سلام‌وطندارنینگ افغانستان‌ده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتل اېتیلیش رقمینی انیقلش معلوماتی اساسیده، قویاش ۱۴۰۳-ییلده، یېتکرمه‌لر عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتل اېتیلیش ۹۲ حالتینی قید اېتگنلر. بو رقم گه بناً، اورته شکلده هر آی یېتکرمه‌لرده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتل اېتیلیش سکیز حالتی قید اېتیلگن. سلام‌وطندارنینگ معلوماتی اساسیده، قویاش ۱۴۰۳-ییل، حمل آیی‌دن حوت آی گه قدر عیاللر گه عاید ۶۸ قتل و ۲۴ اۉزینی اولدیریش واقعه‌سی یوز بیرگن.
سلام‌وطندارنینگ معلوماتی اساسیده، قویاش ۱۴۰۰ ییل‌دن ۱۴۰۳-ییل آره‌سیده افغانستان‌ده، عیاللرنینگ قتل اېتیلیشی و اۉزلرینی اولدیریش حالتی کوپه‌یگن. شو بیلن بیرگه، تورلی ییللرده یېتکرمه‌لرده ثبت بولگن حالتلر ایری دیر. بو تېکشیروو اساسیده، اوشبو مدت ایچیده توپلم شکلده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتل اېتیش ۳۲۳ حالتی حقیده گزارش بیریلگن.
قویاش ۱۴۰۰-ییل‌نینگ یریمی‌ده، ۱۶ واقعه ثبت بولگندی که قویاش ۱۴۰۱-ییلده ۸۴ واقعه گه آشدی. قویاش ۱۴۰۲-ییلده اېسه بو واقعه‌لر سانی ۱۳۱ گه یېتدی؛ بیراق قویاش ۱۴۰۳-ییلده ۹۲ واقعه ثبت بولدی، اوتگن ییل گه نسبتن کمه‌یگنیدن درک بیره‌دی.
بو کمه‌یش بیلن، سۉنگی ییللرده عیاللرنینگ قتل و اۉزینی اولدیریش واقعه‌لری همان کوپ دیر. حقوق‌دان و سابق حکومت‌ده مدافع وکیل بهشته علی‌خیل‌نینگ ایتیشیچه، بو یېتکرمه‌لر تامانیدن ترقه‌لگن حالتلر دیر و کوپینچه قتل و اۉزینی اولدیریش واقعه‌لری افغانستان‌ده عایله‌لر تامانیدن آچیقلنمه‌یدی.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «اۉزینی اولدیریش اصلا آچیقلنمه‌یدی؛ اصلا یېتکرمه‌لر بیلن شریک قیلینمه‌یدی؛ چونکه جمعیت‌ده‌گی محیط کیشی‌نینگ عایله‌سی، اورتاق‌لرینی عیبدار بیله‌دی و سِر سقله‌یدیلر و عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش حالتی جوده هم کوپ دیر.»
معلومات اساسیده، سۉنگی بیر ییلده افغانستان‌ده عیاللرنینگ قتل و اۉزینی اولدیریش ۹۲ حالتی یوز بیرگن که ۳۹ حالتی نامعلوم و باشقه ۵۳ حالتی ایریم دلیللر طفیلی یوز بیرگن. اولر ارا عایله‌لرنینگ زوره‌وانلیک‌لری طفیلی ۳۵ حالتی قتل و اۉزینی اولدیریش، سکیز حالتی جبری تورموش گه چیقریش، اوچ حالتی اوغیرلش و باشقه بیر-بیر حالتی هم زنا، باکره بولمسلیکّه عیبلنیش، روحی قیینچیلیک، ایردن حقوق سوره‌ش، تورمه‌خانه‌دن آزاد بولیشدن کېین و جنسی زورلنیش بولگن.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
کوپینچه حالتلرده، ایر و ناتانیش کیشیلر قتل عاملی دیېلگن. ۶۸ قتل حالتی‌دن، ۱۹ حالتی ایر تامانیدن، ۱۸ حالتی ناتانیش کیشیلر، ییتّی حالتی ایناغه تامانیدن، تورت حالتی هم آته تامانیدن، اوچ حالتی اوغیل تامانیدن، اوچ حالتی اوغری‌لر تامانیدن، ایکّی حالتی قیناته و بیر حالتی هم تاغه تامانیدن یوز بیرگن و باشقه قتل اېتیش توقیز حالتی نامعلوم قالگن.
بو قتللر، تورلی اسلوب و اسکونه بیلن عملگه آشیریلگن؛ ۲۹ حالتی قورال، ۱۹ حالتی پیچاق، بالته یا-که تیشه، ۱۵ حالتی دار گه آسیش، توقیز حالتی زهر، مرگ موش یا تیزاب ایچیش، بیش حالتی بوغیش، اوچ حالتی آتیب اولدیریش، بیر حالتی سنگ‌سار قیلیش و باشقه بیر حالتی هم قودوققه تشلش بیلن یوز بیرگن.
