«حدود دو سال می‌شود که به نارسایی کلیه مبتلا شده‌ام. تقریباً پنج روز در کما بودم. اگر دیالیز نشوم، از پای می‌افتم.» این گفته‌های امان‌جان، بیمار مبتلا به نارسایی کلیه است که از پروان، برای درمان به «مرکز هیمودیالیز کابل» در شفاخانه‌ی جمهوریت آمده است. او با گلایه از وضعیت بد صحی‌اش، می‌گوید که به دلیل نبود مرکز پیوند کلیه، یک ماه پیش به هرات نیز رفته است.
هم‌زمان، مسئولان در شفاخانه‌ی جمهوریت، می‌گویند که شمار مبتلایان به نارسایی کلیه در افغانستان، نسبت به سال پیش افزایش یافته است. هارون هاجر، مسئول «مرکز هیمودیالیز کابل» در شفاخانه‌ی جمهوریت، به سلام‌وطندار می‌گوید که روزانه بیش از ۸۰ بیمار برای درمان به این مرکز مراجعه می‌کنند و بیشتر این بیماران افرادی بالاتر از ۴۰ سال و در میان آنان، کودکان و جوانان نیز شامل اند.
نارسایی کلیه چیست؟
کلیه، عضوی از بدن است که برای پاک‌سازی خون و دفع مواد اضافی در بدن فعالیت می‌کند. هنگامی که کلیه‌ها کم‌تر از حد طبیعی فعالیت کنند، فرد به نارسایی کلیه مبتلا می‌شود. نارسایی کلیه دو گونه است؛ نارسایی حاد کلیه که کلیه‌ها به گونه‌ی ناگهانی از فعالیت باز می‌مانند و این حالت موقتی است و بیشتر، کلیه‌ها به عمل‌کرد معمول یا نزدیک به آن برمی‌گردند و گونه‌ی دیگر، نارسایی مزمن کلیه که شدیدترین گونه‌ی این بیماری است و در این حالت، کلیه‌ها چنان آسیب می‌بینند که دیگر قادر به انجام فعالیت نیستند.
عامل‌های ابتلا به نارسایی کلیه
هرچند پزشکان، عامل‌های مختلفی را بیان می‌کنند؛ اما فشار بلند خون، بیماری شکر/دیابت، بیماری‌های ارثی و مادرزادی کلیه، سنگ کلیه و مصرف بی‌رویه‌ی داروها به ویژه مسکن‌ها را، از اصلی‌ترین عامل‌های ابتلا به نارسایی کلیه می‌دانند. به گفته‌ی پزشکان، علت نارسایی کلیه در بیمارانی که به گونه‌ی حاد و مزمن این بیماری مبتلا اند، متفاوت است. صلاح‌الدین اوریاخیل، پزشک در شفاخانه‌ی جمهوریت، می‌گوید: «بسیاری وقت‌ها اسهالات، استفراغ‌ها و در زنان، خون‌ریزی‌های پس از ولادت، از علت‌هایی است که فرد به بیماری حاد کلیه مبتلا می‌شود؛ ولی میکروبی‌شدن کلیه‌ها و درمان‌نشدن بیماری حاد کلیه، سبب می‌شود که فرد به بیماری مزمن کلیه مبتلا شود.»
روش‌های درمان
روند درمان نارسایی کلیه، زمان‌گیر است و بیماران، باید همیشه زیر نظر پزشک باشند و دیالیز شوند. دیالیز، نوعی درمان طبی برای پاک‌سازی خون است که از طریق آن، مواد اضافی خون، به گونه‌ی مستقیم از خون بیمار بیرون می‌شود. پس از یک دوره‌ی چند ماهه‌ی دیالیز، امکان فعالیت دوباره‌ی کلیه‌ها در افرادی که به نارسایی حاد کلیه مبتلا اند، وجود دارد؛ اما این بیماران باید دوام‌دار از دارو استفاده کنند. هم‌چنان برای درمان بیمارانی که به نارسایی مزمن کلیه مبتلا اند، دیالیز دوام‌دار یا پیوند کلیه تنها گزینه است. هارون هاجر، مسئول «مرکز هیمودیالیز کابل» در شفاخانه‌ی جمهوریت، می‌گوید که برای پاک‌سازی خون، بیماران روزانه تا چهار ساعت زیر عملیه‌ی هیمودیالیز، قرار می‌گیرند. او می‌افزاید: «بیمارانی که گرده‌های شان زیاد آسیب ندیده باشد، پس از دیالیز مرخص می‌شوند؛ اما بیمارانی که وضعیت وخیم دارند، در بخش نفرولوژی این شفاخانه بستری می‌شوند.»
هرچند روش درمانی دیالیز و پیوند کلیه، تنها گزینه برای درمان نارسایی کلیه است؛ اما به گفته‌ی پزشکان، گاهی این روش‌های درمان هم نمی‌تواند فرد را از این بیماری نجات دهد و ممکن سه یا چهار ماه پس از انجام آن، اختلال‌های دیالیز، سبب مرگ بیمار یا هم کلیه‌ی پیوندی از بدن بیمار برگشت داده شود.
