینمهیدی و بو جریان عیاللر اوچون جدی معما گه ایلنگن.
تفسیر سیاهپوش گه کوره: «افسوس که ایلگری قیزلردن سیز ایرینگیزنی قندهی تنلهی سیز دیب سورهشمهگن. افغانستان مدنیتیده عایلهلر هېچ قچان قیزدن سورهشنی یاقتیرمهیدی؛ بیراق بو مدنیت شکلنیب قالگن و همه بونی قبول قیلهدی. بو بیر توردهگی زورهوانلیک دیر. کیلینگ، نکاح قیلهیاتگن شخص اۉز کېلهجکدهگی ایرینی تنلشیگه رخصت بیرهیلیک، شونده اونینگ حیاتی یخشیراق بولهدی.»
باشقه تاماندن، روانشناس شرفالدین عظیمینینگ ایتیشیچه، عایلهلر قیزلرینینگ تورموش گه چیقیش قراریگه حرمت کورستمهی، اۉزلری بو قرارنی قبول قیلسه، بو قیزلر اوچون کوپلب روحی معمالرنی کیلتیریب چیقرهدی. «افسوس که، میلادی ۲۰۲۱-ییلده نشر ایتیلگن تدقیقاتلر گه کوره، عنعنوی جمعیتلردهگی عیاللرنینگ ۶۰-۷۰ فایزی اینیقسه تورموش گه چیقیش حقی بارهسیده قرار قبول قیلیشدن محروم بولهدی. بو اضطراب خوفینی اوچ برابر، بیزاوتهلیک خوفینی اېسه ایکی برابر آشیرهدی. عایله تامانیدن مستقللیکه ایگه بولگن قیزلرده وضعیت باشقچه؛ مستقللیکدن محروم قیزلرده اېسه نهفقط روحی معمالر و بوزیلیشلر یوزه گه کیلهدی، بلکه اولرنینگ اوزیگه حرمت درجهسی پسیهدی و حیاتدن قانیقیشی کمیهدی.»
شو بیلن بیرگه، دین عالمی قطبالدین مجتهدنینگ ایتیشیچه، اسلام تعلیماتلریگه کوره، ایرکک و عیال ایر تنلشده تینگ حقوق گه ایگه. «عایلهلر قیزلریگه بیرار ورینتنی مجبوراً تنیشتیرهی آلمهیدی. اوغیل هم قیزنی اونینگ خلقی، گوزهلیگی، اخلاقی، تربیهسی و نسل-نسبی گه قرهب تنلشی ممکن. شونینگدیک، قیز هم تنلش حقوقیگه ایگه؛ اولر تنلاوده ایرکین اسلام اولرنی عایلهنینگ موجودلیگی دوریده، نکاحدن آلدین بیر-بیرینی کوریشگه شرطلرینی بیلدیریشگه رخصت بیرهدی. اگر عایلهلر بو جریانده توسقینلیک قیلسه و قانوننی اعتبارسیز قالدیرسه، اصلیده مهم اسلام قانونینی هم اعتبارسیز قالدیرگن بولهدی.»
گرچی اسلام تعلیماتلری و انسانی قدریتلر ایرکک و عیاللرنینگ جفتینی تنلش حقوقی تینگلیگینی تأکیدلهگن بولسهده، افغانستانده ناتوغری مدنیت حکومت و حقوقی نهادلر تامانیدن نظارت قیلووچی میکانیزم یوقلیگی باعث کوپینچه عیاللر بو جریان قربانی بولگن، قۉشمه تیریکچیلیکلریدن انچه اوتگن بولسهده لېکن حاضر هم تورلی قیینچیلیکلر بیلن دوچ؛ بو معمانی برطرف ایتیش اېسه جمعیتنی خبردار قیلیش و قطعی نظارتنی یولگه قوییشنی طلب قیلهدی.