اولدیریلگن عیاللر تورلی یاش و اویلی عیال و بویداغ قیزلردن بولیب که اولرنینگ ۳۸ نفری ۳۰ یاشنی تولدیرمه‌گن عیال بولگن. بو تېکشیرو اساسیده، کوپینچه قتل و اۉزینی اولدیریش فاریاب، ننگرهار، کاپیسا و قندهار ولایت‌لریده ثبت اېتیلگن.
قویاش ۱۴۰۳-ییلده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتلی گه دایر ۹۲ حالت‌دن، ۴۴ حالتی اطلاعات روز کونده‌لیگی، ۲۹ حالتی هشت صبح کونده‌لیگی، ۱۵ حالتی سلام‌وطندار و باشقه تورت حالتی هم بانوان افغانستان آژانسی تامانیدن ترقه‌لگن.
سلام‌وطندارنینگ تېکشیروی عین‌حالده، عیاللر آره‌سیده قتل و اۉزینی اولدیریش کوپه‌یشینی کورسته‌دی که بو رقم عیاللر امنیتی حقیده جدی تشویش‌لر گه سبب بولگن. عیال حقوقی فعاللری و ناظرلری بو بحران گه قرشی تیزلیک بیلن اقدام بولمه‌گن تقدیرده، احوال آغیرلشی حقیده آگاه‌لنتیره‌دیلر.
سابق حکومت‌ده حقوق‌دان و مدافع وکیل ایمن بسمل‌نینگ ایتیشیچه، بو جریان دوامی عایله‌لر، جامعه و فرهنگ سلامت‌لیگی اوستیگه سلبی تأثیر قوییب و عیاللرنینگ امیدسیزلیگیگه سبب بولیشی ممکن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بو قتللر و اۉزینی اولدیریش حالتلرنینگ سلبی تأثیری بولیشی ممکن؛ مثال اوچون بو کبی قتللر عیاللرنی منفی اویلاولر گه آلیب کېلیب عایله و جامعه سلامت‌لیگیگه تأثیری بار.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
دین عالملریگه کوره، اسلام‌ده اۉزینی اولدیریش تقیق‌لنگن و حکومت بو حالتلر گه توسیق بولیش اوچون اۉزینی اولدیریش مانع‌لرنی یوق قیلیب و عیاللرنی قۉللب-قوتلشی کېره‌ک.
دین عالمی عطاءالله انس‌نینگ ایتیشیچه: «اسلام نقطه‌ی نظریدن، اۉزینی اولدیریش منع اېتیلگن ناخوش و کتّه گناه سنله‌دی. اسلام انسانلرنینگ حیاتی الله اراده‌سیگه باغلیق دیب تأکید قیله‌دی. شبهه‌سیز نظام و حکومت بوتوغریده بیرینچی اورینده مسئول دیر کمبغل‌لیک بولسه، ایش‌سیز بولسه یا-ده عایله‌وی فرهنگی قیینچیلیک بولسه و عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریشیگه سبب بوله‌دیگن مانع‌لرنی یوق قیلیشی درکار.»
سلام‌وطندارنینگ ایش بیلرمانلر بیلن اوتکزگن صحبتی اساسیده، بو حالتلر تورلی عامللر اینیقسه عایله‌وی باسیم، عایله‌وی زوره‌وانلیکلر کوپه‌یشی، حمایتی قاعده‌لر عملگه آشیریلمسلیگی، جندر تېنگ‌سیزلیگی و عیاللرنینگ عدالت‌دن فایده‌لنه آلمسلیگی سبب دیر.
عدلی و قضایی مرکز سابق قاضی‌سی و انسان حقلری بیلرمانی سیدعباس امینیان گه کوره، اجتماعی و عایله‌وی باسیملر، عیاللردن حمایتی قاعده‌لر عملگه آشیریلمسلیگی، عیال حقوقیدن دفاع قیلووچی نهادلر بیکار قیلینیشی، جندر تېنگ‌سیزلیگی و عیاللرنینگ عدالت‌دن فایده‌لنه آلمسلیگی، افغانستان‌ده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتلی گه سبب بوله‌دیگن اصلی عامللردن دیر.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «افغانستان‌ده اجتماعی و عایله‌وی باسیملر، بو مملکت‌ده انسان حقلری بحرانلریدن بیری دیر. عیاللر گه قرشی منع قانونی جمهوریت توزومی‌ده تصدیقلنگن اېدی، حاضر بیکار قیلینگن. اوتمیش‌ده حقوقی و روحی خذمت کورسته‌دیگن عیاللرنی حمایت قیلووچی تشکیلات‌لر، بیکار قیلینگن.»