محدودیت‌های دست‌رسی به امکانات درمانی نارسایی کلیه در افغانستان
هم‌زمان با افزایش بیماری نارسایی کلیه در افغانستان، بیماران مبتلا به این بیماری در سراسر کشور، به امکانات و مرکزهای درمانی دست‌رسی ندارند. وزارت صحت عامه در ۱۵ ولایت که در هر ولایت تنها یک مرکز درمانی فعال است، به این بیماران خدمات ارائه می‌کند.
فضل‌الحق، بیماردار در شفاخانه‌ی جمهوریت که به دلیل نبود مرکز دیالیز در پروان، ناچار شده برادرش را برای درمان به کابل بیاورد، می‌گوید که بسیاری وقت‌ها، کم‌بود دستگاه دیالیز در این مرکز سبب شده که بیمارش را به شفاخانه‌ی خصوصی ببرد و هزینه‌ی دوبرابر بپردازد. او می‌افزاید: «در این جا هم بسیاری وقت‌ها دستگاه بند است و مجبوریم به شفاخانه‌ی شخصی برویم. چندین بار برادرم را به شفاخانه‌ی شخصی برده‌ام که دو هزار تنها از دیالیز می‌گیرد.»
همین گونه، دیگر بیماران و بیمارداران در این شفاخانه، می‌گویند که برای درمان و خرید مواد دیالیز، ناچار شده اند قرض بگیرند یا زمین و باغ‌های شان را بفروشند. آنان خواستار همکاری حکومت در این راستا اند.
عبدالوارث، باشنده‌ی کابل و بیماردار در شفاخانه‌ی جمهوریت، نیز با گلایه از هزینه‌ی بلند دیالیز، می‌گوید که توان پرداخت هزینه‌های درمان پدرش که از دو سال به این سو به نارسایی کلیه مبتلا است را، ندارد. او می‌افزاید: «ما نمی‌توانیم هزینه‌ی مواد دیالیز را تهیه کنیم. هر جلسه‌ی دیالیز، بیش از دو هزار و ۵۰۰ افغانی هزینه دارد که به ما زیاد مشکل است. از حکومت می‌خواهیم که مواد دیالیز را برای بیماران ما فراهم کند.»
با این حال، شفاخانه‌ی جمهوریت تنها مرکز پیش‌رفته‌ی درمان بیماری نارسایی کلیه است که بیماران از سراسر کشور به این شفاخانه فرستاده می‌شوند. مسئولان بخش‌های هیمودیالیز و نفرولوژی در شفاخانه‌ی جمهوریت، می‌گویند با وجود داشتن ۲۶ دستگاه دیالیز و عرضه‌شدن ۹۰ درصد خدمات درمانی در این شفاخانه، با آن هم، با کم‌بود دستگاه‌های دیالیز، پزشک و پرستار و نبود مواد دیالیز در این مرکز، روبه‌رو اند و آن را چالش جدی سر راه درمان بیماران، عنوان می‌کنند. هارون هاجر، می‌گوید: «برای دیالیز یک بیمار، چهار قلم مواد نیاز است که ما فقط یک قلم آن را داریم. اگر بیماران را مطابق معیار، هفته‌ی سه بار دیالیز کنیم، ماهانه شش هزار ست نیاز است. شمار دستگاه‌های دیالیز هم باید دو برابر شود.»
میرویس اکبری، آمر بخش نفرولوژی شفاخانه‌ی جمهوریت، نیز می‌گوید روزانه نزدیک به ۳۰ بیمار به این بخش مراجعه می‌کنند و هم‌اکنون، ۱۶ بیمار بستری اند که نیمی از آنان به پیوند کلیه، نیاز دارند. او می‌افزاید: «در این بخش دو پزشک داریم. چهار پزشک از بخش داخله اند که ماهانه، نوبتی با ما همکاری می‌کنند. این بخش عاجل است و باید آی‌سی‌یو با امکانات مجهز و پرسنل کافی داشته باشیم.»
نبود مرکز پیوند کلیه در شفاخانه‌های دولتی مشکل دیگری است که بیماران مبتلا به این بیماری را ناچار کرده است تا برای انجام این عمل به شفاخانه‌های خصوصی یا به بیرون از کشور بروند.
هرچند آمار دقیق شمار مبتلایان به نارسایی کلیه در افغانستان مشخص نیست؛ اما مسئولان وزارت صحت عامه، با تأیید افزایش شمار مبتلایان به این بیماری و نبود مرکزهای درمانی در شماری از ولایت‌ها، می‌گویند که برای رفع مشکلات در این زمینه، تلاش دارند.
شرافت زمان، سخن‌گوی وزارت صحت عامه، به سلام‌وطندار می‌گوید: «چندین پروژه را برای رسیدگی به بیماران آغاز و در شماری از ولایت‌ها مانند هلمند، زابل و ننگرهار، مرکزهای جدید درمانی را ایجاد کرده‌ایم. هدف ما این است که بیماران، در ولایت‌های شان درمان شوند تا مجبور نشوند به کابل بیایند.»
گفتنی است که در چند سال پسین، چندین شفاخانه‌ی خصوصی در بخش درمان بیماری نارسایی کلیه به ویژه پیوند کلیه، فعالیت شان را آغاز کرده اند.