روان‌شناس‌لر و عیال حقوقی فعاللری، عایله‌وی و اجتماعی باسیملر، سرپرست حکومت تامانیدن عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولر و روحی قیینچیلیک‌لرنی، عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتل اېتیلیش دلیلی عنوان قیله‌دیلر.
عیال حقوقی فعالی حسنا رئوفی گه کوره: «اینیقسه ولایت‌لرده زوره‌وانلیکّه ایریشیش مرکزلردن فایده‌لنه آلمه‌یدیگن عیاللر آره‌سیده بو حالتلر کوپ بولگن؛ بیراق حاضرگی کونده افغانستان‌ده بو حالتلر کوپه‌یشیگه سبب بولگن نرسه؛ بیرینچیسی عیاللرنینگ تعلیم و تحصیل امکانیت‌لریدن فایده‌لنه آلمسلیگی دیر. عیاللر کم‌سیتیلماقده و اولر زمانه‌وی بیلیم‌دن فایده‌لنه آلمه‌یپتیلر.»
روان‌شناس سویتا حبیبی‌نینگ ایتیشیچه: «عایله‌وی، اجتماعی باسیملر و آدملرنینگ اۉز اویلاوی مثال اوچون اضطراب، افسرده‌لیک و باشقه نرسه‌لرنینگ خاتین-قیزلرنینگ اۉز اولدیریشیگه سبب بولیشی ممکن.»
قویاش ۱۴۰۳-ییلده عیاللرنینگ اۉزینی اولدیریش و قتلی همده افغانستان‌ده بو حالتلر کمه‌یشی اوچون ریجه‌لری حقیده سرپرست حکومت ایچکی ایشلر وزیرلیگی و باش قاره‌لاوچیلیک اداره‌سی‌نینگ فکر-ملاحظه‌سینی اورگه‌نیش‌نی اېسته‌دیک؛ بیراق کېتمه-کیت سعی-حرکت بیلن موفق بولمه‌دیک.
حقوق ایش بیلرمانلری، افغانستان‌ده عیاللرنینگ قتلی و اۉزینی اولدیریش حالتی کمه‌یشی اوچون عیاللر دنیا مملکتلری تامانیدن حمایت بولیشی، حمایتی صندیق قوریلیشی، حقوق تعلیمی، عیاللر احوالی مستند توزه‌تیلیشی و ایرکک همده عیال اورته‌سیده‌گی تېنگ‌لیک برقرار اېتیلیشینی تکلیف قیلگنلر. اولر گه کوره، بو اقداملر خلق‌ارا اسنادلر و اسلام قاعده‌لری اساسیده، بحران کمه‌یشی گه سبب بوله‌دی.
حقوق ایش بیلرمانی عبدالله احمدی‌نینگ ایتیشیچه: «خلق‌ارا اسناد اساسیده، عیاللر اۉز حقوقیدن فایده‌لنیشی ممکن؛ حمایتی لایحه‌لر بو بحران کمه‌یشیگه سبب بوله‌دی. دستلب خوف بیلن دوچ بولگن عیاللر حقوقی و حمایتی میکانیزمی قوریلیشی ضرور دیر.»
افغانستان اوچون بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی انسان حقلری مخصوص گزارش‌گری ریچارد بنت، عالی درگاه‌لرده قیز اوقوچیلر تعلیمی منع اېتیلیشی گه اشاره قیلیب، قیزلر اورته‌سیده اۉزینی اولدیریش حالتی کوپه‌یگنینی معلوم قیلگن.
باشقه تاماندن، «Middle East Monitor»گزیته‌سی، میلادی ۲۰۲۲-ییلده افغانستان‌ده ۲۵۰ اۉزینی اولدیریش واقعه ثبت بولگن که اولرنینگ ۱۸۸ حالتی عیاللر گه تیگیشلی بولگنی حقیده‌لیگینی اېتگن.
افغانستان‌ده عیاللرنینگ قتلی و اۉزینی اولدیریش حالتی عین‌حالده آشماقده، معلومات‌لر اساسیده، توزوم اۉزگرمسدن آلدین افغانستان‌ده عیاللرنینگ قتل و اۉزینی اولدیریش حالتلری بار اېدی و رقمی عیال مدافع نهادلری تامانیدن نشر بولردی. سابق حکومت‌ده افغانستان انسان حقلری مستقل کمیسیونی‌نینگ گزارشی اساسیده، میلادی ۲۰۲۰-ییلده عیاللر کوپراق جسمی زوره‌وانلیک اینیقسه کلتکلش، عیاللرنینگ تنه‌لرینی کېسیش و قتل اېتیش حالتلری بیلن دوچ اېدیلر.
